Bażyny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki) |
|||
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | + | |nazwa = Bażyny | |
|herb wsi = | |herb wsi = | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Bażyn |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = bazyny2.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Dwór w Bażynach.<br>Fot. Mirosław Garniec |
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = lidzbarski | |powiat = lidzbarski | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Bażyny ''' (niem. ''Basien'') – | + | ''' Bażyny ''' (niem. ''Basien'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat lidzbarski|powiecie lidzbarskim]], w [[Orneta (gmina miejsko-wiejska)|gminie Orneta]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do [[Województwo elbląskie|województwa elbląskiego]]. |
| − | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 312 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Jolanta Krawczyk]]<ref>[http://www.orneta.pl/soltysi/ Strona Urzędu Miasta i Gminy Orneta]</ref>. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 312 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[ | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w północnej części województwa | + | Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego, na [[Równina Ornecka|Równinie Orneckiej]], 8 km na północny zachód od [[Orneta|Ornety]]; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 509 Pieniężno – [[Młynary]] – [[Elbląg]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała na obszarze nadanym przez biskupa [[Henryk Fleming|Henryka Fleminga]] jego bratu Albertowi 10 lipca 1289 roku. Ten ostatni otrzymał 110 łanów na [[ | + | Wieś powstała na obszarze nadanym przez biskupa [[Henryk Fleming|Henryka Fleminga]] jego bratu Albertowi 10 lipca 1289 roku. Ten ostatni otrzymał 110 łanów na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] na starych [[Prusowie|pruskich]] polach osadniczych zwanych ''Baysen'', ''Sigdus'' i ''Naglandithin''. W zamian Albert zobowiązał się do wystawienia trzech służb zbrojnych. Synowie Alberta, Henryk i Albert, zachowali dla siebie jedynie niewielką część nadania, a na większości osadzili chłopów. Wieś szlachecka Bażyny po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1307 roku. Mieszkańcy podlegali właścicielom majątku, płacili im roczny czynsz oraz odrabiali [[Szarwark |szarwark]] w majątku. Założyciel wsi przybrał nazwisko Beysen–Bażyński; to z tego rodu wywodził się [[Jan Bażyński]], współtwórca [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. Bażyny pozostawały w rękach [[Rodzina Bażyńskich |Bażyńskich]] prawdopodobnie do pierwszej połowy XVI wieku. |
| − | W 1443 roku wieś powiększyła swój obszar do 114 łanów, a nieco później założono tu młyn i karczmę. W XVI wieku ziemię należącą do wsi częściowo wydzierżawiono, a częściowo sprzedano kilku chłopom. Spór, jaki z tego powodu wyniknął między ówczesnym właścicielem majątku a chłopami, w 1598 roku na korzyść tych ostatnich rozstrzygnął biskup warmiński. Z czasem majątek w Bażynach uległ podziałowi. W 1511 roku Jerzy Bażyński posiadał już tylko jedną trzecią dóbr. Następnie majątek znajdował się w rękach innych rodzin szlacheckich, m.in. Barczów, Ratków i Wastowskich, a od 1681 roku duża jego część należała do rodziny von Schau. W 1772 roku 81 łanów było w posiadaniu Krzysztofa von Schau, a reszta należała do jego kuzyna, Justyna von Schau, właściciela [[Karkajmy|Karkajm]]. Po śmierci Krzysztofa główna część spadku przypadła jego dwóm siostrom | + | W 1443 roku wieś powiększyła swój obszar do 114 łanów, a nieco później założono tu młyn i karczmę. W XVI wieku ziemię należącą do wsi częściowo wydzierżawiono, a częściowo sprzedano kilku chłopom. Spór, jaki z tego powodu wyniknął między ówczesnym właścicielem majątku a chłopami, w 1598 roku na korzyść tych ostatnich rozstrzygnął biskup warmiński. Z czasem majątek w Bażynach uległ podziałowi. W 1511 roku [[Jerzy Bażyński]] posiadał już tylko jedną trzecią dóbr. Następnie majątek znajdował się w rękach innych rodzin szlacheckich, m.in. [[Rodzina Barczów |Barczów]], [[Rodzina Ratków|Ratków]] i [[Rodzina Wastowskich |Wastowskich]], a od 1681 roku duża jego część należała do rodziny [[Rodzina von Schau|von Schau]]. W 1772 roku 81 łanów było w posiadaniu [[Krzysztof von Schau|Krzysztofa von Schau]], a reszta należała do jego kuzyna, [[Justyn von Schau|Justyna von Schau]], właściciela [[Karkajmy|Karkajm]]. Po śmierci Krzysztofa główna część spadku przypadła jego dwóm siostrom – odtąd te dwie części majątku nazywano ''białym'' i ''czerwonym'' dworem lub Bażynami A i Bażynami B; z kolei część należącą do potomków Justyna nazywano Bażynami C. W 1818 roku poprzez koligacje rodzinne Bażyny przeszły w ręce rodziny [[Rodzina Wojskich|Wojskich]] i pozostały w ich posiadaniu aż do 1939 roku. |
