Paprotka zwyczajna

Paprotka zwyczajna
Polypodium vulgare
L.
Paprotka zwyczajna. Źródło: [2]
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	monilofity
Klasa	paprocie
Rząd	paprotkowce
Rodzina	paprotkowate
Rodzaj	paprotka
Gatunek	paprotka zwyczajna
Synonimy

Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare L .) – gatunek rośliny należący do rodziny paprotkowatych (Polypodiaceae), rzędu paprotkowców (Polypodiales).

Morfologia

Paprotka zwyczajna jest rośliną wieloletnią, osiągającą wysokość do 45 cm (60 cm). Wykształca płytko pod powierzchnią ziemi (czasem na wierzchu) jasnobrunatne kłącze pokryte bliznami i lancetowatymi lub szczeciniastymi łuskami o długości 3-4 mm. Blizny są pozostałością po obumarłych liściach. Z kłącza wyrastają pojedynczo zimotrwałe liście na długim, zielonawym ogonku (długość ogonka równa jest mniej więcej długości blaszki liściowej). Blaszka liściowa pojedynczo pierzasta o podłużnie lancetowatym kształcie, górna powierzchnia ciemnozielona, dolna nieco jaśniejsza, sztywna, skórzasta, naga. Z każdej strony znajduje się do 28, zazwyczaj całobrzegich, odcinków. Odcinek szczytowy krótki. Wiosną wyrastają nowe liście, natomiast zeszłoroczne obumierają. Zarodnie tworzą się na spodniej stronie liści, zebrane są w okrągławe kupki o rdzawożółtym zabarwieniu, bez zawijki. Rozmieszczone są symetrycznie w dwóch szeregach, po obu stronach nerwu środkowego. Zarodnie są dość duże, okryte jednowarstwową ścianką i otwierają się za pomocą pierścienia utworzonego przez 10-20 zgrubiałych komórek, które pękają podczas wysychania zarodni. Zarodniki dojrzewają od lipca do września. Gametofit: zielony, delikatny, plechowaty, o wysokości od 10 do 40 cm.

Rozmieszczenie i ekologia

Paprotka zwyczajna występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej, a także w Afryce Południowej, Meksyku i na Hawajach. W Polsce jest rośliną dość pospolitą. Występuje na całym niżu, bardziej pospolita w Karpatach. W Tatrach, Sudetach i na Babiej Górze do piętra kosówki. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Asplenietea rupestria. Hemikryptofit (pączki, umożliwiające roślinie odnawianie się, znajdują się tuż przy powierzchni ziemi). Paprotka zwyczajna unika gleb wapiennych, lubi klimat wilgotny i ciepły. Występuje na podłożu umiarkowanie suchym, kamienisto-gliniastym lub piaszczystym, bogatym w próchnicę. Rośnie licznie w półcienistych i cienistych lasach, na skałach, murach, zboczach leśnych, na starych pniakach, omszałych korzeniach starych drzew, a nawet na samych drzewach (epifit starych drzew). Tworzy populacje liczące zazwyczaj kilkanaście osobników, rzadziej większe zgrupowania.
Na terenie Warmii i Mazur występuje m.in. w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej czy w obszarze Natura 2000 Puszcza Napiwodzko-Ramucka.

Wartość użytkowa

W Polsce roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. Ze względu na właściwości lecznicze paprotka była doceniana już w starożytności, stosowana była jako środek przeczyszczający i moczopędny. Materiał zielarski stanowi suszone kłącze, o słodkawym smaku, które zawiera między innymi: tłuszcze, olejek eteryczny, saponiny, śluz i osladynę (związek ten nadaje kłączom słodki smak). Napar z kłącza stosuje się w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. W medycynie ludowej paprotka była stosowana w nieżytach oskrzeli, do leczenia gruźlicy, przy zapaleniu pęcherza oraz jako środek żółciopędny.

Ciekawostki

Ze względu na właściwości lecznicze, kłącze paprotki zwyczajnej jest masowo pozyskiwanie dla przemysłu farmaceutycznego, co stanowi zagrożenie dla tego gatunku. Ze względu na ładny pokrój jest również przesadzana do ogrodów.

Bibliografia

Matuszkiewicz Władysław, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2006.
Rutkowski Lucjan, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2006.
Szafer Władysław, Kulczyński Stanisław, Pawłowski Bogumił, Rośliny polskie, Warszawa, PWN, 1953.

Zobacz też

[3]
[4]
[5]
[6]