Garbno (gmina Korsze): Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(→‎Bibliografia)
 
(Nie pokazano 48 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
 
−
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
−
  |nazwa                = Barczewo
+
  |nazwa                = Grabno
−
  |herb wsi              =Herb Barczewa.png
+
  |herb wsi              =
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
−
  |dopełniacz wsi        = Barczewa
+
  |dopełniacz wsi        = Garbna
−
  |zdjęcie              = Kościół franciszkanów w Barczewie.jpg 
+
  |zdjęcie              =  
−
  |opis zdjęcia          = Kościół franciszkanów w Barczewie   
+
  |opis zdjęcia          =  
−
  |rodzaj miejscowości  = miasto
+
  |rodzaj miejscowości  =  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
−
  |powiat                = olsztyński
+
  |powiat                = kętrzyński
−
  |gmina                =Barczewo
+
  |gmina                = Kętrzyn
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
−
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 719
−
  |rok                  =  
+
  |rok                  = 2010
−
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
+
  |strefa numeracyjna    =
−
  |kod pocztowy          =11-010
+
  |kod pocztowy          =
−
  |tablice rejestracyjne = NOL
+
  |tablice rejestracyjne =
 
  |SIMC                  =
 
  |SIMC                  =
 
  |mapa wsi              =
 
  |mapa wsi              =
 
  |kod mapy              = PL-WN
 
  |kod mapy              = PL-WN
−
  |stopniN = 53 |minutN = 50 |sekundN = 12
+
  |stopniN = 54 |minutN = 07 |sekundN = 57 
−
  |stopniE = 20 |minutE = 41|sekundE = 43
+
  |stopniE = 21 |minutE = 16 |sekundE = 55
 
  |commons              =
 
  |commons              =
 
  |wikipodróże          =
 
  |wikipodróże          =
Linia 31: Linia 29:
 
  |www                  =
 
  |www                  =
 
}}
 
}}
−
<big>''' Barczewo (dawniej Wartembork, niem. Wartenburg in Ostpreussen) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Barczewo. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego. Miasto położone jest na Warmii nad rzeką Pisą Warmińską. Ośrodek usług, drobnego przemysłu: drzewnego, metalowego, chemicznego, włókienniczego oraz spożywczego.
+
''' Grabno''' (niem. ''Lamgarben'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat kętrzyński|powiecie kętrzyńskim]], w [[Korsze (gmina miejsko-wiejska)|gminie Korsze]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.  
 +
 
 +
Miejscowość w 2010 roku liczyła 719 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Tadeusz Anisiewicz]].
 
<br/>
 
<br/>
  
−
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
== Charakterystyka fizjograficzna ==
−
 
+
Miejscowość leży w odległości 9 km na północny wschód od [[Kętrzyn|Kętrzyna]].  
−
w północnej części Pojezierza Olsztyńskiego.
 
 
<br/>
 
<br/>
 +
== Dzieje miejscowości ==
 +
W 1328 roku Krzyżacy wznieśli zamek, który został zburzony w czasie wojny trzynastoletniej. Przy zamku znajdowała się osada [[Prusowie|pruska]], w 1339 roku znana pod nazwą ''Laumygarbis'' (od 1419 – ''Lamergarben''). Pierwotna nazwa wsi wywodzi się z języka pruskiego (''garbis'' – wzgórze; ''lauma'' – czarownica; ''lamem'' – bagna, moczary). Istnieje również podanie, które nazwę wsi łączy z niemieckim słowem baranek (''Lamm''). Zwierzę miało krążyć po okolicy, a schwytane znikało w tajemniczy sposób. Pod wpływem tej opowieści katoliccy mieszkańcy wsi mieli podjąć decyzję o wybudowaniu kościoła, który istniał już w 1422 roku.
  
−
=== Dzieje miejscowości ===
+
24 czerwca 1339 roku wielki mistrz [[Dietrich von Altenburg]] nadał wolnym Prusom Thedemu i Laustemu (po 6 łanów) oraz Wnymynsowi (2 łany) ziemię na obszarze osady. Od drugiej połowy XIV wieku Garbno było [[wieś czynszowa| wsią czynszową]] na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. W XV wieku prawo chełmińskie zostało zastąpione przez [[prawo magdeburskie]].  
−
Pierwotnie lokowane było w 1325 w miejscu, gdzie obecnie jest miejscowość Barczewko. Po zniszczeniu pierwszego grodu przez Litwinów nowe miasto uzyskało prawa miejskie 4 lipca 1364 z polecenia biskupa warmińskiego Jana II Stryprocka, zasadźcą i sołtysem drugiej lokacji miasta był Henryk z Łajs.
 
