Tekst źródłowy strony Biblioteki polskie na Warmii

'''Biblioteki polskie na Warmii''' - biblioteki, które zaczęły powstawać w połowie XIX wieku.
<br/><br/>
Biblioteczki [[Towarzystwo Czytelni Ludowych|Towarzystwa Czytelni Ludowych]] powstające na [[Warmia|Warmii]] w latach 1881-1889 były w dużej mierze owocem działalności studenta [[Uniwersytet Albertyna|uniwersytetu królewieckiego]] [[Maksymilian Andryson|Maksymiliana Andrysona]], który nawiązał kontakty z mieszkańcami wsi pod [[Olsztyn|Olsztynem]] i [[Biskupiec|Biskupcem]]. Wspierali go również działacze przybywający z Wielkopolski, gdzie narodziła się idea rozwoju polskiej sieci bibliotecznej na terenie zaboru pruskiego.

Pierwsze biblioteki powstały w 1881 roku w [[Gryźliny|Gryźlinach]], [[Klebark Wielki|Klebarku Wielkim]], kolejne w [[Barczewko|Barczewku]], [[Bartąg|Bartągu]], [[Dywity|Dywitach]], Olsztynie,  a następnie w [[Rasząg|Raszągu]], [[Bartołty Wielkie|Bartołtach Wielkich]], [[Butryny|Butrynach]], [[Gutkowo|Gutkowie]], [[Purda|Purdzie]] i [[Lamkowo|Lamkowie]].

Do 1890 roku na Warmii powstało 37 biblioteczek. W tym właśnie roku [[Franciszek Szczepański]] został delegatem Towarzystwa Czytelni Ludowych na Warmię. W maju tego samego roku Szczepański zorganizował trzy wiece propagujące czytelnictwo. Delegat Towarzystwa Czytelni Ludowych podzielił  Warmię na 8 okręgów. Na czele każdego z nich postawił subdelegata. W jednym okręgu działało od 2 do 10 bibliotek; w każdej pracował bibliotekarz oraz osoba odpowiedzialna za zbieranie składek na rzecz Towarzystwa Czytelni Ludowych. Dobrowolne wpłaty przeznaczano na zakup książek. Działalność Towarzystwa wspierała od początku [[lkwim: Gazeta Olsztyńska|"Gazeta Olsztyńska"]]. Na jej łamach ukazywały się informacje skierowane do bibliotekarzy. W latach 90. liczba bibliotek wzrosła do 52.

Kolejna akcja biblioteczna rozwinęła się w [[Plebiscyt 1920|okresie plebiscytowym]]. W tym czasie powstało 40 kolejnych biblioteczek na terenie Warmii. Niezwykle aktywnie akcję czytelnictwa promował prezes [[Warmiński Komitet Plebiscytowy| Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego]] [[Antoni Ludwiczak|ks. Antoni Ludwiczak]]. Po przeprowadzonym plebiscycie opiekę nad siecią biblioteczek zaczęło sprawować [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię|Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne]]. W tym okresie działały na Warmii 42 biblioteczki, a ich księgozbiór obejmował około 4 tys. egzemplarzy. W dniu 10 stycznia 1927 roku powstał w Olsztynie sekretariat bibliotek Czytelni Ludowych. Jego kierownikiem został [[Franciszek Kellmann]].

W 1933 roku utworzona została [[Centralna Biblioteka Polska w Niemczech]]. W Prusach Wschodnich istniały wówczas 33 biblioteczki. Placówki były zaopatrywane w nowe publikacje przez Światowy Związek Polaków z Zagranicy, [[Polski Związek Zachodni]] oraz przez Towarzystwo Opieki nad Polakami Zamieszkałymi za Granicą im. Adama Mickiewicza z siedzibą w Warszawie. Typowy księgozbiór składał się z powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego, Władysława Reymonta, Henryka Sienkiewicza, Marii Rodziewiczówny, Adama Mickiewicza i Walerego Przyborowskiego. Po 1933 roku działacze i bibliotekarze skupili uwagę na popularyzacji czytelnictwa oraz profesjonalnym opracowaniu księgozbiorów. W 1934 roku w Olsztynie utworzony został Oddział Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech na Prusy Wschodnie. Powołano trzy okręgi: Warmia, [[Mazury]] i Powiśle. Okręgi dzieliły się  na obwody. Naczelnym bibliotekarzem kierującym akcją biblioteczną na Warmii został [[Paweł Jasiek]]. 

Placówki biblioteczne zostały głównie skupione przy polskich szkołach. Ich pracą kierował najczęściej miejscowy nauczyciel, którego wspierały towarzystwa młodzieżowe. W miejscowościach, w których nie było szkoły, opiekę nad biblioteczkami sprawowały Koła Opieki nad Bibliotekami. Od połowy lat 30. działalność polskich bibliotek była z sukcesem torpedowana przez władze hitlerowskie. Przeprowadzano częste rewizje księgozbioru, konfiskowano prywatne zbiory stanowiące własność osób powiązanych z ruchem polskim. Jednocześnie władze hitlerowskie prowadziły intensywną akcję propagandową, "zachęcającą" do sięgania po literaturę niemiecką, przede wszystkim zaś odpowiadającą kierunkowi ideologicznemu  wprowadzonemu do życia publicznego przez Adolfa Hitlera. W 1935/1936 roku na Warmii działało nadal 26 bibliotek. Latem 1939 roku uległy likwidacji, podobnie jak niemal wszystkie formy aktywności ruchu polskiego na obszarze [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]]. Księgozbiory uległy konfiskacie i zniszczeniu w sierpniu 1939 roku.
== Zobacz też ==
[[Towarzystwo Czytelni Ludowych]]
== Bibliografia ==
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. II, Olsztyn 2011.<br/>
Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/>
Jasiński Janusz, ''Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku'', Olsztyn 1983.<br/>
Wróblewski Jan, ''Biblioteki polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1881-1939'', Olsztyn 1968.<br/>
Wróblewski Jan, ''Biblioteki ludowe Warmii i Mazur'', Poznań 1980.<br/>
Wróblewski Jan, ''Polskie biblioteki ludowe w zaborze pruskim i na terenie Rzeszy Niemieckiej w latach 1843-1939'', Olsztyn 1975.<br/>
Wrzesiński Wojciech, ''Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939'', Olsztyn 1973.


[[Kategoria: Dzieje]] [[Kategoria: 1801-1918]] [[Kategoria: 1919-1944]] [[Kategoria: Kultura]][[Kategoria: Plebiscyt 1920]]