Morąg: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Zobacz też) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | |nazwa = | + | |nazwa = Morąg |
| − | |herb wsi = | + | |herb wsi =Herb Morąga.png |
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Morąga |
|zdjęcie = Pole-obowiązkowe | |zdjęcie = Pole-obowiązkowe | ||
|opis zdjęcia = Pole-obowiązkowe | |opis zdjęcia = Pole-obowiązkowe | ||
| Linia 31: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>''' Morąg''' (niem. ''Mohrungen'', prus. ''Marangan'') – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Morąg. | + | <big>''' Morąg''' (niem. ''Mohrungen'', prus. ''Marangan'') – [[miasto]] w Polsce położone położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat ostródzki|powiecie ostródzkim]], w [[gmina Morąg| gminie Morąg]] |
| + | W latach 1975-1998 miejscowość [[administracja|administracyjnie]] należała do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. | ||
| + | Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Morąg. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, na pograniczu północno-zachodniej części Pojezierza Olsztyńskiego oraz Pojezierza Iławskiego.Od północnego wschodu Morąg graniczy z Jeziorem Skiertąg, z południowego zachodu znajduje się tzw. „Rozlewisko Morąskie” z ostoją ptactwa wodnego. | + | Miejscowość położona na [[Mazury Zachodnie|Mazurach Zachodnich]], na pograniczu północno-zachodniej części [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierza Olsztyńskiego]] oraz [[Pojezierze Iławskie|Pojezierza Iławskiego]].Od północnego wschodu Morąg graniczy z [[Jezioro Skiertąg|Jeziorem Skiertąg]], z południowego zachodu znajduje się tzw. [[„Rozlewisko Morąskie”]] z ostoją ptactwa wodnego. |
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | Morąg leży w historycznej krainie Pogezania, na terenie określanym od XVI wieku jako Prusy Górne (niem. Oberland). Morąg powstał prawdopodobnie w miejscu pruskiej osady o nazwie Morina. Władze | + | Morąg leży w historycznej krainie [[Pogezania]], na terenie określanym od XVI wieku jako [[Prusy Górne]] (niem. Oberland). Morąg powstał prawdopodobnie w miejscu pruskiej osady o nazwie Morina. Władze [[Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]] około 1280 roku ustanowiły tu siedzibę prokuratorii. W 1327 roku [[Herman von Oppen komtur]] elbląski nadał [[prawa miejskie]]. Zamek rozpoczęto budować około 1280 roku . Był siedzibą prokuratora a następnie wójta. Od roku 1467 za sprawą komtura Henryka von Plauen Morąg wybrano na nową siedzibę komturstwa po utracie dotychczasowej – [[Elbląg|Elbląga]] na skutek postanowień [[II pokój toruński|II pokoju toruńskiego]]. Po [[sekularyzacja Prus|sekularyzacji Prus]] zamek stał się siedzibą starosty [[Piotr Dohna|Piotra Dohna]], który zapoczątkował dziedziczną dynastię na tym urzędzie (1525-1740). Dohnowie należeli do najbogatszych rodzin w całych [[Prusy Książece|Prusach Książęcych]] .W latach 1562-1595 rodzina wybudowała nową siedzibę rodzinną tzw. „Zameczek Dohnów” , w którym obecnie mieści się [[Muzeum im. J.G. Herdera]]. |
| − | Po sekularyzacji Prus w roku 1525 Morąg należał do Prus Książęcych. Po zniesieniu urzędu wójtów krzyżackich był siedzibą starosty książęcego, sprawującego władzę administracyjną nad okręgiem Morąga i Miłakowa. Zamek krzyżacki został wówczas częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały wsparły budowę pałacu Dohnów. W XVII wieku w czasie przemarszu wojsk szwedzkich miasto poniosło znaczne straty. W 1656 żołnierze szwedzcy w celach rabunkowych rozbijali nawet trumny, grabiąc znajdujące się przy zmarłych kosztowności. Kolejną,klęską która dotknęła w XVII wieku Morąg był pożar w 1697 roku. Wówczas zniszczony został ratusz i zameczek Dohnów, spłonęło | + | Po sekularyzacji Prus w roku 1525 Morąg należał do Prus Książęcych. Po zniesieniu urzędu wójtów krzyżackich był siedzibą starosty książęcego, sprawującego władzę administracyjną nad okręgiem Morąga i [[Miłakowo|Miłakowa]]. Zamek krzyżacki został wówczas częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały wsparły budowę pałacu Dohnów. W XVII wieku w czasie przemarszu [[wojny szwedzkie|wojsk szwedzkich]] miasto poniosło znaczne straty. W 1656 żołnierze szwedzcy w celach rabunkowych rozbijali nawet trumny, grabiąc znajdujące się przy zmarłych kosztowności. Kolejną,klęską która dotknęła w XVII wieku Morąg był pożar w 1697 roku. Wówczas zniszczony został ratusz i zameczek Dohnów, spłonęło też Polskie Przedmieście. Odbudowa miasta zajęła około 50 lat. |
