Spychowo: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Zobacz też) |
|||
Linia 7: | Linia 7: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Spychowa | |dopełniacz wsi = Spychowa | ||
− | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem.jpg |
− | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem |
|rodzaj miejscowości =wieś sołecka | |rodzaj miejscowości =wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
− | <big>''' Spychowo''' (niem. ''Puppen'', 1945-1960 Pupy) – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. | + | <big>''' Spychowo''' (niem. ''Puppen'', 1945-1960 Pupy) – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat szczycieński | powiecie szczycieńskim]], w [[gmina Świętajno |gminie Świętajno]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[administracja|administracyjnie]] należała do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. |
− | |||
− | W latach 1975-1998 miejscowość należała | ||
− | |||
− | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
− | Wieś położona jest 10 km na wschód od Świętajna, na wschodnim skraju Puszczy Piskiej, nad Jeziorem Spychowskim i w pobliżu Jeziora Kierwik, które łączy Struga Spychowska. | + | Wieś położona jest 10 km na wschód od [[Świętajno|Świętajna]], na wschodnim skraju [[Puszcza Piska|Puszczy Piskiej]], nad [[Jezioro Spychowskie|Jeziorem Spychowskim]] i w pobliżu [[Jezioro Kierwik|Jeziora Kierwik]], które łączy [[Struga Spychowska]]. |
− | Przez Spychowo przebiega droga krajowa nr 59. Znajduje się tu również stacja kolejowa na linii Olsztyn-Ełk. | + | Przez Spychowo przebiega droga krajowa nr 59. Znajduje się tu również stacja kolejowa na linii [[Olsztyn]]-[[Ełk]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
− | Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po II wojnie światowej nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem. | + | Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą [[550. rocznica bitwy pod Grunwaldem]]. |
− | W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się zamek myśliwski, który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części kapitanatu szczycieńskiego. | + | W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się [[zamek myśliwski]], który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części [[kapitanat szczycieński|kapitanatu szczycieńskiego]]. |
− | Około 1645 roku założono tu kuźnica hutnicza, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym działały tu smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada. Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łanu. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową Szczytno-Pisz – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do Myszyńca i dalej do Ostrołęki. Stacja kolejowa linii Szczytno-Pisz nosiła nazwę Pupy Zwykłe, zaś kolei wąskotorowej – Pupy Wąskotorowe. | + | Około 1645 roku założono tu kuźnica hutnicza, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym działały tu smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada. Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łanu. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową [[Szczytno]]-[[Pisz]] – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do [[Mysyzniec|Myszyńca]] i dalej do [[Ostrołęka|Ostrołęki]]. Stacja kolejowa linii Szczytno-Pisz nosiła nazwę [[Pupy Zwykłe]], zaś kolei wąskotorowej – [[Pupy Wąskotorowe]]. |
− | W 1898 roku powołano w Pupach parafię ewangelicką, zaś w latach 1903-1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba rzymskokatolickiej parafii pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. | + | W 1898 roku powołano w Pupach [[parafia ewangelicka w Pupach|parafię ewangelicką]], zaś w latach 1903-1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba [[rzymskokatolicka parafia rzymskokatolickiej pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy| parafii pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy]]. |
− | W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach Fabrykę Kalafonii i Terpentyny, wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, Stanisław Popowski (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) Jerzego Putramenta. | + | W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach [[Fabryka Kalafonii i Terpentyny w Pupach|Fabrykę Kalafonii i Terpentyny]], wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, [[Stanisław Popowski]] (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) [[lkwim: Jerzy Putrament|Jerzego Putramenta]]. Wieś jest siedzibą [[sołectwo|sołectwa]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Renata Karwacka]]<ref> http://swietajno-ug.wwm.pl/cms2/content/view/2/3/ [data dostępu: 10.09.2013]</ref>. |
+ | |||
+ | Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach: | ||
− | |||
1787 – 3 gospodarstwa | 1787 – 3 gospodarstwa | ||
+ | |||
1792 – 8 gospodarstw | 1792 – 8 gospodarstw | ||
+ | |||
1818 – 82 osoby, 13 gospodarstw | 1818 – 82 osoby, 13 gospodarstw | ||
+ | |||
1858 – 192 osoby, 29 gospodarstw | 1858 – 192 osoby, 29 gospodarstw | ||
+ | |||
1939 – 1515 osób | 1939 – 1515 osób | ||
<br/> | <br/> | ||
− | + | ===Szkolnictwo=== | |
+ | W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkół w Spychowie|zespół szkół]] | ||
+ | <br/> | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
