Wały

Wały
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nidzicki
Gmina	Nidzica
Liczba ludności (2010)	162
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Tablice rejestracyjne	NNI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wały
Położenie na mapie Polski Wały
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wały (niem. Wallendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Nidzica. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 r. liczyła 162 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Danuta Zawada .

Położenie

Wieś leży nieopodal jezior: Blejek i Trzciano oraz Rezerwatu Przyrody Dęby Napiwodzkie i Rezerwatu Przyrody Koniuszanka.

Dzieje miejscowości

Nieopodal wsi znajdują się na terenach leśnych wały, które wznoszono od XI do XIII w. Miały one za zadanie chronić granicę północnego Mazowsza. Od tych właśnie wałów pochodzi nazwa miejscowości. Wały zostały założone w 1708 r. jako wieś szkatułkowa – w miejscu działającej wcześniej smolarni. Chłopi otrzymali 42 łany. W 1709 r. sołtysem został Georg Neumann, który otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy. W 1756 r. 23 łany uprawiane były przez 22 chłopów z prawem dziedzicznym do ziemi. W XIX w. właściwy dla niej urząd pocztowy znajdował się w Zimnej Wodzie. W 1858 r. wieś obejmowała 5171 mórg.

Na przełomie XVIII/XIX w. powstała tutaj szkoła. Jeszcze w 1945 r. Wały stanowiły granicę między Prusami a Mazowszem. Wieś do 1954 r. była siedzibą gminy Wały. Nie zachowała się informacja o kształcie zabudowań wiejskich.

Liczba mieszkańców i domów w poszczególnych okresach:

• 1817 r. – 158 mieszkańców, 35 domów

• 1846 r. – 299 mieszkańców, 46 domów

• 1858 r. – 352 mieszkańców, 49 domów

• 1867 r. – 419 mieszkańców

• 1871 r. – 466 mieszkańców, 61 domów

• 1885 r. – 464 mieszkańców, 74 domów

• 1905 r. – 444 mieszkańców, 72 domów

• 1910 r. – 419 mieszkańców, 73 domów

• 1939 r. – 335 mieszkańców

Zabytki

• tradycyjna zabudowa zagród (II połowa XIX w. – lata 30 XX w.)
• leśniczówka
• cmentarz ewangelicki z ok. 1870 r.
• drewniane zabytkowe domy z XIX w.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Napiwodzie.

Bibliografia

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XII, Warszawa 1892.
Wijaczka Jacek, Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, ss. 165–202.
Zielińska Agnieszka,Dzieje miasta i okolic w latach 1807-1914, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, ss. 203–267.
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]