−
Miasto wybudowano na planie prostokąta z centralnym rynkiem. W części północno-wschodniej zlokalizowany został kościół farny pod wezwaniem św. Anny, a w części południowo-wschodniej kościół franciszkański św. Andrzeja. Na północ od kościoła farnego zlokalizowany był zamek biskupi, w którym rezydował burgrabia zarządzający jednym z komornictw Księstwa Warmińskiego. Funkcję burgrabiego pełnił m.in. Bartosz Kromer – brat biskupa Marcina Kromera. Miasto posiadało dwie bramy miejskie: Olsztyńską i Jeziorańską oraz Furtę Zamkową. Parafia w ówczesnym Wartemborku przed reformacją należała do archiprezbiteratu w Jezioranach. Na mocy pokoju toruńskiego miasto wraz z całą Warmią włączone zostało do Królestwa Polskiego. W 1538 Wartembork odwiedził Mikołaj Kopernik, który jako przedstawiciel kapituły towarzyszył biskupowi Janowi Dantyszkowi w czasie objazdu diecezji warmińskiej, gdy ten odbierał hołd od poddanych. W 1772 miasto wcielone zostało do Prus, i wraz z nimi weszło w 1871 w skład zjednoczonych Niemiec.
 
−
[[File:Więzienie w Barczewie w okresie międzywojennym.jpg|thumb|left|300px|Więzienie w Barczewie w okresie międzywojennym]]
 
−
31 stycznia 1945 r. miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie, później zaś przekazana administracji polskiej. Pozostałą w mieście ludność niemiecką wysiedlono. Ze względu na niemieckie brzmienie historycznej nazwy Wartembork, 15 września 1946 roku władze polskie zmieniły ją na Nowowiejsk, a 4 grudnia 1946 roku ostatecznie na Barczewo dla uczczenia pamięci księdza Walentego Barczewskiego. W barczewskim zakładzie karnym 12 listopada 1986 roku zmarł zbrodniarz wojenny, były gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich, Erich Koch. Więzienie to w latach 80. XX wieku było więzieniem politycznym, w którym przetrzymywano działaczy antykomunistycznych (m.in. Władysława Frasyniuka, Adama Michnika, Leszka Moczulskiego i Józefa Szaniawskiego). W roku 1991 ukazała się pierwsza w powojennej historii miasta gazeta samorządowa „Nowiny Barczewskie”. Pomysłodawcą i pierwszym redaktorem był Tadeusz Rynkiewicz. „Nowiny Barczewskie” zostały w późniejszym czasie przekształcone na „Wiadomości Barczewskie”, które pełnią role gazety bezpłatnej o profilu informacyjnym, wydawana co miesiąc. Obecnie redaktorem naczelnym „Wiadomości Barczewskich” jest Mariola Łukowska, także dyrektor Centrum Kultury i Promocji Gminy przy ulicy Słowackiego w Barczewie[3].
 
−
[[File: Zabytkowy ratusz w Barczewie.jpg|thumb|left|300px|Zabytkowy ratusz w Barczewie]]
 
−
Liczba mieszkańców Barczewa w przeszłości
 
−
• 1815: 1,790 (40 Żydów)
 
−
• 1861: 3,272 (77 Żydów)
 
−
• 1875: 4,055
 
−
• 1880: 4,499 (111 Żydów)
 
−
• 1933: 4,818 (40 Żydów)
 
−
• 1939: 5,841 (23 Żydów)
 
−
• 1965: 6,325
 
−
Życiem kulturalnym Barczewa opiekuje się Centrum Kultury i Promocji Gminy w Barczewie znajdujące się przy ulicy Słowackiego jest organizatorem wielu imprez rozrywkowych, kulturalnych, oświatowych i lokalnych w mieście. Organizuje on zajęcia kulturalne dla młodzieży, dzieci, dorosłych i osób starszych. Odbywają się tu zajęcia plastyczne, wokalne, lingwistyczne, nauki gry na instrumentach i nauki fotografowania. Do zadań Centrum Kultury i Promocji Gminy należy popularyzacja Salonu Muzycznego im Feliksa Nowowiejskiego, prowadzenie biblioteki gminnej, nadzorowanie działalności wiejskich świetlic i bibliotek oraz obsługa punktu informacji turystycznej przy ulicy Mickiewicza. Mieszkańcy mają szansę uczestniczyć w kołach zainteresowań, zrzeszać w klubach i stowarzyszeniach. MOKSiT w Barczewie gościł m.in. Rudi Schuberth, Akcent, Grupa Operacyjna, Enej. Do stałych imprez organizowanych przez Miejski Dom Kultury zaliczyć można:
 
−
[[File: Kościół ewangelicki w Barczewie.jpg|thumb|left|300px|Kościół ewangelicki w Barczewie]]
 
−
• Dni Barczewa,
 
−
• Dożynki gminne,
 
−
• Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych „Złota Kaczka”,
 
−
• Wyścig kolarski „Tour de Warmia”.
 
