Kukułka krwista

Kukułka krwista
Dactylorhiza incarnata
(L.)Soó
Kukułka krwista. Fot. Bernd Haynold. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	jednoliścienne
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Rodzaj	kukułka
Gatunek	kukułka krwista
stoplamek krwisty, storczyk krwisty
Dactylorchis incarnata (L.) Verm., Orchis incarnata L., Orchis latifolia var. incarnata (L.) Coss. & Germ., Orchis latifolia subsp. incarnata (L.) Hook.f., Orchis mixta var. incantata (L.) Retz

Kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata (L.) Soó) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).

Morfologia

Roślina wieloletnia z głęboko podzielonymi bulwami. Tworzy wzniesioną, sztywną łodygę, pustą w środku, dość grubą i mięsistą o wysokości 30–60 cm, maksymalnie dorastającą do 100 cm. Liście wąsko lancetowate, w liczbie od 4 do 7, pochwiasto obejmujące łodygę, ustawione skrętolegle, o długości do 20 cm i szerokości do 3,5 cm, skierowane sztywno do góry lub kapturkowato zwinięte na szczycie, bez plam.

Kwitnie od czerwca do lipca. Kwiaty zebrane są w licznokwiatowy (do 50 kwiatów) walcowaty kwiatostan typu kłos o długości 4-12 cm. Kwiaty bezwonne, o barwie krwistopurpurowej, wyrastają w kątach dłuższych od kwiatów, z prawie gładkim brzegiem przysadek. Działki kielicha wzniesione ku górze i skręcone, w zarysie lancetowate, o długości do 9 mm i szerokości 2,5-4 mm. Boczne płatki korony długie do 7,5 mm. Warżka o długości 4,5-8 mm i szerokości 5-9 mm, o słabo zaznaczonych 3 łatkach lub niepodzielona, boczne znacznie szersze od środkowej, z ciemnymi liniami tworzącymi rysunek. Ostroga stożkowata, prawie prosta. Kwiaty owadopylne, zwabiają owady imitując budową kwiaty roślin miododajnych, jednak nie wytwarzają nektaru. Owocem jest beczułkowato rozdęta torebka.

Rozmieszczenie i ekologia

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony na terenie całej Europy (poza daleką północą) i Azji. Jego północna granica biegnie przez północną Skandynawię, południowa przez północną Hiszpanię, środkowe Włochy i wschodnią Grecję. Poza tym zwartym obszarem występuje wyspowo na izolowanych obszarach w Hiszpanii, na Krymie, Bałkanach i w północno-wschodniej Europie. W Azji występuje wyspowo w wielu miejscach, jednak dokładna wschodnia granica zasięgu nie jest znana.

W Polsce występuje na całym niżu i w pasie wyżyn. Na południu i południowym zachodzie jest rzadka. Do tej pory stwierdzono występowanie na ponad 1000 stanowiskach. Rośnie w zbiorowiskach niskoturzycowych łąk bagiennych, torfowisk niskich i przejściowych oraz na łąkach trzęślicowych. W Europie zasięg pionowy wynosi 0-2400 m n.p.m., natomiast w Polsce najwyżej sięga do wysokości 500 m n.p.m.

Na Warmii i Mazurach występuje w rezerwacie Uroczysko Kramnik.

Wartość użytkowa

Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Główne zagrożenie dla tego gatunku stanowi osuszanie łąk i torfowisk oraz sukcesja roślinności drzewiastej. Jednak ze względu na dość dużą liczbę stanowisk nie jest bezpośrednio zagrożona wyginięciem.

Ciekawostki

Kukułka krwista to gatunek bardzo zmienny, głównie pod względem barwy kwiatów oraz kształtu i wyglądu liści. W jego obrębie wyróżniono kilka odmian, w Polsce występuje w dwóch podgatunkach: kukułka krwista typowa (Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. incarnata) – kwiaty czerwone do różowych, niekiedy białe; kukułka krwista żółtawa (Dactylorhiza incarnata (L. )Soó subsp. ochroleuca (Poll) Hunt. et Summ.) – kwiaty jasnożółte ze środkową częścią warżki silnie zabarwioną. W Polsce gatunek rzadki, ma tylko kilkanaście stanowisk we wschodniej części kraju.

Inne podgatunki: Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea (Pugsley) Soó; Dactylorhiza incarnata subsp. cruenta (O.F.Müll.) P.D.Sell; Dactylorhiza incarnata subsp. gemmana (Pugsley) P.D.Sell; Dactylorhiza incarnata subsp. lobelii (Verm.) H.A.Pedersen; Dactylorhiza incarnata subsp. pulchella (Druce) Soó.

Kukułka krwista typowa tworzy mieszańce z Dactylorhiza baltica, D. fuchsii, D. iberica, D. lapponica, D. maculata, D. majalis, D. nieschalkiorum, D. osmanica, D. praetermissa, D. sambucina, D. traunsteineri, a także międzyrodzajowe z Coeloglossum viride i Gymnadenia conopsea.

Jedną z najbardziej wybitnych jest odmiana subsp. ochroleuca o jasnożółtych kwiatach. Najczęściej spotykaną odmianą na terenie kraju jest natomiast podgatunek typowy subsp. incarnata. Storczyk krwisty tworzy również mieszańce z innymi gatunkami storczyków, głównie kukułek oraz z gółką długoostrogową.

Zobacz też

pl.wikipedia.org [15.02.2015]
jezioro.com.pl [15.02.2015]

Bibliografia

Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa 2006.
Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew, Rośliny chronione, Warszawa 2006.