Kościół w Bażynach wybudowano prawdopodobnie już w połowie XIV wieku; w późniejszym czasie był on kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. Działała przy nim szkoła parafialna, zaś szkołę państwową założono we wsi dopiero w latach 60. XIX wieku. W okresie międzywojennym obejmowała ona trzy klasy. | Kościół w Bażynach wybudowano prawdopodobnie już w połowie XIV wieku; w późniejszym czasie był on kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. Działała przy nim szkoła parafialna, zaś szkołę państwową założono we wsi dopiero w latach 60. XIX wieku. W okresie międzywojennym obejmowała ona trzy klasy. | ||
| − | Przed wybuchem [[II wojna światowa|II wojny światowej]] większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 91 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 48 | + | Przed wybuchem [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojny światowej]] większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 91 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 48 – w handlu i komunikacji. |
| + | |||
| + | Liczba mieszkańców i gospodarstw w poszczególnych latach: | ||
| − | + | *1783 r. – 74 gospodarstwa | |
| − | + | *1820 r. – 561 osób, 83 gospodarstwa | |
| − | + | *1857 r. – 1016 osób | |
| − | + | *1885 r. – 1230 osób | |
| − | + | *1905 r. – 922 osoby | |
| − | + | *1933 r. – 1048 osób | |
| − | + | *1939 r. – 970 osób, 229 gospodarstw domowych | |
| − | + | == Szkolnictwo== | |
| + | [[Szkoła Podstawowa w Bażynach|szkoła podstawowa]] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Kultura == |
| − | [[ | + | *[[lkwim:Bażyńskie Dni Literatury Regionalnej w Braniewie|Bażyńskie Dni Literatury Regionalnej w Braniewie]] |
| + | *We wsi realizowany był projekt [[lkwim:Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie|Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie]] pod nazwą [http://archipelag.ceik.eu/ "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur"] oraz projekt [[Stowarzyszenie "Tratwa"| Stowarzyszenia "Tratwa"]] pod nazwą [http://bazyny-zywe-archiwum.pl/ "Archipelag Wędrowców"] | ||
| − | + | == Zabytki == | |
| + | *[[lkwim:Kościół pw. św. Mikołaja w Bażynach|kościół]] wraz z przyległym cmentarzyskiem | ||
| + | *zespół dworski: [[lkwim:Dwór w Bażynach|dwór]] i budynek gospodarczy | ||
| + | *przykłady budownictwa, tzw. domy warmińskie (np. domy nr 17, 51, 56, 60, 98) oraz zabudowania gospodarcze (w zagrodach 27, 28, 32, 55, 76) | ||
| + | *zespół dwunastu kapliczek i trzech krzyży | ||
| + | *budynek szkoły | ||
| + | *budynek poczty | ||
| − | == | + | ==Ciekawostki== |
| − | * | + | *Przed wybuchem II wojny światowej w gospodzie Hugo Langego znajdowała się świetlica. Na projektorze prezentowano tam filmy i kroniki filmowe. Spotykali się tam mieszkańcy okolicznych wsi. <ref>http://archipelag.ceik.eu/miejscowosci.html?tx_places_pi1%5Bplace%5D=2&tx_places_pi1%5Baction%5D=show&tx_places_pi1%5Bcontroller%5D=Place&cHash=93918174f81fea757cc287f05b1c8917</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | < | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | ''Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [12.11.2013]<br/> | |
| − | + | Gminna ewidencja zabytków w: [http://orneta-umig.bip-wm.pl/ Strona Urzędu Miasta i Gminy Orneta] [12.11.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/heilsberg.html| Verwaltungsgeschichte] [12.11.2013]<br/> | |
| − | <br/> | + | [http://www.wikimapia.org/ Wikimapia] [17.07.2014] |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| Linia 94: | Linia 96: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat lidzbarski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Orneta (gmina miejsko-wiejska)]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] |
| + | [[Kategoria: 1301-1400]] | ||
Aktualna wersja na dzień 17:01, 8 gru 2020
| Bażyny | |
| | |
 Dwór w Bażynach.