−
• Międzynarodowy Festiwal Chóralny im. Feliksa Nowowiejskiego, który jest najważniejszą imprezą kulturalną w gminie Barczewo, odbywa się corocznie od 2002 roku na przełomie maja i czerwca. Inicjatorem powstania Festiwalu był dr Jan Połowianiuk – wykładowca Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, dyrygent, chórmistrz, popularyzator muzyki F. Nowowiejskiego. W organizacji Festiwalu biorą udział mieszkańcy miasta, tutejsze szkoły, jak i Stowarzyszenie Inicjatyw Obywatelskich w Barczewie. Otwarcie każdego festiwalu polega na przejściu przez wszystkie chóry, jak i publiczność przez znaczną część Barczewa, tzn. od pomniku Feliksa Nowowiejskiego przy Szkole Podstawowej do Kościoła św. Anny przy ulicy Kopernika na Osiedlu Stare Miasto. W ciągu 3-4 dni na terenie gminy Barczewo, jak i w okolicznych gminach odbywają się koncerty, oceniane przez jury. Ostateczny werdykt ogłoszony zostaje tradycyjnie w kościele św. Anny w Barczewie.
 
−
Organizacje, stowarzyszenia
 
−
• Stowarzyszenie Inicjatyw Obywatelskich w Barczewie
 
−
• Stowarzyszenie Miłośników Historii Organizacji Młodzieżowych „Pokolenia” Koło w Barczewie
 
−
• Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze” Oddział Barczewo
 
−
• Stowarzyszenie „Każdemu Dać Szansę”
 
−
• Terenowe Koło Krajowego Związku Emerytów i Rencistów Służby Więziennej przy Zakładzie Karnym w Barczewie
 
−
• Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Z Upośledzeniem Umysłowym Koło Terenowe w Barczewie
 
−
• Związek Ochotniczych Straży Pożarnych w Barczewie
 
−
• Stowarzyszenie Przedsiębiorców w Barczewie
 
−
• Polski Związek Wędkarski Koło w Barczewie
 
−
• Stowarzyszenie Przyjaciół w Barczewie
 
−
• Lokalna Grupa Działania Stowarzyszenie „Południowa Warmia”
 
−
• Gminny Klub Sportowy „Pisa” w Barczewie
 
−
• Ludowy Uczniowski Klub Sportowy Surma
 
−
• Warmiński Klub Sportowy „Volley Ball”
 
−
• Uczniowski Klub Sportowy „Gala”[16]
 
−
• Gminne Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe
 
−
• Jeździecki Klub Sportowy „U Robsonów”
 
−
Rewitalizacja Starego Miasta
 
−
31 grudnia 2011 roku zakończyła się rewitalizacja wschodniej części Starego Miasta w Barczewie. Podczas prac na parkingu przy ulicy Kopernika odkryto i zakonserwowano mury kamienic mieszczańskich. W tych miejscach zorganizowano dwa stałe stanowiska archeologiczne i udostępniono je dla turystów. Zakres rewitalizacji objął ulice: Nowowiejskiego, Kopernika, Mazurską, Krótką, Klasztorną oraz Plac Ratuszowy do ul. Mickiewicza. Wymieniono również sieć wodociągowo-kanalizacyjną, gazową i energii elektrycznej.
 
−
Przez Barczewo przepływają dwie rzeki: Pisa oraz Kiermas. W mieście jest 14 mostów znajdujących się na terenie Starego Miasta. W centrum miasta, niedaleko kościoła św. Anny, znajduje się staw młyński (zwany więziennym) z Amfiteatrem Miejskim. W mieście znajdują się tereny zielone służące rekreacji, między innymi park przy ulicy Krótkiej, park przy ulicy Armii Krajowej, jak i droga wzdłuż rzeki Pisy ciągnąca się od Szpitala Miejskiego do granic miasta w kierunku plaży miejskiej o długości około 3 kilometrów. 1,5 km od Barczewa znajduje się plaża miejska nad jeziorem Orzyc. Barczewo okalają także jeziora: Dobrąg, Wadąg, Kiermas, Umląg, Kierzlińskie, Pisz, Tumiańskie.
 