| − | W 1807 miasto zajęły wojska Napoleona, stacjonował tu marszałek Bernadotte, późniejszy król Szwecji - Karol XIV Jan i Norwegii - Karol III. | + | W 1807 miasto zajęły wojska [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]], stacjonował tu marszałek [[Bernadotte]], późniejszy król Szwecji - Karol XIV Jan i Norwegii - Karol III. |
| − | Prawdopodobnie w Morągu przebywał również generał Jan Henryk Dąbrowski. Wojska napoleońskie ponownie przeszły przez miasto w 1812 roku. Wtedy tez doszło do zatargu mieszczan z żołnierzami armii francuskiej (napoleoński marszałek pisemnie domagał się ukarania winnych mieszczan, grożąc zniszczeniem miasta. Pożary z lat 1822, 1848, 1858 i 1868 czyniły mniejsze lub większe zniszczenia w Morągu. | + | Prawdopodobnie w Morągu przebywał również generał [[Jan Henryk Dąbrowski]]. Wojska napoleońskie ponownie przeszły przez miasto w 1812 roku. Wtedy tez doszło do zatargu mieszczan z żołnierzami armii francuskiej (napoleoński marszałek pisemnie domagał się ukarania winnych mieszczan, grożąc zniszczeniem miasta. Pożary z lat 1822, 1848, 1858 i 1868 czyniły mniejsze lub większe zniszczenia w Morągu. |
W roku 1939 w Morągu mieszkało 7212 osób. | W roku 1939 w Morągu mieszkało 7212 osób. | ||
| + | |||
| + | Obecnie funkcję [[|]] sprawuje [[ ]] <ref> [data dostępu: 10.09.2013]</ref>. | ||
| + | <br/> | ||
| + | ===Kultura=== | ||
| + | W miejscowości działa [[Gminny Ośrodek Kultury]] i [[Gminna Biblioteka Publiczna]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Ludzie związani z miejscowością: === | === Ludzie związani z miejscowością: === | ||
*W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. [[Wawrzyniec Rast]]. | *W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. [[Wawrzyniec Rast]]. | ||
| − | *Zmarły w Morągu Zbigniew Nienacki nawiązywał w swoich powieściach do miasta, w morąskim Ratuszu rozgrywa się ważny wątek powieści Pan Samochodzik i Niewidzialni. | + | *Zmarły w Morągu [[lkwim: Zbigniew Nienacki|Zbigniew Nienacki]] nawiązywał w swoich powieściach do miasta, w morąskim Ratuszu rozgrywa się ważny wątek powieści [[Pan Samochodzik i Niewidzialni]]. |
*[[Johann Gottfried Herder]] – urodzony w Morągu niemiecki przedstawiciel społeczno-filozoficznej i literackiej myśli Oświecenia | *[[Johann Gottfried Herder]] – urodzony w Morągu niemiecki przedstawiciel społeczno-filozoficznej i literackiej myśli Oświecenia | ||
*[[Carl Leopold Lohmeyer]] (1799-1873)- urodzony w Morągu niemiecki farmaceuta, autor pierwszego drukowanego przewodnika po Tatrach, wydanego w 1842 eoku | *[[Carl Leopold Lohmeyer]] (1799-1873)- urodzony w Morągu niemiecki farmaceuta, autor pierwszego drukowanego przewodnika po Tatrach, wydanego w 1842 eoku | ||
*[[Elisabeth von Thadden]](1890-1944)- urodzona w Morągu bojowniczka antyfaszystowska | *[[Elisabeth von Thadden]](1890-1944)- urodzona w Morągu bojowniczka antyfaszystowska | ||
| + | <br/> | ||
| + | ===Sport=== | ||
| + | |||
| + | <br/> | ||
| + | ===Szkolnictwo=== | ||
| + | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
| − | *Gotycki ratusz, zbudowany 1444 roku | + | *Gotycki [[ratusz]], zbudowany 1444 roku |
| − | *Pałac Dohnów zbudowany w latach 1562-1571 przez Achacego Dohnę, obecnie mieści się w nim Muzeum Warmii i Mazur im. J. G. Herdera. | + | *[[Pałac Dohnów]] zbudowany w latach 1562-1571 przez Achacego Dohnę, obecnie mieści się w nim Muzeum Warmii i Mazur im. J. G. Herdera. |
*Fragmenty murów i baszt miejskich z XIV wieku | *Fragmenty murów i baszt miejskich z XIV wieku | ||
*Pozostałości zamku krzyżackiego rozebranego w 1815 roku | *Pozostałości zamku krzyżackiego rozebranego w 1815 roku | ||
