Morąg: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>''' Morąg (niem. Mohrungen, prus. Marangan) – miasto w | + | <big>''' Morąg''' (niem. ''Mohrungen'', prus. ''Marangan'') – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Morąg. |
| − | Dawniej siedziba powiatu morąskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do | + | |
| + | Dawniej siedziba powiatu morąskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, na pograniczu północno-zachodniej części Pojezierza Olsztyńskiego oraz Pojezierza Iławskiego.Od północnego wschodu Morąg graniczy z | + | Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, na pograniczu północno-zachodniej części Pojezierza Olsztyńskiego oraz Pojezierza Iławskiego.Od północnego wschodu Morąg graniczy z Jeziorem Skiertąg, z południowego zachodu znajduje się tzw. „Rozlewisko Morąskie” z ostoją ptactwa wodnego. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 50: | Linia 51: | ||
=== Ludzie związani z miejscowością: === | === Ludzie związani z miejscowością: === | ||
| − | W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. Wawrzyniec Rast | + | *W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. [[Wawrzyniec Rast]]. |
| − | + | *Zmarły w Morągu Zbigniew Nienacki nawiązywał w swoich powieściach do miasta, w morąskim Ratuszu rozgrywa się ważny wątek powieści Pan Samochodzik i Niewidzialni. | |
| − | + | *[[Johann Gottfried Herder]] – urodzony w Morągu niemiecki przedstawiciel społeczno-filozoficznej i literackiej myśli Oświecenia | |
| − | + | *[[Carl Leopold Lohmeyer]] (1799-1873)- urodzony w Morągu niemiecki farmaceuta, autor pierwszego drukowanego przewodnika po Tatrach, wydanego w 1842 eoku | |
| − | + | *[[Elisabeth von Thadden]](1890-1944)- urodzona w Morągu bojowniczka antyfaszystowska | |
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
Wersja z 15:52, 28 wrz 2013
| Pole-obowiązkowe | |
| | |
| Pole-obowiązkowe Pole-obowiązkowe
| |
| Rodzaj miejscowości | miasto |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | ostródzki |
| Gmina | Morąg |
| Liczba ludności (2012) | 14 511 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 14-300, 14-331 |
| Tablice rejestracyjne | NOS |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Pole-obowiązkowe | |
| Położenie na mapie Polski  Pole-obowiązkowe | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Morąg (niem. Mohrungen, prus. Marangan) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Morąg.
Dawniej siedziba powiatu morąskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, na pograniczu północno-zachodniej części Pojezierza Olsztyńskiego oraz Pojezierza Iławskiego.Od północnego wschodu Morąg graniczy z Jeziorem Skiertąg, z południowego zachodu znajduje się tzw. „Rozlewisko Morąskie” z ostoją ptactwa wodnego.
Dzieje miejscowości
Leży w historycznej krainie Pogezania i na terenie określanym od XVI wieku jako Prusy Górne (niem. Oberland). W czasach najdawniejszych zamieszkiwało te ziemie plemię staropruskich Pogezan. Morąg powstał prawdopodobnie w miejscu pruskiej osady o nazwie Morina. Władze zakonu krzyżackiego około 1280 roku ustanowiły tu siedzibę prokuratorii. W 1327 roku Herman von Oppen komtur elbląski nadał prawa miejskie. Zamek rozpoczęto budować około 1280 roku . Był siedzibą prokuratora a następnie wójta. Do czasów dzisiejszych zachowało przebudowane w czasach renesansu skrzydło bramne i fragmenty murów. Od roku 1467 za sprawą komtura Henryka von Plauena Morąg wybrano na nową siedzibę komturstwa po utracie dotychczasowej – Elbląga na skutek postanowień II pokoju toruńskiego. Po sekularyzacji Prus zamek stał się siedzibą starosty Piotra Dohna, który zapoczątkował dziedziczną dynastię na tym urzędzie (1525-1740). Należeli do najbogatszych rodzin w całych Prusach Książęcych .W latach 1562-1595 rodzina Dohnów wybudowała nową siedzibę rodzinną tzw. „Zameczek Dohnów” , w którym obecnie mieści się Muzeum im. J.G. Herdera, oddział Muzeum Warmii i Mazur.Po wojnie trzynastoletniej, od 1466, miasto było częścią ziem Prus Zakonnych, które stanowiły lenno Polski. W Morągu (prawdopodobnie na morąskim zamku) zmarł wielki mistrz zakonu krzyżackiego Henryk VI Reuss von Plauen (zm. 1470). Po sekularyzacji w 1525 Morąg należał do Prus Książęcych. Po zniesieniu urzędu wójtów krzyżackich od 1525, Morąg był siedzibą starosty książęcego (sprawował władzę administracyjną nad okręgiem Morąga i Miłakowa). Zamek krzyżacki został wtedy częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały wsparły budowę pałacu Dohnów. Miasto przez następne stulecia należało do państwa pruskiego. W XVII w. w czasie przemarszu wojsk szwedzkich miasto poniosło znaczne straty. W 1656 żołnierze szwedzcy w celach rabunkowych rozbijali nawet trumny, grabiąc kosztowności i odzież ze zwłok[5]. Także pożar z 1697 przyniósł zniszczenia, m.in. częściowo zniszczony został ratusz i zameczek Dohnów, spłonęło Polskie Przedmieście. Odbudowa miasta zajęła około 50 lat.