−
Pisa Tewes-Bis Barczewo
 
−
W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Pisa Barczewo, występujący w IV lidze województwa warmińsko-mazurskiego. W drużynie tej grał m.in. Tomasz Zahorski.
 
−
LUKK Krokus Barczewo
 
−
W Barczewie działa klub kolarski LUKK Krokus Barczewo, którego zawodniczką jest Małgorzata Jasińska, mistrzyni Polski w kolarstwie szosowym[20][21]
 
−
Hala sportowa
 
−
Przy ulicy Północnej 14 znajduje się pełnowymiarowa, posiadająca 500 miejsc siedzących hala sportowo-widowiskowa. Oddana została do użytku w 2009 roku[22].
 
  
−
<br/>
+
Miejscowość podlegała na początku XV wieku komturowi bałgijskiemu. W tym okresie w miejscowości działały aż cztery karczmy oraz młyn. W Garbnie mieszkało wówczas 10 pruskich zagrodników, m.in.: Heynrich Kuppryn, Hensil Linnyn, Premog i Niclas Lusyn.  
−
 
 
−
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
 
−
*Feliks Nowowiejski – kompozytor, dyrygent, pedagog, organista-wirtuoz, organizator życia muzycznego, szambelan papieski,
 
−
*Kazimierz Brakoniecki – poeta, eseista, krytyk literacki, redaktor, animator kultury,
 
−
*Winfried Lipscher – niemiecki teolog katolicki, tłumacz, działacz na rzecz polsko-niemieckiego pojednania,
 
−
*Tomasz Zahorski – piłkarz, napastnik reprezentacji Polski i Górnika Zabrze.
 
−
*Małgorzata Jasińska – kolarka, mistrzyni Polski w kolarstwie szosowym.
 
−
*Paweł Górnicki – kanonik wileński, inflancki i warmiński, prepozyt kapituły warmińskiej, sekretarz króla Stefana Batorego – podczas najazdu szwedzkiego schronił się w klasztorze bernardynów w Barczewie, gdzie zmarł 8 marca 1632 r. Pochowany został w kościele klasztornym pw. św. Andrzeja.
 
−
*Barbara Hulanicka – autorka gobelinów zdobiących Watykan i Biały Dom w Waszyngtonie[27].
 
−
[[File: Dawna południowa brama miejska w Barczewie. Rok 1929.jpg|thumb|right|300px|Dawna południowa brama miejska w Barczewie. Rok 1929]]
 
−
<br/>
 
  
−
=== Zabytki: ===
+
W Garbnie funkcjonuje obecnie rzymskokatolicka [[Parafia pw. Matki Boskiej Królowej Polski w Garbnie| parafia Matki Boskiej Królowej Polski]]. W latach 1528–1550 w skład miejscowej parafii wchodziły kościoły w [[Kraskowo|Kraskowie]] i [[Tłokiny|Tłokinach]]. W ciągu dwóch stuleci (XVI–XVIII w.) wśród proboszczów i diakonów pojawiło się kilku duchownych rodem z [[Mazury|Mazur]] o polskobrzmiących nazwiskach. Nabożeństwa odprawiane po polsku zniesiono w 1809 roku. Było to motywowane niską frekwencją osób polskojęzycznych.
−
Średniowieczna część Barczewa położona jest na planie prostokąta z regularną siatką ulic o charakterystycznej zabudowie małomiasteczkowej. Do zabytków architektonicznych Barczewa należą[5]:
 
−
• Zamek Biskupi
 
−
• Kościół św. Andrzeja Apostoła
 
−
• Kościół św. Anny i Szczepana w Barczewie – został wybudowany w 1386 roku, w stylu gotyckim. Ulegał wielokrotnie pożarom. Kościół ma długość 46 metrów i szerokość 17 metrów. Zbudowany jest z czerwonej, wypalanej cegły. W 1894 roku dobudowano prezbiterium. Pożar z 1850 roku miał największy wpływ na wygląd kościoła. Obok budynku znajduje się Dom Parafialny z połowy XIX wieku. Kościół w ostatnich latach ulegał gruntownym remontom, między innymi dzięki środkom z Unii Europejskiej. Między innymi położono dachówkę[6]
 
−
• Kościół Więzienny św. Dyzmy w Barczewie – znajdujący się na terenie Zakładu Karnego przy ulicy Klasztornej. Budowany od 1808 roku, zbudowany ostatecznie w 1872 roku stworzony głównie dla mieszkańców i personelu Zakładu Karnego. W 1944 roku kościół częściowo został przeobrażony w niemiecką szwalnie mundurów wojskowych[7]
 
