Tekst źródłowy strony Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929-1939

{{Szkolnictwo infobox
|Nazwa_instytucji =  '''Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939'''
|Grafika          =  szkolaplus.jpg
|Opis_grafiki     =  Budynek szkoły polskiej w Pluskach. Źródło: [http://www.muzeum.olsztyn.pl/przyznajac-sie-do-polskosci-szkoly-polskie-na-warmii-i-mazurach-1929-1939,1504?&pg=2#gal www.muzeum.olsztyn.pl] [20.11.2014]
|Data_założenia   =  1929 r.
|Poziom_szkoły    =  elementarny
|Podtyp_szkoły    = 
|Profil           = 
|Adres            = Prusy Wschodnie
}}
''' Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939 ''' – prywatne katolickie szkoły z polskim językiem wykładowym w [[Prusy Wschodnie|Prusach Wschodnich]]. Istniały w latach 1929–1939. Było ich szesnaście, w tym piętnaście na [[Warmia|Warmii]] i jedna na [[Mazury|Mazurach]]. <br/><br/>
== Tradycje szkolnictwa polskiego w Prusach Wschodnich w XX wieku ==
Po likwidacji języka polskiego jako języka nauczania w szkołach pruskich w 1871 roku w Prusach Wschodnich nasiliła się w okresie Kulturkampfu walka o polską szkołę. Potrzebowano czasu, aby zorganizować pierwsze [[szkoły polskie na Warmii w 1920 roku]]. Kolejne próby krzewienia polskości to przykłady powstawania ochronek, czyli [[Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)|polskich przedszkoli na Warmii w Prusach Wschodnich w latach (1927–1939)]]. Dopiero od 1929 roku Polacy mogli zakładać własne szkoły z polskim językiem wykładowym w państwie niemieckim.
<br/>
== Regulacje prawne ==
31 grudnia 1928 roku Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej. ''Ordynacja dotycząca uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim'' weszła w życie 21 lutego 1929 roku. Zezwalała ona na zakładanie oraz prowadzenie w Niemczech prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym. 

Podstawą organizacji pracy dydaktycznej prywatnych szkół polskich w Prusach Wschodnich były:
* wytyczne o planach nauczania w niemieckich szkołach ludowych z 16 marca 1921 roku 
* wytyczne dla wyższych czterech oddziałów szkoły ludowej z 13 października 1922 roku 
* rozporządzenie pruskiego ministra nauki, sztuki i oświaty z dnia 30 kwietnia 1929 roku w sprawie opracowywania miejscowych programów nauczania w polskich szkołach powszechnych w Niemczech. 
Władze niemieckie stosownym rozporządzeniem przerwały działanie polskich szkół w Prusach Wschodnich 12 września 1939 roku.
<br/>
== Przedmioty nauczania ==
W szkołach polskich obowiązywał niemiecki program nauczania o ograniczonym zakresie wiedzy dotyczącej geografii i historii Polski. Zgodnie z pruskimi ministerialnymi zarządzeniami [[Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech]] opracował dla polskich szkół szczegółowe programy nauczania takich przedmiotów, jak: 
* religia
* język polski
* rachunki i geometria
* język niemiecki
* geografia (krajoznawstwo)
* historia od piątego roku nauki
* przyroda z botaniką i zoologią
* rysunek i roboty
* śpiew 
* gimnastyka
== Organizatorzy szkół ==
Organizacją szkół polskich na Warmii i Mazurach zajmowały się:
* [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]]
* [[Komisja Szkolna na Mazurach|Komisja Szkolna na Mazury]] z siedzibą w [[Szczytno|Szczytnie]]
== Nauczyciele ==
Do pracy w szkolnictwie polskim przyjmowano najbardziej doświadczonych nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi. Nauczyciele szkół polskich byli absolwentami seminariów nauczycielskich w [[Lubawa |Lubawie]], w [[Działdowo|Działdowie]], w Rogoźnie, w Lesznie, Państwowych Kursów Pedagogicznych w Poznaniu oraz Akademii Pedagogicznej w Bytomiu. Stawiano im też wysokie wymagania moralne i społeczne. Musieli odznaczać się samodzielnością w pracy, zdolnościami organizatorskimi i umiejętnościami nawiązywania kontaktów społecznych.