W latach 1758-1762 Morąg był okupowany przez wojska rosyjskie. W 1807 miasto zajęły wojska Napoleona, stacjonował tu marszałek Bernadotte, późniejszy król Szwecji jako Karol XIV Jan i Norwegii jako Karol III. Prawdopodobnie w Morągu przebywał również generał Jan Henryk Dąbrowski. Wojska napoleońskie ponownie przeszły przez miasto w 1812. Wtedy tez doszło do zatargu mieszczan z żołnierzami armii francuskiej (napoleoński marszałek pisemnie domagał się ukarania winnych mieszczan, grożąc zniszczeniem miasta)[4]. Pożary z lat 1822, 1848, 1858 i 1868 czyniły mniejsze lub większe zniszczenia w Morągu.
Ludzie związani z miejscowością:
- W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. Wawrzyniec Rast.
- Zmarły w Morągu Zbigniew Nienacki nawiązywał w swoich powieściach do miasta, w morąskim Ratuszu rozgrywa się ważny wątek powieści Pan Samochodzik i Niewidzialni.
- Johann Gottfried Herder – urodzony w Morągu niemiecki przedstawiciel społeczno-filozoficznej i literackiej myśli Oświecenia
- Carl Leopold Lohmeyer (1799-1873)- urodzony w Morągu niemiecki farmaceuta, autor pierwszego drukowanego przewodnika po Tatrach, wydanego w 1842 eoku
- Elisabeth von Thadden(1890-1944)- urodzona w Morągu bojowniczka antyfaszystowska
Zabytki:
8Gotycki ratusz, zbudowany 1444 r. Zniszczony w późniejszych pożarach, poddany renowacji i przywrócony do użytkowania. Obecnie (2009 r.) mieszczą się w nim siedziby organizacji pozarządowych.
- Pałac Dohnów zbudowany w latach 1562-71 r. przez Achacego Dohnę, przebudowany w 1717-19, zniszczony w czasie wojny, odbudowany po wojnie, obecnie mieści się w nim Muzeum Warmii i Mazur im. J. G. Herdera.
- Fragmenty murów i baszt z XIV w.
- Pozostałości zamku krzyżackiego rozebranego w 1815 r. obecnie (2009 r.) w trakcie odbudowy.
- Gotycki kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła z 1303-1331 r.
- Zabytkowe wieże ciśnień
Cmentarz żołnierzy Armii radzieckiej Wieża ciśnień na os. Zatorze Armaty z wojny francusko-pruskiej 1870-1871 przed morąskim ratuszem
- Domy i kamieniczki z XIX i początku XX w.
- Fragmenty murów miejskich i baszt z XIV w.
- Kirkut – cmentarz dawnej morąskiej gminy żydowskiej, która rozwiązała się po dojściu Adolfa Hitlera do władzy.
- prawosławna cerkiew pw. św. Włodzimierza przy ul. Jana Henryka Dąbrowskiego 2. Jest to świątynia filialna parafii św. Mikołaja w Ornecie. Użytkowana też przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (filiał parafii w Ostródzie). Zbudowana ok. 1920 r. jako kaplica cmentarna, położona na starym cmentarzu ewangelickim.
- Cmentarz żołnierzy armii radzieckiej
- Cmentarze katolickie
- Gotycki kościół św. Apostołów Piotra i Pawła z początku XIV w.
- Ostoja ptactwa wodnego Rozlewisko Morąskie (użytek ekologiczny, dawna nazwa Jezioro Morąskie) z gniazdującymi na niej 150 gatunkami ptaków. Wokół użytku wiedzie ścieżka edukacyjna z dwiema ambonami do obserwacji ptaków.
- Zamek krzyżacki z 1. połowy XIV wieku prawdopodobnie posadowiony na miejscu byłej pruskiej strażnicy (w trakcie odbudowy)
- Renesansowy pałac Dohnów z lat 1562-70 a w nim Muzeum im. J. G. Herdera.
- Mury obronne i baszty z 1717 r.
- Rynek z odbudowanym ratuszem gotyckim z około 1444 r.
- Armaty pochodzące z wojny francusko-pruskiej.
- Trzy wieże ciśnień.
Bibliografia:
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
- Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
- Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
- Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012 ; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm [data dostępu: 13.08.2013]
- Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 13.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu: 13.08.2013]
Przypisy
