Morąg

Morąg
Herb Morąga
Ratusz w Morągu
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Morąg
Liczba ludności (2012)	14 511
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-300, 14-331
Tablice rejestracyjne	NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Morąg
Położenie na mapie Polski Morąg
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Morąg (niem. Mohrungen, prus. Marangan) – miasto w Polsce położone położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Morąg W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Morąg.

Charakterystyka fizjograficzna

Miejscowość położona na Mazurach Zachodnich, na pograniczu północno-zachodniej części Pojezierza Olsztyńskiego oraz Pojezierza Iławskiego. Od północnego wschodu Morąg graniczy z Jeziorem Skiertąg, z południowego zachodu znajduje się tzw. „Rozlewisko Morąskie” z ostoją ptactwa wodnego.

Dzieje miejscowości

Morąg leży w historycznej krainie Pogezania, na terenie określanym od XVI wieku jako Prusy Górne (niem. Oberland). Morąg powstał prawdopodobnie w miejscu pruskiej osady o nazwie Morina. Władze Zakonu Krzyżackiego około 1280 roku ustanowiły tu siedzibę prokuratorii. W 1327 roku Herman von Oppen komtur elbląski nadał prawa miejskie. Zamek rozpoczęto budować około 1280 roku . Był siedzibą prokuratora a następnie wójta. Od roku 1467 za sprawą komtura Henryka von Plauen Morąg wybrano na nową siedzibę komturstwa po utracie dotychczasowej – Elbląga na skutek postanowień II pokoju toruńskiego. Po sekularyzacji Prus zamek stał się siedzibą starosty Piotra Dohna, który zapoczątkował dziedziczną dynastię na tym urzędzie (1525-1740). Dohnowie należeli do najbogatszych rodzin w całych Prusach Książęcych .W latach 1562-1595 rodzina wybudowała nową siedzibę rodzinną tzw. „Zameczek Dohnów” , w którym obecnie mieści się Muzeum im. J.G. Herdera.

Po sekularyzacji Prus w roku 1525 Morąg należał do Prus Książęcych. Po zniesieniu urzędu wójtów krzyżackich był siedzibą starosty książęcego, sprawującego władzę administracyjną nad okręgiem Morąga i Miłakowa. Zamek krzyżacki został wówczas częściowo rozebrany, a pozyskane w ten sposób materiały wsparły budowę pałacu Dohnów. W XVII wieku w czasie przemarszu wojsk szwedzkich miasto poniosło znaczne straty. W 1656 żołnierze szwedzcy w celach rabunkowych rozbijali nawet trumny, grabiąc znajdujące się przy zmarłych kosztowności. Kolejną,klęską która dotknęła w XVII wieku Morąg był pożar w 1697 roku. Wówczas zniszczony został ratusz i zameczek Dohnów, spłonęło też Polskie Przedmieście. Odbudowa miasta zajęła około 50 lat. W 1807 miasto zajęły wojska Napoleona, stacjonował tu marszałek Bernadotte, późniejszy król Szwecji - Karol XIV Jan i Norwegii - Karol III. Prawdopodobnie w Morągu przebywał również generał Jan Henryk Dąbrowski. Wojska napoleońskie ponownie przeszły przez miasto w 1812 roku. Wtedy tez doszło do zatargu mieszczan z żołnierzami armii francuskiej (napoleoński marszałek pisemnie domagał się ukarania winnych mieszczan, grożąc zniszczeniem miasta. Pożary z lat 1822, 1848, 1858 i 1868 czyniły mniejsze lub większe zniszczenia w Morągu. W roku 1939 w Morągu mieszkało 7212 osób.

Obecnie funkcję [[|]] sprawuje [[ ]] .

Kultura

W miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna.

Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu

Ludzie związani z miejscowością:

• W Morągu pracował jako nauczyciel polski duchowny luterański, ks. Wawrzyniec Rast.
• Zmarły w Morągu Zbigniew Nienacki nawiązywał w swoich powieściach do miasta, w morąskim Ratuszu rozgrywa się ważny wątek powieści Pan Samochodzik i Niewidzialni.
• Johann Gottfried Herder – urodzony w Morągu niemiecki przedstawiciel społeczno-filozoficznej i literackiej myśli Oświecenia
• Carl Leopold Lohmeyer (1799-1873)- urodzony w Morągu niemiecki farmaceuta, autor pierwszego drukowanego przewodnika po Tatrach, wydanego w 1842 eoku
• Elisabeth von Thadden(1890-1944)- urodzona w Morągu bojowniczka antyfaszystowska

Sport

Szkolnictwo

Zabytki:

• Gotycki ratusz, zbudowany 1444 roku
• Pałac Dohnów zbudowany w latach 1562-1571 przez Achacego Dohnę, obecnie mieści się w nim Muzeum Warmii i Mazur im. J. G. Herdera.
• Fragmenty murów i baszt miejskich z XIV wieku
• Pozostałości zamku krzyżackiego rozebranego w 1815 roku
• Gotycki kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła zbudowany w latach 1303-1331
• Zabytkowe wieże ciśnień
• Cmentarz żołnierzy Armii radzieckiej
• Armaty z wojny francusko-pruskiej 1870-1871 stojące przed ratuszem
• Domy i kamieniczki z XIX i początku XX wieku
• Cmentarz dawnej morąskiej gminy żydowskiej
• prawosławna cerkiew pw. św. Włodzimierza, użytkowana też przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (filiał parafii w Ostródzie). Zbudowana ok. 1920 roku jako kaplica cmentarna, zlokalizowana na starym cmentarzu ewangelickim.

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
2. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
3. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
4. Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
5. Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976.
6. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
7. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012  ; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm [data dostępu: 13.08.2013]
8. Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 13.08.2013]
9. Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu: 13.08.2013]

Przypisy

Zobacz też

Emzet (dyskusja) 16:25, 28 wrz 2013 (CEST) Emzet (dyskusja) 01:44, 28 wrz 2013 (CEST)