Jerzy Andrzej Helwing

Jerzy Andrzej Helwing
Jan Andrzej Helwing, źródło: Augusiewicz Sławomir, Jasiński Janusz, Oracki Tadeusz, Wybitni Polscy w Królewcu XVI - XX w.', Olsztyn 2005, 350 ss.
Data i miejsce urodzenia	14 grudnia 1666 r. Węgorzewo
Data i miejsce śmierci	3 stycznia 1748 r. Węgorzewo
Zawód	pastor ewangelicki

Jerzy Andrzej Helwing (ur.14 grudnia 1666 r. w Węgorzewie, zm. 3 stycznia 1748 r. w Węgorzewie) – pastor ewangelicki, lekarz i przyrodnik, botanik.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Helwing był uczniem szkoły łacińskiej w Węgorzewie. Następnie został wysłany do szkoły w Lipniku. W 1684 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Albertyna w Królewcu. Uczęszczał tam na wykłady z filozofii i teologii. W 1686 r. otrzymał tytuł magistra za udział w dyspucie na temat – "Czy i w jakiej mierze ludzkie obyczaje zależne są od natury temperamentu". Zrezygnował z tytułu i udał się w podróż po Europie. Obawiał się bowiem, że tytuł będzie mu utrudniał dalszą naukę. W 1667 r. wyruszył do Jeny, gdzie uczył się u profesora Wedela. Wedel poradził mu zmianę studiów teologicznych na botaniczne. W 1688 r. uzyskał tytuł magistra i kontynuował dalej studia teologiczne. Dodatkowo chodził również na wykłady z astronomii, historii, literatury. Z Jeny pojechał do Erfurtu i do Lipska. Gościł w Lipsku u słynnego medyka i przyrodnika Hermana Boerhaavego. Odbył podróż do Lejdy i Wenecji.

Praca

W 1691 r. Helwing wrócił do Węgorzewa i przyjął posadę adiunkta w parafii protestanckiej, zarządzanej przez jego ojca. W 1705 r. ojciec Helwing zmarł, a on przejął funkcję proboszcza. W 1709 r. został członkiem Towarzystwa Naukowego w Berlinie i Królewcu. W latach 1709–1710, kiedy Węgorzewo nawiedziła zaraza dżumy, Helwing osobiście odwiedzał chorych, wskazywał im leki i odpowiednią dietę. Ponadto przestrzegał wszystkich przed nie lekceważeniem zasad, które utrudniały szerzenie się moru. Grzebał także zmarłych na dżumę. W 1725 r. został mianowany superintendentem, nadzorującym parafie w okręgu węgorzewskim i giżyckim.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Helwing nteresował się przede wszystkim botaniką, zastosowaniem ziół, lecznictwem. W czasie dżumy stosował korzeń dzięgla leśnego i piołunu. Do odkażania rąk używał spirytusowego wyciągu z korzenia dzięgla, a odzież i bieliznę odkażał wietrzeniem i kadzeniem palonym jałowcem.
Był założycielem doświadczalnego ogrodu botanicznego w Stulichach. Aklimatyzował w nim sprowadzane przez siebie rośliny z Holandii, Indii oraz z tureckiej Smyrny. Gromadził zbiory przyrodnicze: rzadkie okazy flory i fauny, bogate kolekcje skamielin – ryb, owadów, ślimaków oraz minerałów i bursztynów. Jako jeden z pierwszych w Europie zgromadził kolekcję jaj ptasich. Jego gabinet odwiedził król Polski Stanisław Leszczyński, który nabył zbiór skamielin. Helwing przygotowywał zielniki, które znajdowały się w: Bibliotece Królewskiej Augusta II w Dreźnie, Bibliotece Miejskiej w Królewcu, bibliotece w Petersburgu, w posiadaniu przyrodnika gdańskiego Teodora Kleina.
Ponadto Helwinga interesowała historia czasów pruskich. Najprawdopodobniej przeprowadził badania na cmentarzysku ciałopalnym. Wysnuł także pogląd, że Prusowie posiadali system sieci strażnic, ostrzegających przed najazdem wroga. Był także znakomitym archeologiem amatorem, który rozpoznał pierwsze narzędzia użytku codziennego.
Helwing jest autorem wielu dzieł w czasopiśmie "Breslaunische Sammlungen von Natur – und Medizin geschichten": o hodowli pszczół; o połowie węgorzy w Prusach; o skutecznym działaniu olszyny przeciw pluskwom; o powstawaniu bursztynu; o włosach turów pachnących jak piżmo; o pelikanie, białych srokach, białych ziębach i wróblach koło Węgorzewa; o oswajaniu zwierząt, zwłaszcza dzikich kaczek; o monstrualnych zwierzętach i ludziach; o okrucieństwie wilków i legendarnych wilkołakach; o kretach i jak je łapać.
Helwing w 1720 r. wydał rozprawę pt. "Florae Campana seu Pulsatilla cum suis speciebus et varietatibus...", a w 1712 r. dzieło pt. "Flora Quasimodogenita sive enumeratio aliguot plantarum indigenarum in Prussia...". Opisał 247 nowych gatunków roślin, a w tzw. "Litographia Angeburgica" traktował o mineralogii i geologii. Pierwsza część dzieła opatrzona została jedenastoma miedziorytami i ukazała się w Królewcu (1717 r.). Druga część z pięcioma miedziorytami wydana została w Lipsku (1720 r.).
Ponadto jedną z roślin w Japonii nazwano "Helwinga rusciflora".