Fot. Mirosław Garniec | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | lidzbarski |
| Gmina | Orneta |
| Liczba ludności (2010) | 312 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bażyny | |
| Położenie na mapie Polski  Bażyny | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bażyny (niem. Basien) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 312 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jolanta Krawczyk[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Orneckiej, 8 km na północny zachód od Ornety; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 509 Pieniężno – Młynary – Elbląg.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała na obszarze nadanym przez biskupa Henryka Fleminga jego bratu Albertowi 10 lipca 1289 roku. Ten ostatni otrzymał 110 łanów na prawie chełmińskim na starych pruskich polach osadniczych zwanych Baysen, Sigdus i Naglandithin. W zamian Albert zobowiązał się do wystawienia trzech służb zbrojnych. Synowie Alberta, Henryk i Albert, zachowali dla siebie jedynie niewielką część nadania, a na większości osadzili chłopów. Wieś szlachecka Bażyny po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1307 roku. Mieszkańcy podlegali właścicielom majątku, płacili im roczny czynsz oraz odrabiali szarwark w majątku. Założyciel wsi przybrał nazwisko Beysen–Bażyński; to z tego rodu wywodził się Jan Bażyński, współtwórca Związku Pruskiego. Bażyny pozostawały w rękach Bażyńskich prawdopodobnie do pierwszej połowy XVI wieku.
W 1443 roku wieś powiększyła swój obszar do 114 łanów, a nieco później założono tu młyn i karczmę. W XVI wieku ziemię należącą do wsi częściowo wydzierżawiono, a częściowo sprzedano kilku chłopom. Spór, jaki z tego powodu wyniknął między ówczesnym właścicielem majątku a chłopami, w 1598 roku na korzyść tych ostatnich rozstrzygnął biskup warmiński. Z czasem majątek w Bażynach uległ podziałowi. W 1511 roku Jerzy Bażyński posiadał już tylko jedną trzecią dóbr. Następnie majątek znajdował się w rękach innych rodzin szlacheckich, m.in. Barczów, Ratków i Wastowskich, a od 1681 roku duża jego część należała do rodziny von Schau. W 1772 roku 81 łanów było w posiadaniu Krzysztofa von Schau, a reszta należała do jego kuzyna, Justyna von Schau, właściciela Karkajm. Po śmierci Krzysztofa główna część spadku przypadła jego dwóm siostrom – odtąd te dwie części majątku nazywano białym i czerwonym dworem lub Bażynami A i Bażynami B; z kolei część należącą do potomków Justyna nazywano Bażynami C. W 1818 roku poprzez koligacje rodzinne Bażyny przeszły w ręce rodziny Wojskich i pozostały w ich posiadaniu aż do 1939 roku.
Kościół w Bażynach wybudowano prawdopodobnie już w połowie XIV wieku; w późniejszym czasie był on kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. Działała przy nim szkoła parafialna, zaś szkołę państwową założono we wsi dopiero w latach 60. XIX wieku. W okresie międzywojennym obejmowała ona trzy klasy.
Przed wybuchem II wojny światowej większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 91 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 48 – w handlu i komunikacji.
Liczba mieszkańców i gospodarstw w poszczególnych latach:
- 1783 r. – 74 gospodarstwa
- 1820 r. – 561 osób, 83 gospodarstwa
- 1857 r. – 1016 osób
- 1885 r. – 1230 osób
- 1905 r. – 922 osoby
- 1933 r. – 1048 osób
- 1939 r. – 970 osób, 229 gospodarstw domowych
Szkolnictwo
Kultura
- Bażyńskie Dni Literatury Regionalnej w Braniewie
- We wsi realizowany był projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur" oraz projekt Stowarzyszenia "Tratwa" pod nazwą "Archipelag Wędrowców"
Zabytki
- kościół wraz z przyległym cmentarzyskiem
- zespół dworski: dwór i budynek gospodarczy
- przykłady budownictwa, tzw. domy warmińskie (np. domy nr 17, 51, 56, 60, 98) oraz zabudowania gospodarcze (w zagrodach 27, 28, 32, 55, 76)
- zespół dwunastu kapliczek i trzech krzyży
- budynek szkoły
- budynek poczty
Ciekawostki
- Przed wybuchem II wojny światowej w gospodzie Hugo Langego znajdowała się świetlica. Na projektorze prezentowano tam filmy i kroniki filmowe. Spotykali się tam mieszkańcy okolicznych wsi. [2]
Bibliografia
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Gminna ewidencja zabytków w: Strona Urzędu Miasta i Gminy Orneta [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Wikimapia [17.07.2014]
Przypisy
