Grzegorze

Grzegorze
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Liczba ludności (2010)	264
Strefa numeracyjna	(+48)87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Grzegorze
Położenie na mapie Polski Grzegorze
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Grzegorze (niem. Gregersdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 264 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wojciech Mieczkowski.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Mazurskiej, około 4 km na zachód od Orzysza, przy drodze krajowej nr 16 w kierunku Mikołajek. W odległości około 3 km od wsi leży jezioro Śniardwy.

Dzieje miejscowości

Zimą 1361 roku pod obecnymi Grzegorzami doszło do potyczki krzyżackiego oddziału z zamku w Okartowie z litewskim oddziałem w sile około 500 ludzi pod dowództwem Kiejstuta i Olgierda. Litwini zostali zaskoczeni podczas przeprawy przez Orzyszę, ponieśli poważne straty – do niewoli dostał się Kiejstut wraz ze swoim synem. Miejsce potyczki zapisało się w lokalnej tradycji jako Bród Kiejstutowy.

Wieś została lokowana jako dobra służebne – nazywane Gregersdorf lub Grogersdorf – w 1437 roku. Niejacy Withen i Tepchen otrzymali tu 30 łanów na prawie chełmińskim. Nazwa wsi prawdopodobnie wywodzi się od miejsca przybycia nowych osadników. Mieszkańcy otrzymali przywilej na wolne rybołówstwo, ale tylko na własne potrzeby. W 1493 roku Mikołaj Jeger z Grzegorzy otrzymał 1 wolny łan na południe od Grzegorzy – później powstała w tym miejscu wieś Szwejkówko. Z czasem postępowało rozdrobnienie własności na obszarze wsi: z dwóch majątków nadanych w 1437 roku wykształciło się w 1568 roku dziewięć, zaś do końca XVI wieku obszar wsi wzrósł do 51 łanów. Obok rolnictwa mieszkańcy zajmowali się tu bartnictwem, działał także zakład kowalski. W XVII wieku mieszkała w Grzegorzach szlachecka rodzina Grzegorzewskich, która wywodziła swoje nazwisko od tej wsi albo przybyła z Mazowsza. Jeden z przedstawicieli tego rodu był pastorem w Piszu. W 1656 roku dwie kobiety z Grzegorzy zostały wzięte w jasyr przez Tatarów, zaś na początku XVIII wieku dotarła tu wielka epidemia dżumy (1709–1710). Wieś należała do parafii ewangelickiej w Okartowie. Jeszcze przed II wojną światową działał w Grzegorzach wiatrak drewniany typu holenderskiego.

W 1737 roku powstała we wsi szkoła. W 1935 roku pracował w niej jeden nauczyciel, uczyło się 63 dzieci.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 222 osoby

• 1864 r. – 253 osoby

• 1867 r. – 251 osób

• 1933 r. – 306 osób

• 1939 r. – 262 osoby

• 1988 r. – 129 osób

Zabytki

• dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, na północny zachód od wsi, przy polnej drodze, zdewastowany; pochowano na nim 12 żołnierzy armii rosyjskiej i 1 żołnierza armii niemieckiej, poległych w 1914 roku – groby nie zachowały się
• budynek gospodarczy z 1867 roku, murowany z kamienia polnego

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Nowe Guty – dzieje wsi do początku XVIII wieku, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 23-31.
Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83-157.
Olszak Piotr, Przegląd budownictwa drewnianego na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 10, 2001, ss. 106-121.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73-90.
Deutsche Verwaltungsgeschichte [31.08.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [31.08.2013]
Strona Gminy Orzysz [31.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Orzysz [30.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [10.07.2014]

Przypisy

<references>