Tekst źródłowy strony Katolickie Stowarzyszenie Robotnicze na Warmii

{{EWiM OrganizacjeDlaKategoriiDzieje infobox
 |Nazwa_instytucji    = '''Katolickie Stowarzyszenie Robotnicze na Warmii'''
 |Grafika             =
 |Opis_grafiki        = 
 |Rodzaj_organizacji  = organizacja robotnicza
 |Profil_dzialalnosci = działalność społeczna, zmierzająca do poprawy relacji między pracownikami i pracodawcami, propagowanie wartości chrześcijańskich
 |Rok_zalozenia       = 1891
}}
'''Katolickie Stowarzyszenie Robotnicze na Warmii''' (''Katolischer Arbeitsverein im Ermland'') – katolicka organizacja robotnicza założona w 1891 roku.
<br/><br/>
== Historia ==
Pierwsze zebranie założycielskie odbyło się 27 września 1891 roku w [[Braniewo|Braniewie]]. Powstanie organizacji na [[Warmia|Warmii]] wiązało się bezpośrednio z encykliką papieża Leona XIII ''Rerum novarum'', w której papież nawoływał do rozwoju katolickiego ruchu społecznego, który dążyłby do poprawy relacji pomiędzy pracodawcami a pracownikami. 

Pierwszym prezesem organizacji został [[Antoni Matern|ks. Antoni Matern]]. W październiku 1891 roku braniewskie stowarzyszenie liczyło 340 członków. Osiem lat później liczba ta  wzrosła do 550 osób. 

Trzy lata po powołaniu Stowarzyszenia w Braniewie powstał oddział w [[Pieniężno|Pieniężnie]], a w 1895 roku  założono kolejny w [[Orneta|Ornecie]]. W 1902 roku powstało Stowarzyszenie  w [[Reszel|Reszlu]], którego prezesem został [[Paul Romahn|ks. Paul Romahn]], oraz w [[Płoskinia|Płoskinii]]. Przewodził mu  [[Józef Fahl|ks. Józef Fahl]]. W 1904 roku struktury organizacji zawiązano także w [[Bisztynek|Bisztynku]] (prezesurę objął [[Jakub Unger|ks. Jakub Unger]], w 1906  w [[Gutkowo|Gutkowie]] (prezesem wybrano [[Hieronim Nahlenz|ks. Hieronima Nahlzenza]], a w  1911 roku w [[Bartąg|Bartągu]], gdzie na czele oddziału stanął [[Józef Pakalski|ks. Józef Pakalski]].

W 28 lutego 1900 roku Katolickie Stowarzyszenie na Warmii zainicjowało swoją działalność w [[Olsztynie]]. Prezesem wybrano [[Władysław Świtalski|ks. Władysława Świtalskiego]], po nim zaś stanowisko przejął [[Jan Szotowski|ks. Jan Szotowski]]. Natomiast prezesem honorowym został [[Józef Teschner|ks. Józef Teschner]]. Na początku liczba członków olsztyńskiej organizacji zamykała się w liczbie pół tysiąca osób. W 1903 roku Stowarzyszenie zrzeszało 1154 osoby. Trzy lata później było ich już 1528. Wokół organizacji skupili się również mieszkańcy podolsztyńskich wsi, jednak jej największą bolączką był brak młodych ludzi w szeregach. 

== Działalność ==
Od 26 sierpnia 1902 do 1911 roku w Olsztynie wydawane było pismo "Sankt Jacobi-Glöcklein", które osiągnęło nakład 1300 egzemplarzy. Redaktorem pisma był aktualny prezes olsztyńskiej organizacji. Nietrudno zauważyć, że na czele Stowarzyszeń stawali duchowni: proboszczowie i księża w poszczególnych parafiach. Liczono, że za sprawą działalności organizacji możliwe stanie się kształtowanie opinii publicznej oraz pogłębianie religijności.

W czasie spotkań na obszarze południowej Warmii posługiwano się głównie językiem niemieckim. Wyjątek stanowiło wystąpienie [[Jan Hanowski|ks. Jana Hanowskiego]], który w 1904 roku w [[Ramsowo|Ramsowie]] przemawiał do zebranych w języku polskim. 

W roku 1910 ówczesny biskup warmiński [[Augustyn  Bludau]] wydał rozporządzenie, które zmieniało strukturę Katolickiego Stowarzyszenia Robotniczego. Dotychczasowy Związek Diecezjalny Katolickich Stowarzyszeń Robotniczych podzielono na trzy okręgi: olsztyński, [[Elbląg|elbląski]] i [[Królewiec|królewiecki]]. Największa liczba parafialnych towarzystw znajdowała się w okręgu olsztyńskim, któremu przewodził [[Walenty Lehmann| ks. dziekan Walenty Lehmann]] z [[Jeziorany|Jezioran]].

== Bibliografia ==
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. II, Olsztyn 2011.<br/>
Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/>
Jasiński Janusz, ''Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku'', Olsztyn 1983.<br/>
Traba Robert, ''Niemcy, Warmiacy, Polacy  1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach'', Olsztyn 1994.<br/>
Wrzesiński Wojciech, ''Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939'', Olsztyn 1973.
<br/>

[[Kategoria:Dzieje Warmii i Mazur]] [[Kategoria: 1801-1918]][[Kategoria: Historia]][[Kategoria: Organizacje polskie przed 1945]]<br />