Spychowo: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki:) |
|||
Linia 65: | Linia 65: | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
− | *Kościół rzymskokatolicki z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza | + | *[[lkwim:Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Spychowie|Kościół rzymskokatolicki]] z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza |
*Dawny budynek [[plebania w Spychowie|plebanii]] z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia | *Dawny budynek [[plebania w Spychowie|plebanii]] z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia | ||
*Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty | *Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty |
Wersja z 21:18, 14 mar 2014
Spychowo | |
| |
Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem
| |
Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
Państwo | ![]() |
Województwo | warmińsko-mazurskie |
Powiat | szczycieński |
Gmina | Świętajno |
Liczba ludności (2010) | 1 373 [1] |
Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
Kod pocztowy | 12-140 |
Tablice rejestracyjne | NSZ |
![]() {{#invoke:Koordynaty|szablon}} |
Spychowo (niem. Puppen, 1945-1960 Pupy) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Wieś położona jest 10 km na wschód od Świętajna, na wschodnim skraju Puszczy Piskiej, nad Jeziorem Spychowskim i w pobliżu Jeziora Kierwik, które łączy Struga Spychowska. Przez Spychowo przebiega droga krajowa nr 59. Znajduje się tu również stacja kolejowa na linii Olsztyn-Ełk.
Dzieje miejscowości
Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po II wojnie światowej nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem.
W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się zamek myśliwski, który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części kapitanatu szczycieńskiego. Około 1645 roku założono tu kuźnica hutnicza, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym działały tu smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada. Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łanu. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową Szczytno-Pisz – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do Myszyńca i dalej do Ostrołęki. Stacja kolejowa linii Szczytno-Pisz nosiła nazwę Pupy Zwykłe, zaś kolei wąskotorowej – Pupy Wąskotorowe. W 1898 roku powołano w Pupach parafię ewangelicką, zaś w latach 1903-1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba parafii pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach Fabrykę Kalafonii i Terpentyny, wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, Stanisław Popowski (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) Jerzego Putramenta. Wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Karwacka[2].
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
1787 – 3 gospodarstwa
1792 – 8 gospodarstw
1818 – 82 osoby, 13 gospodarstw
1858 – 192 osoby, 29 gospodarstw
1939 – 1515 osób
Szkolnictwo
W miejscowości funkcjonuje zespół szkół
Zabytki:
- Kościół rzymskokatolicki z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza
- Dawny budynek plebanii z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia
- Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty
- Dawny cmentarz ewangelicki za wsią
- Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda
Bibliografia:
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1-2, Olsztyn 2011.
- Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Świętajno, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, s. 38-43.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Nowotka Marek, Dlaczego Spychowo? Krótka historia nazwy wsi na marginesie niepublikowanego artykułu Gustawa Leydinga „Wojna o Pupy”, Rocznik Mazurski, t. 15, 2011, s. 159-171.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Ramm Jerzy, Fabryka Kalafonii i Terpentyny, [w:]Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962, s. 353-357.
- Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
- Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 29.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html [data dostępu: 29.08.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 29.08.2013]
Przypisy
- Skocz do góry ↑ Łącznie Spychowo, Bystrz, Kierwik, Niedźwiedzi Kąt, Spychowski Piec,Spychówko, Szklarnia
- Skocz do góry ↑ http://swietajno-ug.wwm.pl/cms2/content/view/2/3/ [data dostępu: 10.09.2013]
Zobacz też
Emes (dyskusja) 20:52, 28 paź 2013 (CET) Emes (dyskusja) 23:26, 21 wrz 2013 (CEST) Emes (dyskusja) 23:22, 21 wrz 2013 (CEST)