*Gotycki kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła zbudowany w latach 1303-1331 | *Gotycki kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła zbudowany w latach 1303-1331 | ||
| − | *Zabytkowe wieże ciśnień | + | *Zabytkowe [[wieże ciśnień w Morągu|wieże ciśnień]] |
| − | *Cmentarz żołnierzy Armii radzieckiej | + | *[[Cmentarz żołnierzy Armii radzieckiej]] |
| − | *Armaty z wojny francusko-pruskiej 1870-1871 stojące przed ratuszem | + | *Armaty z [[wojna francusko-pruska 1870-1871|wojny francusko-pruskiej 1870-1871]] stojące przed ratuszem |
*Domy i kamieniczki z XIX i początku XX wieku | *Domy i kamieniczki z XIX i początku XX wieku | ||
| − | *Cmentarz dawnej morąskiej gminy żydowskiej | + | *Cmentarz dawnej morąskiej [[gmina żydowska w Morągu|gminy żydowskiej]] |
| − | *prawosławna cerkiew pw. św. Włodzimierza, użytkowana też przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (filiał parafii w Ostródzie). Zbudowana ok. 1920 roku jako kaplica cmentarna, zlokalizowana na starym cmentarzu ewangelickim. | + | *prawosławna [[cerkiew pw. św. Włodzimierza]], użytkowana też przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (filiał parafii w Ostródzie). Zbudowana ok. 1920 roku jako kaplica cmentarna, zlokalizowana na starym cmentarzu ewangelickim. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 82: | Linia 92: | ||
#Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu: 13.08.2013] | #Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu: 13.08.2013] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | + | <references/> | |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 89: | Linia 99: | ||
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 16:25, 28 wrz 2013 (CEST) | [[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 16:25, 28 wrz 2013 (CEST) | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: miasto]] [[Kategoria: powiat ostródzki]] [[Kategoria: gmina Morąg]] |
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 01:44, 28 wrz 2013 (CEST) | [[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 01:44, 28 wrz 2013 (CEST) | ||
Wersja z 07:13, 29 paź 2013
| Morąg | |||
| | |||
| |||
| Pole-obowiązkowe Pole-obowiązkowe
| |||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | ostródzki | ||
| Gmina | Morąg | ||
| Liczba ludności (2012) | 14 511 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||
| Kod pocztowy | 14-300, 14-331 | ||
| Tablice rejestracyjne | NOS | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Morąg | |||
| Położenie na mapie Polski  Morąg | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Morąg (niem. Mohrungen, prus. Marangan) – miasto w Polsce położone położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Morąg W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Morąg.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, na pograniczu północno-zachodniej części Pojezierza Olsztyńskiego oraz Pojezierza Iławskiego.Od północnego wschodu Morąg graniczy z Jeziorem Skiertąg, z południowego zachodu znajduje się tzw. „Rozlewisko Morąskie” z ostoją ptactwa wodnego.
Dzieje miejscowości
Morąg leży w historycznej krainie Pogezania, na terenie określanym od XVI wieku jako Prusy Górne (niem. Oberland). Morąg powstał prawdopodobnie w miejscu pruskiej osady o nazwie Morina. Władze Zakonu Krzyżackiego około 1280 roku ustanowiły tu siedzibę prokuratorii. W 1327 roku Herman von Oppen komtur elbląski nadał prawa miejskie. Zamek rozpoczęto budować około 1280 roku . Był siedzibą prokuratora a następnie wójta. Od roku 1467 za sprawą komtura Henryka von Plauen Morąg wybrano na nową siedzibę komturstwa po utracie dotychczasowej – Elbląga na skutek postanowień II pokoju toruńskiego. Po sekularyzacji Prus zamek stał się siedzibą starosty Piotra Dohna, który zapoczątkował dziedziczną dynastię na tym urzędzie (1525-1740). Dohnowie należeli do najbogatszych rodzin w całych Prusach Książęcych .W latach 1562-1595 rodzina wybudowała nową siedzibę rodzinną tzw. „Zameczek Dohnów” , w którym obecnie mieści się Muzeum im. J.G. Herdera.