Początkowo nauczyciele do pracy w szkolnictwie polskim w Prusach mogli posiadać tylko polskie obywatelstwo. Zakaz udzielania zezwoleń na sprowadzanie do pracy w szkolnictwie w Niemczech nauczycieli posiadających obywatelstwo polskie wprowadziło Pruskie Ministerstwo Nauki, Sztuki i Oświecenia 16 czerwca 1932 roku.

W sierpniu i wrześniu 1939 roku na skutek likwidacji szkół polskich władze niemieckie aresztowały i osadzały w więzieniach, bądź obozach koncentracyjnych nauczycieli wspomnianych szkół.
<br/>
== Uczniowie ==
Uczniami szkół polskich były dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dzieci te pochodziły z rodzin rolników oraz robotników leśnych, rolnych i przemysłowych. W [[Olsztyn|Olsztynie]] do szkoły polskiej uczęszczały też dzieci z rodzin inteligenckich, związanych z ruchem polskim.

Jeżeli frekwencja uczniów w szkole wynosiła poniżej siedmiorga dzieci, wtedy władze pruskie zamykały polską szkołę. Natomiast uczniów przenoszono do szkół niemieckich.
<br/>
== Wykaz szkół polskich ==
'''Wykaz katolickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Warmii:'''
* [[Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Chaberkowie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Gietrzwałdzie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Giławach]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Jarotach]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Lesznie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Nowej Kaletce]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Olsztynie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Pluskach]]
* [[Prywatna Katolicka Szkoła Powszechna w Purdzie|Katolicka Szkoła Polska w Purdzie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Skajbotach]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Stanclewie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Unieszewie]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Worytach]]
* [[Katolicka Szkoła Polska w Wymoju]]
'''Wykaz ewangelickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Mazurach'''
* [[Polsko-Ewangelicka Szkoła w Piasutnie]]
== Represje ==
Od 1933 roku władze niemieckie i bojówki hitlerowskie prowadziły walkę z polską szkołą. Hitlerowcy stosowali różne formy represji wobec nauczycieli m.in.:
* zakaz korzystania w pracy szkolnej z czasopisma „Mały Polak w Niemczech” i „Polak w Niemczech” od 11 maja 1932 roku
* sprawdzali u polskich nauczycieli coroczne odnowienie prawa pobytu w Niemczech 
* zabraniali wysyłania i wywożenia pieniędzy z Niemiec
* zarzucali uprawianie propagandy polskiej
* zakazali prowadzenia działalności pozaszkolnej 
* odbierali prawo nauczania
* odbierali miejsca pracy poprzez zamykanie polskich szkół
Rodziców posyłających dzieci do polskiej szkoły m.in.:
* zwalniano z pracy
* pozbawiano zasiłków dla rodzin wielodzietnych
* wykluczano z korzystania z pomocy zimowej
== Ciekawostki ==
Historii polskiego szkolnictwa w Prusach Wschodnich i jego roli w podtrzymywaniu polskiej tożsamości oraz świadomości narodowej Warmiaków i Mazurów poświęcona jest wystawa otwarta w [[lkwim:Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie| Domu Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie]], którą można zwiedzać do września 2015 roku.
<br/>
== Bibliografia ==
Filipkowski Tadeusz, ''Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960'', Warszawa 1978.<br/>
Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, ''Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939'', Olsztyn 1980.<br/>
Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, ''Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia'', Olsztyn 2010.<br/>
[http://www.muzeum.olsztyn.pl/przyznajac-sie-do-polskosci-szkoly-polskie-na-warmii-i-mazurach-1929-1939,1504 Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie] [20.11.2014]<br/>
<br/>
[[Kategoria: Szkolnictwo]] 
[[Kategoria: Szkoły podstawowe]] 
[[Kategoria: 1919-1944]]