−
• Neogotycki kościół ewangelicko-augsburski – znajdujący się przy ulicy Grunwaldzkiej. W 1870 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła, miejscem plebanii dla księży którzy odprawiali liturgie w tym kościele był budynek Domu Kultury. Kościół mieścił do 400 osób, w tym 300 siedzących. Budowla miała długość 27 metrów, szerokość 12,3 metrów i wysokość 15 metrów. Wieża ma wysokość 30 metrów. W 1871 roku kościół został oddany do użytku[8]
 
−
[[File: Grobowiec w formie kapliczki na starym cmentarzu w Barczewie.jpg|thumb|300px|Grobowiec w formie kapliczki na starym cmentarzu w Barczewie]]
 
−
• Synagoga – ostatnia ocalała synagoga na Warmii, znajdująca się przy ulicy Kościuszki
 
−
• Brama Południowa – fragmenty gotyckiej bramy z XIV wieku, znajdującej się przy ulicy Mostowej[9]
 
−
• Szpital św. Antoniego (Mariacki) – wybudowany w 1902 roku, w stylu neogotyckim, budynek zastąpił stary szpital miejski zbudowany w 1733 roku, który został rozebrany w 1976 roku. Początkowo w jednym z pomieszczeń urządzono kaplicę św. Antoniego, a od strony frontowej szpitala postawiono figurę Matki Boskiej, która do tej pory się tu znajduje. Obok budynku znajduje się cmentarz ewangelicki, na którym w czasie II wojny światowej pochowani zostali żołnierze niemieccy. Przeszedł remont w 1997 roku. Obecnie trwa przekształcanie budynku szpitala i oddawanie go Związkowi Polskich Kawalerów Maltańskich. Otwarcie przewidywane jest na 1 stycznia 2012 roku[10]
 
−
• Kaplica cmentarna przy cmentarzu katolickim – znajdująca się przy ulicy Kościuszki, wybudowana w latach sześćdziesiątych XX wieku
 
−
• Nagrobek Andrzeja Batorego – znajdujący się w Kościele św. Andrzeja Apostoła, pochodzący z epoki renesansu, przedstawiający braci Batorych, Pomnik przedstawia leżącą postać Baltazara, która jest w zbroi. W górnej części znajduje się kardynał Andrzej, który klęczy i się modli. Kardynał Andrzej jednak nie został pochowany w kaplicy, natomiast zginął w Siedmiogrodzie. Nagrobek został wykonany z marmuru gdańskiego[11]
 
−
[[File: Kościół pw. św. Anny w Barczewie.jpg|thumb|left|300px|Kościół pw. św. Anny w Barczewie]]
 
−
• Ratusz
 
−
• Wieża ciśnień – znajdująca się na terenie Osiedla Zielonego, została wybudowana w 1907 roku, posiada zbiornik o pojemności 150 m³[8]
 
−
• Brama cmentarna – znajdująca się przy ulicy Armii Krajowej
 
−
• Pozostałości murów miejskich (XIV w.)
 
−
• Kapliczka przy ulicy Warmińskiej – najstarsza, pochodząca z początku XVII wieku kapliczka dwukondygnacyjna[2]
 
−
• Kapliczka przy ulicy Olsztyńskiej – neogotycka z XIX wieku
 
−
• Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie – znajdujące się przy ulicy Mickiewicza 13, otwarcie muzeum odbyło się 15 lipca 1961 roku, obecnie budynek nosi nazwę Salonu Muzycznego im. Feliksa Nowowiejskiego. Mieści się w miejscu gdzie urodził się i żył sam kompozytor. Znajduje się tu wiele eksponatów i pamiątek, odbywają się liczne koncerty, wystawy i zajęcia gry na instrumentach muzycznych[12].
 
−
[[File:Synagoga w Barczewie.jpg|thumb|300px|Synagoga w Barczewie]]
 
−
• Cmentarz żydowski w Barczewie (ul Warmińska)[13]
 
−
• Kapliczka przy ulicy Granicznej – klasycystyczna pochodząca z XIX wieku
 
−
• Cmentarz Ewangelicki – znajdujący się przy ul. Niepodległości, gdzie zostawali chowani między innymi żołnierze niemieccy w trakcie II wojny światowej, którzy po przebyciu w Szpitalu znajdującym się obok umierali.
 
