Konspiracja na Warmii i Mazurach (1845-1846)

Konspiracja na Warmii i Mazurach w latach 1845-1846 – działalność konspiracyjna na Warmii i Mazurach wiązała się bezpośrednio z koncepcją włączenia Prus Wschodnich do planowanego powstania polskiego. Inicjatorem tego pomysłu było emigracyjne Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Działacze TDP planowali utworzyć tym obszarze swoiste połączenie, które umożliwiałoby utrzymanie kontaktu z Wielkim Księstwem Poznańskim, Pomorzem Gdańskim, Litwą i Białorusią.

Historia

Na początku lat 40. XIX wieku zaczęły powstawać polskie tajne kółka w Królewcu. Skupiali się w nich przede wszystkim studenci miejscowego uniwersytetu, ale także rzemieślnicy. Do tajnych kółek wstąpili m.in. Florian Ceynowa, Julian Klaczko, Aleksander Szyszyłowicz, Aleksander Klawitter, Michał Słomczewski. W 1845 roku 20-letni Kazimierz Szulc, urodzony w powiecie brodnickim i zafascynowany kulturą Mazurów, przez trzy miesiące podróżował po Mazurach, nawiązując kontakty z miejscową ludnością. W działalność konspiracyjną zostali wciągnięci również jego koledzy z chełmińskiego gimnazjum: Erazm Niesiołowski, Kazimierz Szreder, Mikołaj Klawitter.

Szulc prowadził akcję werbunku do powstania, a za sprawą jego działań do konspiracji przystąpił ks. Michał Trzaskowski, proboszcz z Ramsowa. Trzaskowski, rodowity Warmiak, uczestnik powstania listopadowego, zachęcił do udziału w konspiracji niektórych mieszkańców regionu. Na Mazurach działalnością konspiracyjną objęty został powiat ostródzki i nidzicki. Na pograniczu Prus Wschodnich i Zachodnich wyodrębniono obwód brodnicki, na którego czele stanął Józef Czarnowski.

W 1845 roku Kazimierz Szulc i Erazm Niesiołowski przybyli do Ostródy, gdzie próbowali przekonać Gustawa Gizewiusza do włączenia się w działalność konspiracyjną. Gizewiusz do stycznia 1846 roku korespondował z Szulcem, który odwiedził go ponownie. Zdrada Trzaskowskiego przerwała kontakt Gizewiusza z konspiracją. Gizewiusz uniknął szczęśliwie aresztowania. Jego kontakty z polską konspiracją świadczą, że postulaty polskie i plany powstańcze nie były mu obojętne.

Niestety, ks. Michał Trzaskowski nie wytrzymał presji w chwili, gdy nałożono na niego obowiązki przywódcy obwodu warmińskiego. Liczne aresztowania ostatecznie go załamały. Wyjawił landratowi olsztyńskiemu swoje działania, przekazał mu korespondencję, której nadawcą był Kazimierz Szulc oraz działacza Józef Czarnowski. Decyzja Trzaskowskiego doprowadziła do ich aresztowania. 30 stycznia 1846 roku w Ełku aresztowany został Kazimierz Szulc, który trafił do twierdzy w Grudziądzu.

Bez względu na postawę Trzaskowskiego, konspiracja na Warmii i Mazurach nie miała szans na odniesienie znaczących sukcesów. Niewielki zasięg wpływów, tajny charakter działalności (ograniczający w naturalny sposób możliwość oddziaływania na większe masy ludności), a przede wszystkim brak zaufania dla narzucanych przez polskie organizacje emigracyjne powstańczych koncepcji, odbierał powstańcom wszelkie możliwości włączenia tego obszaru w działania niepodległościowe. Równie istotna okazała się kwestia tożsamości narodowej, lokalnej, przywiązanie do tradycji. Wydaje się, że te aspekty nie były w odpowiedniej skali brane pod uwagę przez działaczy polskich. Ludność warmińska i mazurska w pierwszej kolejności musiała się uporać ze skutkami nieurodzaju lat 1844 i 1845. Zubożenie ludności, zagrożenie falą głodu oraz drożyzna, którą notowało się od początku 1846 roku, sprawiały że wszelkie inicjatywy o charakterze narodowościowym przegrywały w starciu z kwestiami gospodarczymi i społecznymi.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Jasiński Janusz, Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku, Olsztyn 1983.
Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską: rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XIX wieku, Olsztyn 2003.
Jasiński Janusz, Działalność konspiracyjna na Mazurach i Warmii w latach 1845-1846, [w:] Wiek XIX. Prace ofiarowane Stefanowi Kieniewiczowi w 60 rocznicę urodzin, Warszawa 1967, s. 251-262.