*Kościół rzymskokatolicki z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza | *Kościół rzymskokatolicki z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza | ||
− | *Dawny budynek plebanii z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia | + | *Dawny budynek [[plebania w Spychowie|plebanii]] z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia |
*Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty | *Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty | ||
− | *Dawny cmentarz ewangelicki za wsią | + | *Dawny [[cmentarz ewangelicki w Spychowie|cmentarz ewangelicki]] za wsią |
*Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda | *Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda | ||
− | |||
<br/> | <br/> | ||
Linia 91: | Linia 93: | ||
== Zobacz też == | == Zobacz też == | ||
+ | [[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 20:52, 28 paź 2013 (CET) | ||
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 23:26, 21 wrz 2013 (CEST) | [[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 23:26, 21 wrz 2013 (CEST) | ||
− | [[Kategoria: Miejscowość]] | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: wieś sołecka]] [[Kategoria: powiat szczycieński]] [[Kategoria: gmina Świętajno]] |
[[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 23:22, 21 wrz 2013 (CEST) | [[Użytkownik:Emes|Emes]] ([[Dyskusja użytkownika:Emes|dyskusja]]) 23:22, 21 wrz 2013 (CEST) |
Wersja z 21:52, 28 paź 2013
Spychowo | |
| |
Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem
| |
Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
Państwo | ![]() |
Województwo | warmińsko-mazurskie |
Powiat | szczycieński |
Gmina | Świętajno |
Liczba ludności (2010) | 1 373 [1] |
Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
Kod pocztowy | 12-140 |
Tablice rejestracyjne | NSZ |
![]() {{#invoke:Koordynaty|szablon}} |
Spychowo (niem. Puppen, 1945-1960 Pupy) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Wieś położona jest 10 km na wschód od Świętajna, na wschodnim skraju Puszczy Piskiej, nad Jeziorem Spychowskim i w pobliżu Jeziora Kierwik, które łączy Struga Spychowska. Przez Spychowo przebiega droga krajowa nr 59. Znajduje się tu również stacja kolejowa na linii Olsztyn-Ełk.
Dzieje miejscowości
Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po II wojnie światowej nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem.
W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się zamek myśliwski, który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części kapitanatu szczycieńskiego. Około 1645 roku założono tu kuźnica hutnicza, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym działały tu smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada. Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łanu. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową Szczytno-Pisz – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do Myszyńca i dalej do Ostrołęki. Stacja kolejowa linii Szczytno-Pisz nosiła nazwę Pupy Zwykłe, zaś kolei wąskotorowej – Pupy Wąskotorowe. W 1898 roku powołano w Pupach parafię ewangelicką, zaś w latach 1903-1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba parafii pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach Fabrykę Kalafonii i Terpentyny, wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, Stanisław Popowski (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) Jerzego Putramenta. Wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Karwacka[2].
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
1787 – 3 gospodarstwa
1792 – 8 gospodarstw
1818 – 82 osoby, 13 gospodarstw
1858 – 192 osoby, 29 gospodarstw
1939 – 1515 osób
Szkolnictwo
W miejscowości funkcjonuje zespół szkół
Zabytki:
- Kościół rzymskokatolicki z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza
- Dawny budynek plebanii z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia
- Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty
- Dawny cmentarz ewangelicki za wsią
- Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda
Bibliografia:
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1-2, Olsztyn 2011.
- Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Świętajno, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, s. 38-43.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Nowotka Marek, Dlaczego Spychowo? Krótka historia nazwy wsi na marginesie niepublikowanego artykułu Gustawa Leydinga „Wojna o Pupy”, Rocznik Mazurski, t. 15, 2011, s. 159-171.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Ramm Jerzy, Fabryka Kalafonii i Terpentyny, [w:]Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962, s. 353-357.
- Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
- Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 29.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html [data dostępu: 29.08.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 29.08.2013]
Przypisy
- Skocz do góry ↑ Łącznie Spychowo, Bystrz, Kierwik, Niedźwiedzi Kąt, Spychowski Piec,Spychówko, Szklarnia
- Skocz do góry ↑ http://swietajno-ug.wwm.pl/cms2/content/view/2/3/ [data dostępu: 10.09.2013]
Zobacz też
Emes (dyskusja) 20:52, 28 paź 2013 (CET) Emes (dyskusja) 23:26, 21 wrz 2013 (CEST) Emes (dyskusja) 23:22, 21 wrz 2013 (CEST)