−
• Dawny Cmentarz Więzienny przy ul. Kościuszki – funkcjonujący głównie podczas I wojny światowej[14]
 
−
• Wikarówka – zwana dawną plebanią przy ulicy Feliksa Nowowiejskiego
 
−
• Cmentarz Katolicki przy ulicy Armii Krajowej – znajdują się tu nagrobki z XIX i początku XX wieku[15]
 
−
• Średniowieczny układ przestrzenny starego miasta
 
−
• Kapliczka przy ulicy Mostowej – czworoboczna, pochodząca z 1800 roku
 
−
• Kapliczka przy ulicy Wojska Polskiego – neogotycka z 1862 roku
 
−
• Zakład Karny w Barczewie – zakład karny zbudowany na terenie byłego klasztoru franciszkanów, znajdujący się przy ulicy Klasztornej 7, budynki pochodzą z końca XVIII wieku. W barczewskim zakładzie karnym 12 listopada 1986 roku, zmarł były gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich Erich Koch. Więzienie to w latach 80. XX wieku było więzieniem politycznym, w którym przetrzymywano działaczy antykomunistycznych (m.in.: Władysława Frasyniuka, Adama Michnika i Leszka Moczulskiego).
 
−
Dwa kilometry od Barczewa, nad rzeką Pisą znajduje się Góra Krzyżowa, która według źródeł historycznych jest miejscem dawnej osady pruskiej[5].
 
  
 +
W XVI wieku wieś była własnością [[Michał von Egloffstein|Michała von Egloffsteina]]. W latach 1728–1732 wzniesiono nowy kościół. W 1818 roku świątynia została uszkodzona w czasie szalejącego wówczas orkanu. Zawaliła się wieża, która rozbiła również sklepienie nawy kościoła. Budowlę odnowiono w 1824 roku.
  
 +
W 1817 roku wieś była zamieszkana przez 196 osób i składała się z 17 domostw. Pod koniec wieku XIX Garbno należało do rodziny Boehm. Majątek jako prezent ślubny trafił w ręce Elizabeth Boehm i jej małżonka Otto. W 1900 roku małżonkowie wznieśli budynki gospodarcze, ale już w 1911 roku opuścili Garbno z powodu choroby Otto Boehma.
  
−
<br/>
+
W latach 20. majątek należał do rodziny Schulze. W tym czasie hodowano tu konie, trzodę, działała również mleczarnia. U progu II wojny światowej Grabno było zamieszkane przez 652 osób.
  
−
=== Bibliografia: ===
+
Po 1945 roku przez jakiś czas funkcjonowała nazwa Garbów. W 1954 roku miejscowość była siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, którą zlikwidowano w 1957 roku. 1 października 1961 roku we wsi powstał pierwszy w województwie  kombinat państwowych gospodarstw rolnych. W jego skład wchodziły: [[Podławki]], [[Starynia]], [[Banaszki]], [[Płutniki]], [[Dubliny]], [[Równina Dolna]], [[Równina Górna]] i [[Warniki]]. Garbno było siedzibą ośrodka kierowniczego. W tym czasie wybudowano stołówkę, pomieszczenia biurowe, a także salę konferencyjną. W 1963 powstał ośrodek zdrowia, a w 1973 roku Wielozakładowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej (rok później: Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej).
  
−
{{Przypisy}}
+
W połowie lat 70. władze PRL organizowały w Garbnie propagandowe akcje mające w założeniach "popularyzować" wśród klasy robotniczej walory sztuki wysokiej, a artystów "motywować" do zadzierzgnięcia bliższych relacji z mieszkańcami wsi. Działania odbywały się m.in. pod hasłem: [[lkwim:Projekt „Sojusz świata pracy z kulturą i sztuką” na Warmii i Mazurach|"Sojusz świata pracy z kulturą i sztuką"]]. Twórcy inicjatywy zorganizowali nawet ogólnopolski plener "Wieś mazurska w malarstwie". Tego typu inicjatywy kulturalno-oświatowe w oczywisty sposób służyły ówczesnej ideologii i propagandzie PRL, lecz jednocześnie rzeczywiście pozwalały mieszkańcom wsi pegeerowskich, okolicznych osad i kolonii zapoznać się choć w minimalnym stopniu z teatrem, malarstwem, rzeźbą czy literaturą współczesną oraz kinem. W tego typu wydarzeniach brali nierzadko udział wybitni aktorzy i popularni pisarze. Cykliczny charakter organizowanych w Garbnie plenerów malarskich z pewnością wprowadzał odrobinę kolorytu w codzienność mieszkańców.
−
<references/>
 