Ciekawostki

Jerzy Andrzej Helwing pochodził z rodziny mieszczańskiej, która od kilku pokoleń znajdowała się w Węgorzewie. Językiem domowym Helwinga był niemiecki, ale rodzina znała także polski. Matka Helwinga Katharina Bertram była córką miejscowego proboszcza, po którym jego ojciec Andrzej przejął stanowisko. W 1693 r. Helwing poślubił Katarzynę – córkę matematyka i astronoma Andreasa Conciusa (Kąckiego). Miał dziewięcioro dzieci. Jedna z pięciu córek wyszła za mąż za Macieja Ernesta Boretiusa (Boreckiego), znanego lekarza pruskiego, a druga poślubiła Krzysztofa Pisańskiego - pastora z Pisza i została matką słynnego "ojca literatury pruskiej" Jerzego Krzysztofa Pisańskiego. W 1738 r. w Jerzy Andrzej Helwing zaproponował na adiunkta parafii w Węgorzewie swego syna Georgiusa Aemiliusa (Emiljusza), który był pastorem węgorzewskim do 1767 r. Helwing zmarł 3 stycznia 1748 r. w wieku 82 lat. Pochowany został przy Kościele pw. św. Piotra i Pawła w Węgorzewie. Dzisiaj jego imię nosi Gimnazjum w Węgorzewie. Ponadto w spuściźnie po nim, obok opracowań wydanych drukiem, pozostały: rękopisy, kolekcje przyrodnicze i zielniki.

Bibliografia biograficzna

Abramowicz A.,Jerzy Andrzej Helwing jako archeolog, Rocznik Olsztyński, t. 16, 1989, s. 49 – 64.
Jarosz K.,Łapo J. M., Rzecz o Imć – Helwingu, Węgorzewo 2002.
Rostafiński J., Prowincjonalne polskie nazwy roślin XVIII wieku z Prus Książęcych głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, Rozprawa Filologiczna AU w Krakowie, t. 40, 1905.
Selle G., Geschichte der Albertus – Universität zu Königsberg In Preussen, Königsberg 1944.
Skrobacki A., Jerzy Andrzej Helwing w trzechsetną rocznicę urodzin, Polski Tygodnik Lekarski, 1966, nr 50.
Sukertowa – Biedrawina E., Helwing „Pliniusz pruski z Węgorzewa” (1666 – 1748), Przegląd Zachodni, 1950, nr 9/10.

Bibliografia

Augusiewicz Sławomir, Jasiński Janusz, Oracki Tadeusz, Wybitni Polscy w Królewcu XVI - XX w.', Olsztyn 2005, 350 ss.
Oracki Tadeusz,Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku, Olsztyn 1983, 349 ss.