Płatności bezpośrednie

Płatności bezpośrednie – obecnie najważniejszy instrument wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej. Koncepcję płatności bezpośrednich, jako alternatywę dla wsparcia cenowego, rozważano już w latach 60. i 70. Głównym celem było zmniejszenie wpływu interwencjonizmu na wzrost cen produktów zaopatrzeniowych dla rolnictwa oraz redukcja nadwyżek produkcyjnych zwiększających koszty zarówno podatników, jak i konsumentów. Mechanizm ten wprowadzano stopniowo w poszczególnych krajach, zwłaszcza w tych, które odgrywają decydującą rolę na międzynarodowym rynku rolnym. Najwcześniej, bo już na początku lat 80., analizowany system wsparcia dochodów rolników został wprowadzony w USA i w Kanadzie

Ogólna charakterystyka

W krajach Unii Europejskiej płatności bezpośrednie stały się ważnym instrumentem wsparcia dochodów rolników w ramach reformy Mac Sharry’ego w 1992 r., a następnie utrzymane zostały w ramach kolejnych reform wspólnej polityki rolnej - Agendy 2000 i Porozumień z Luksemburga (2003 r.). W ramach reformy z 2003 r., zwanej reformą Fischlera wprowadzono m.in. system płatności jednolitej (Single Payment Scheme – SPS). Państwa członkowskie miały znaczną swobodę wyboru płatności jednolitej. Wyrażono zgodę na zachowanie powiązania stawek płatności z produkcją rolniczą, argumentując, że w ten sposób zapobiegnie się zaprzestaniu produkcji rolniczej .

Otrzymywanie płatności bezpośrednich przez rolników w pełnej wysokości, zarówno w ramach systemu SPS jak i SAPS (system jednolitej płatności obszarowej), zostało uzależnione od utrzymywania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w dobrej kulturze rolnej zgodnie z ochroną środowiska (Good Agricultural and Enviroment Condition – GAEC) oraz spełnianie wymogów z zakresu środowiska, identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A), zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i roślin (obszar B) oraz dobrostanu zwierząt (obszar C). Powyższe normy i wymogi składają się na jeden mechanizm zwany zasadą wzajemnej zgodności (cross compiliance).

W wyniku reformy WPR z 2003 r. określono mechanizm tzw. modulacji , zgodnie z którym w latach 2005-2012 część jednolitej płatności obszarowej, jak również wszystkich innych połączonych płatności bezpośrednich jest odejmowana od kwoty wypłat dla rolników i transferowana do nowego funduszu, wspierającego rozwój obszarów wiejskich. Proces modulacji, a więc przesuwania środków z filaru rynkowego do filaru strukturalnego WPR będzie przyjmował następujący wymiar: 2005 r. – 3%, 2006 r. – 4%, 2007-2012 – 5%. Początkowo system ten objął kraje UE-15, a w nowych krajach członkowskich będzie obowiązywał, kiedy uzyskają one poziom dopłat krajów UE-15. Mechanizmowi modulacji podlegają producenci rolni, którzy otrzymują rocznie więcej niż 5 tys. euro płatności. Udział poszczególnych państw w podziale pieniędzy zależy od ogólnej powierzchni użytków rolnych i zatrudnienia w rolnictwie oraz siły nabywczej PKB per capita, z zagwarantowaniem każdemu krajowi co najmniej 80% środków, które otrzymywał wcześniej . Powodem wprowadzenia modulacji jest też trend w polityce rolnej Unii Europejskiej, polegający na stopniowym przechodzeniu od protekcjonistycznej polityki wspierania produkcji rolnej do modelu rolnictwa wielofunkcyjnego. Ze względu na fakt współfinansowania tego obszaru przez same państwa członkowskie z budżetów krajowych jest to instrument znacznie tańczy niż dopłaty bezpośrednie. Środki przeniesione w wyniku stosowania modulacji na wspieranie obszarów wiejskich trafią do rolników będących beneficjentami tych programów, zwiększając ich dochody i jednocześnie pozytywnie oddziałując na obszary wiejskie .