  
 +
W 1970 roku w Grabnie mieszkało 459 osób. W tym czasie działało we wsi przedszkole, ośmioklasowa szkoła podstawowa oraz punkt biblioteczny. W 1973 roku w skład sołectwa Garbno w gminie Korsze wchodziły cztery miejscowości.
 +
<br/>
 +
== Edukacja ==
 +
W miejscowości działa [[Szkoła Podstawowa w Garbnie (gmina Korsze)| szkoła podstawowa]] oraz [[Gimnazjum  w Garbnie (gmina Korsze)| gimnazjum]].
 +
<br/>
 +
==Kultura==
 +
Od 1974 roku realizowany był projekt artystyczny, który przybrał formę [[lkwim:Plener Malarski „Garbno”|plenerów malarskich]] odbywających się w miejscowości w latach 1974–1981.
 +
<br/>
 +
== Ludzie związani z miejscowością ==
 +
*[[Elizabeth Boehm]] (1859–1943) – właścicielka majątku w Garbnie, inicjatorka i założycielka [[Towarzystwo Wiejskich Kobiet|Towarzystwa Wiejskich Kobiet]]. W uznaniu zasług Uniwersytet w Królewcu przyznał jej doktorat ''honoris causa'' (1929).
 +
== Zabytki ==
 +
*[[Dwór w Garbnie|dwór]] wzniesiony w 1. połowie XIX wieku w stylu klasycyzującym
 +
*pozostałości dworskiego parku i podwórza gospodarczego dawnego folwarku
 +
*wieża kościoła z pierwszej połowy XV wieku, odbudowana w 1824 roku
 +
== Zobacz też ==
 +
*[[Garbno (gmina Barciany)]]
 +
== Bibliografia ==
 +
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1999.<br/>
 +
''Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic'', przewodniczący komitetu redakcyjnego Andrzej Wakar, Olsztyn 1978.<br/>
 +
Licharewa Zofia, ''Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1962.<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS]  [10.03.2014]<br/>
 +
[http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#747/pl/i/garbno_-_zabytkowy_zespol_dworski_i_folwarczny| ciekawemazury.pl] [05.03.2014]<br/>
 +
[http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/23989,garbno-kosciol-mb-krolowej-polski.html| polskaniezwykla.pl] [05.03.2014]<br/>
 +
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]
 
<br/>
 
<br/>
  
−
== Zobacz też ==
+
 
−
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:miasto]][[Kategoria:powiat olsztyński]][[Kategoria:gmina Barczewo]]
+
[[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat kętrzyński]] [[Kategoria: Korsze (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]]
−
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 13:08, 4 lis 2013 (CET)
 

Aktualna wersja na dzień 09:26, 19 lut 2015

Grabno
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat kętrzyński
Gmina Kętrzyn
Liczba ludności (2010) 719
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Grabno
Grabno
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Grabno
Grabno
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Grabno (niem. Lamgarben) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Korsze. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 719 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Tadeusz Anisiewicz.

Charakterystyka fizjograficzna

Miejscowość leży w odległości 9 km na północny wschód od Kętrzyna.

Dzieje miejscowości

W 1328 roku Krzyżacy wznieśli zamek, który został zburzony w czasie wojny trzynastoletniej. Przy zamku znajdowała się osada pruska, w 1339 roku znana pod nazwą Laumygarbis (od 1419 – Lamergarben). Pierwotna nazwa wsi wywodzi się z języka pruskiego (garbis – wzgórze; lauma – czarownica; lamem – bagna, moczary). Istnieje również podanie, które nazwę wsi łączy z niemieckim słowem baranek (Lamm). Zwierzę miało krążyć po okolicy, a schwytane znikało w tajemniczy sposób. Pod wpływem tej opowieści katoliccy mieszkańcy wsi mieli podjąć decyzję o wybudowaniu kościoła, który istniał już w 1422 roku.

24 czerwca 1339 roku wielki mistrz Dietrich von Altenburg nadał wolnym Prusom Thedemu i Laustemu (po 6 łanów) oraz Wnymynsowi (2 łany) ziemię na obszarze osady. Od drugiej połowy XIV wieku Garbno było wsią czynszową na prawie chełmińskim. W XV wieku prawo chełmińskie zostało zastąpione przez prawo magdeburskie.

Miejscowość podlegała na początku XV wieku komturowi bałgijskiemu. W tym okresie w miejscowości działały aż cztery karczmy oraz młyn. W Garbnie mieszkało wówczas 10 pruskich zagrodników, m.in.: Heynrich Kuppryn, Hensil Linnyn, Premog i Niclas Lusyn.