Po sekularyzacji Prus w roku 1525 Morąg należał do Prus Książęcych. Po zniesieniu urzędu wójtów krzyżackich był siedzibą starosty książęcego, sprawującego władzę administracyjną nad okręgiem Morąga i Miłakowa. Zamek krzyżacki został wówczas częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały wsparły budowę pałacu Dohnów. W XVII wieku w czasie przemarszu wojsk szwedzkich miasto poniosło znaczne straty. W 1656 żołnierze szwedzcy w celach rabunkowych rozbijali nawet trumny, grabiąc znajdujące się przy zmarłych kosztowności. Kolejną,klęską która dotknęła w XVII wieku Morąg był pożar w 1697 roku. Wówczas zniszczony został ratusz i zameczek Dohnów, spłonęło też Polskie Przedmieście. Odbudowa miasta zajęła około 50 lat. W 1807 miasto zajęły wojska Napoleona, stacjonował tu marszałek Bernadotte, późniejszy król Szwecji - Karol XIV Jan i Norwegii - Karol III. Prawdopodobnie w Morągu przebywał również generał Jan Henryk Dąbrowski. Wojska napoleońskie ponownie przeszły przez miasto w 1812 roku. Wtedy tez doszło do zatargu mieszczan z żołnierzami armii francuskiej (napoleoński marszałek pisemnie domagał się ukarania winnych mieszczan, grożąc zniszczeniem miasta. Pożary z lat 1822, 1848, 1858 i 1868 czyniły mniejsze lub większe zniszczenia w Morągu. W roku 1939 w Morągu mieszkało 7212 osób.
Obecnie funkcję [[|]] sprawuje [[ ]] [1].
Kultura
W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna.
Ludzie związani z miejscowością:
- W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. Wawrzyniec Rast.
- Zmarły w Morągu Zbigniew Nienacki nawiązywał w swoich powieściach do miasta, w morąskim Ratuszu rozgrywa się ważny wątek powieści Pan Samochodzik i Niewidzialni.
- Johann Gottfried Herder – urodzony w Morągu niemiecki przedstawiciel społeczno-filozoficznej i literackiej myśli Oświecenia
- Carl Leopold Lohmeyer (1799-1873)- urodzony w Morągu niemiecki farmaceuta, autor pierwszego drukowanego przewodnika po Tatrach, wydanego w 1842 eoku
- Elisabeth von Thadden(1890-1944)- urodzona w Morągu bojowniczka antyfaszystowska
Sport
Szkolnictwo
Zabytki:
- Gotycki ratusz, zbudowany 1444 roku
- Pałac Dohnów zbudowany w latach 1562-1571 przez Achacego Dohnę, obecnie mieści się w nim Muzeum Warmii i Mazur im. J. G. Herdera.
- Fragmenty murów i baszt miejskich z XIV wieku
- Pozostałości zamku krzyżackiego rozebranego w 1815 roku
- Gotycki kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła zbudowany w latach 1303-1331
- Zabytkowe wieże ciśnień
- Cmentarz żołnierzy Armii radzieckiej
- Armaty z wojny francusko-pruskiej 1870-1871 stojące przed ratuszem
- Domy i kamieniczki z XIX i początku XX wieku
- Cmentarz dawnej morąskiej gminy żydowskiej
- prawosławna cerkiew pw. św. Włodzimierza, użytkowana też przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (filiał parafii w Ostródzie). Zbudowana ok. 1920 roku jako kaplica cmentarna, zlokalizowana na starym cmentarzu ewangelickim.
Bibliografia:
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
- Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
- Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
- Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012 ; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm [data dostępu: 13.08.2013]
- Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 13.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu: 13.08.2013]
Przypisy
- Skocz do góry ↑ [data dostępu: 10.09.2013]
Zobacz też
Emzet (dyskusja) 16:25, 28 wrz 2013 (CEST) Emzet (dyskusja) 01:44, 28 wrz 2013 (CEST)