Wielkość dopłat bezpośrednich w krajach UE-15 jest zróżnicowana i opiera się na indywidualnych płatnościach otrzymywanych w okresie referencyjnym 2000-2002 (podejście historyczne) lub na średnim poziomie płatności otrzymywanych przez rolników (podejście płaskie). Stosowanie modelu historycznego oznacza w praktyce, że rolnicy otrzymują określoną kwotę w przeliczeniu na 1 ha UR w gospodarstwie rolnym, niezależnie od tego co uprawiają lub produkują w bieżącym roku . W systemie regionalnym uprawnienia do płatności określane są również na podstawie płatności otrzymywanych przez wszystkich rolników w regionie w okresie referencyjnym. Tak ustalona regionalna koperta finansowa jest dzielona pomiędzy całkowitą powierzchnię uprawnioną do płatności w regionie. Wynik tego wyliczenia stanowi wysokość płatności na hektar w regionie .

W Polsce system płatności obszarowych składa się z jednolitej płatności obszarowej (Single Area Payement Scheme – SAPS) i z uzupełniających krajowych płatności obszarowych (Complementary National Direct Payments – CNDP). Jednolita płatność obszarowa (JPO) jest uproszczonym systemem unijnych płatności bezpośrednich do gruntów rolnych, polegającym na udzielaniu wsparcia finansowego do powierzchni, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności rolniczej, przy corocznym wzroście jego poziomu w stosunku do stosowanego w państwach członkowskich UE-15. Jednolita płatność obszarowa finansowana jest w 100% z budżetu UE .

Osobą uprawnioną do uzyskania płatności bezpośrednich do użytków rolnych jest rolnik objęty rejestrem producentów rolnych ARiMR. Producent taki posiada numer identyfikacyjny w ramach funkcjonującego w każdym państwie członkowskim UE Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (ang. Integrated Administration and Control System – IACS), jest użytkownikiem (właścicielem lub/i dzierżawcą) gospodarstwa rolnego, w którego skład wchodzą działki rolne (zwarty obszar gruntu rolnego, o powierzchni min 0,1 ha) o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha. W celu otrzymania płatności należy w wyznaczonym terminie złożyć wniosek o ich przyznanie i posiadać rachunek bankowy.

Jednolita płatność obszarowa w województwie warmińsko-mazurskim

W pierwszych latach członkostwa Polski w Unii Europejskiej dopłaty bezpośrednie były postrzegane głównie jako dodatkowe źródło dochodów gospodarstw rolniczych. Powszechna była opinia o regularnym zwiększaniu się dochodów rolników.

Liczbę wniosków o przyznanie płatności obszarowych złożonych w województwie warmińsko-mazurskim zaprezentowano na rysunku.

Bibliografia

Czyżewski A., Kułyk P. 2008. Płatności bezpośrednie a interesy polskiego rolnictwa. Problemy Rolnictwa Światowego. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, T. 4 (XIX), s. 115-124.
Kisiel R., Babuchowska K., Marks-Bielska R. 2008. Wykorzystanie dopłat bezpośrednich przez rolników z województwa warmińsko-mazurskiego. Wyd. UWM, Olsztyn.
Mickiewicz A., Mickiewicz B. 2010. System dopłat bezpośrednich w dawnych krajach Unii Europejskiej (UE-15) w porównaniu do nowych państw członkowskich (NUE-12). Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G – Ekonomika Rolnictwa. PAN, KER, SGGW w Warszawie, Warszawa, T. 97, z. 3, s. 170-180.
Kisiel R., Babuchowska K., Marks-Bielska R. 2012. Gospodarstwa rolne Polski Wschodniej i skłonność ich właścicieli do inwestowania z wykorzystaniem instrumentów wspólnej polityki rolnej. Wyd. PWE oddział w Toruniu, Toruń.
Czyżewski A., Stępień S. 2009. Reforma mechanizmu WPR w ramach "Health Check" a potrzeba stabilizacji rynków rolnych w UE. W: Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej – uwarunkowania, mechanizmy, efekty. Red. nauk. M. Adamowicz. Prace Naukowe, nr 49, s. 37-51.
Więznowska K. 2008. Realokacja środków z pierwszego filaru WPR na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich – implikacje dla Polski. W: Rozwój obszarów wiejskich po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, pod red. R. Jończego. UE we Wrocławiu, Politechnika Opolska, Wrocław-Opole, s. 21-33. Szalczyk Z. A. Matuszczak. 2010. Fundusze unijne dla gospodarki żywnościowej. Materiały dydaktyczne. Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań. Zawojska A. 2008. Wpływ kursu walutowego na poziom wsparcia producentów rolnych na przykładzie Polski. Roczniki Naukowe SERiA, t. X, z. 1, 497-502.