W Garbnie funkcjonuje obecnie rzymskokatolicka parafia Matki Boskiej Królowej Polski. W latach 1528–1550 w skład miejscowej parafii wchodziły kościoły w Kraskowie i Tłokinach. W ciągu dwóch stuleci (XVI–XVIII w.) wśród proboszczów i diakonów pojawiło się kilku duchownych rodem z Mazur o polskobrzmiących nazwiskach. Nabożeństwa odprawiane po polsku zniesiono w 1809 roku. Było to motywowane niską frekwencją osób polskojęzycznych.

W XVI wieku wieś była własnością Michała von Egloffsteina. W latach 1728–1732 wzniesiono nowy kościół. W 1818 roku świątynia została uszkodzona w czasie szalejącego wówczas orkanu. Zawaliła się wieża, która rozbiła również sklepienie nawy kościoła. Budowlę odnowiono w 1824 roku.

W 1817 roku wieś była zamieszkana przez 196 osób i składała się z 17 domostw. Pod koniec wieku XIX Garbno należało do rodziny Boehm. Majątek jako prezent ślubny trafił w ręce Elizabeth Boehm i jej małżonka Otto. W 1900 roku małżonkowie wznieśli budynki gospodarcze, ale już w 1911 roku opuścili Garbno z powodu choroby Otto Boehma.

W latach 20. majątek należał do rodziny Schulze. W tym czasie hodowano tu konie, trzodę, działała również mleczarnia. U progu II wojny światowej Grabno było zamieszkane przez 652 osób.

Po 1945 roku przez jakiś czas funkcjonowała nazwa Garbów. W 1954 roku miejscowość była siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, którą zlikwidowano w 1957 roku. 1 października 1961 roku we wsi powstał pierwszy w województwie kombinat państwowych gospodarstw rolnych. W jego skład wchodziły: Podławki, Starynia, Banaszki, Płutniki, Dubliny, Równina Dolna, Równina Górna i Warniki. Garbno było siedzibą ośrodka kierowniczego. W tym czasie wybudowano stołówkę, pomieszczenia biurowe, a także salę konferencyjną. W 1963 powstał ośrodek zdrowia, a w 1973 roku Wielozakładowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej (rok później: Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej).

W połowie lat 70. władze PRL organizowały w Garbnie propagandowe akcje mające w założeniach "popularyzować" wśród klasy robotniczej walory sztuki wysokiej, a artystów "motywować" do zadzierzgnięcia bliższych relacji z mieszkańcami wsi. Działania odbywały się m.in. pod hasłem: "Sojusz świata pracy z kulturą i sztuką". Twórcy inicjatywy zorganizowali nawet ogólnopolski plener "Wieś mazurska w malarstwie". Tego typu inicjatywy kulturalno-oświatowe w oczywisty sposób służyły ówczesnej ideologii i propagandzie PRL, lecz jednocześnie rzeczywiście pozwalały mieszkańcom wsi pegeerowskich, okolicznych osad i kolonii zapoznać się choć w minimalnym stopniu z teatrem, malarstwem, rzeźbą czy literaturą współczesną oraz kinem. W tego typu wydarzeniach brali nierzadko udział wybitni aktorzy i popularni pisarze. Cykliczny charakter organizowanych w Garbnie plenerów malarskich z pewnością wprowadzał odrobinę kolorytu w codzienność mieszkańców.

W 1970 roku w Grabnie mieszkało 459 osób. W tym czasie działało we wsi przedszkole, ośmioklasowa szkoła podstawowa oraz punkt biblioteczny. W 1973 roku w skład sołectwa Garbno w gminie Korsze wchodziły cztery miejscowości.

Edukacja

W miejscowości działa szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Kultura

Od 1974 roku realizowany był projekt artystyczny, który przybrał formę plenerów malarskich odbywających się w miejscowości w latach 1974–1981.

Ludzie związani z miejscowością

Zabytki

  • dwór wzniesiony w 1. połowie XIX wieku w stylu klasycyzującym
  • pozostałości dworskiego parku i podwórza gospodarczego dawnego folwarku
  • wieża kościoła z pierwszej połowy XV wieku, odbudowana w 1824 roku

Zobacz też

Bibliografia

Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1999.
Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic, przewodniczący komitetu redakcyjnego Andrzej Wakar, Olsztyn 1978.
Licharewa Zofia, Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1962.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.03.2014]
ciekawemazury.pl [05.03.2014]
polskaniezwykla.pl [05.03.2014]
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Garbno_(gmina_Korsze)&oldid=127878”