Szczytno: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Charakterystyka fizjograficzna) |
|||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | |nazwa = | + | |nazwa = Szczytno |
|herb wsi = | |herb wsi = | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>''' | + | <big>''' Szczytno (niem. Ortelsburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Szczytno. |
| + | W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
Szczytno leży na granicy Pojezierza olsztyńskiego i Mrągowskiego. Miasto jest położone w odległości 47 km na południowy-wschód od Olsztyna. | Szczytno leży na granicy Pojezierza olsztyńskiego i Mrągowskiego. Miasto jest położone w odległości 47 km na południowy-wschód od Olsztyna. | ||
| + | |||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 42: | Linia 44: | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | + | Szczytno rozwinęło się na dawnym grodzisku Galindów. Około roku 1350 powstał obóz warowny Ortulfburg, który nazwę otrzymał na cześć komtura elbląskiego Ortulfa z Trewiru . Warownię przekształcono z czasem w zamek, wznoszący się na osłoniętym wzgórzu, między jeziorami Długim i Miejskim (łacińskie Sciten Maior i Sciten Minor) . Jeziora zwane przez Prusów Skiten, dały początek nazwie miejscowości . Inna tez głosi, że osada rozwijająca się wokół warowni uzyskała nazwę Szczytno – od wyrazu szczyt, wierzchołek . Nawiązywała zatem do położenia zamku. W 1360 roku na przeciwległych brzegach jeziora osiedlono bartników z Mazowsza, a osada została nazwana Bartna Strona . W roku 1370 książę Kiejstut spalił krzyżacki drewniany zamek, a na jego miejscu Krzyżacy wznieśli w latach 1370-1390 kamienną budowlę . W latach 1579-1581 przeprowadzono gruntowną przebudowę zamku . W 1715 roku zamek był opuszczony i popadał w ruinę, w związku z czym wydano zgodę na jego częściową rozbiórkę. | |
W roku 1602 Szczytno uzyskało zgodę na warzenie i sprzedaż piwa, co w znacznym stopniu ożywiło handel ale doprowadziło również do konfliktu z strzegącym swej przewagi handlowej Pasymiem . Miasto dotkliwie ucierpiało na skutek kilkukrotnych pożarów w wieku XVIII. Szalejąca epidemia dżumy w latach 1624/1625, 1631, 1653/1654, 1707-1711 doprowadziła do śmierci wielu mieszkańców i całkowitego zastoju życia społeczno-gospodarczego . Szczytno ucierpiało również w okresie wojny polsko-szwedzkich w latach 1617-1629, 1654-1660, kiedy mieszkańcy musieli przetrwać przemarsze wojsk. | W roku 1602 Szczytno uzyskało zgodę na warzenie i sprzedaż piwa, co w znacznym stopniu ożywiło handel ale doprowadziło również do konfliktu z strzegącym swej przewagi handlowej Pasymiem . Miasto dotkliwie ucierpiało na skutek kilkukrotnych pożarów w wieku XVIII. Szalejąca epidemia dżumy w latach 1624/1625, 1631, 1653/1654, 1707-1711 doprowadziła do śmierci wielu mieszkańców i całkowitego zastoju życia społeczno-gospodarczego . Szczytno ucierpiało również w okresie wojny polsko-szwedzkich w latach 1617-1629, 1654-1660, kiedy mieszkańcy musieli przetrwać przemarsze wojsk. | ||
Prawa miejskie otrzymało Szczytno w roku 1723 . Główną gałęzią handlu i wytwórstwa pozostawało nadal warzenie i sprzedaż piwa. W 1750 roku w Szczytnie browarnictwem zajmowały się 44 osoby . W 1818 roku Szczytno staje się miastem powiatowym. W pierwszej połowie XIX wieku Szczytno należało do najlepiej rozbudowanych i najludniejszych ośrodków miejskich na Mazurach . Na początku XX wieku do Szczytna zostały przyłączone dawne osiedla wiejskie: Fiugajty (1901), osiedle zwane "Wolność" (1906), oraz 1913 r. Bartna Strona (1913) . W 1883 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową, łączącą Szczytno z Olsztynem. | Prawa miejskie otrzymało Szczytno w roku 1723 . Główną gałęzią handlu i wytwórstwa pozostawało nadal warzenie i sprzedaż piwa. W 1750 roku w Szczytnie browarnictwem zajmowały się 44 osoby . W 1818 roku Szczytno staje się miastem powiatowym. W pierwszej połowie XIX wieku Szczytno należało do najlepiej rozbudowanych i najludniejszych ośrodków miejskich na Mazurach . Na początku XX wieku do Szczytna zostały przyłączone dawne osiedla wiejskie: Fiugajty (1901), osiedle zwane "Wolność" (1906), oraz 1913 r. Bartna Strona (1913) . W 1883 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową, łączącą Szczytno z Olsztynem. | ||
| Linia 51: | Linia 53: | ||
Muzeum Mazurskie, powstało w 1945 roku. Początkowo mieściło się a zamku krzyżackim, obecnie zajmuje część ratusza sąsiadującego z murami warowni. Zbiory zgromadzono w działach archeologii, artystyczno-historycznym, etnografii, kartografii, numizmatów oraz przyrody, pomocy naukowych. Regionalia reprezentują materialne pozostałości kultury mazurskiej (meble, tkaniny, sprzęty domowe) | Muzeum Mazurskie, powstało w 1945 roku. Początkowo mieściło się a zamku krzyżackim, obecnie zajmuje część ratusza sąsiadującego z murami warowni. Zbiory zgromadzono w działach archeologii, artystyczno-historycznym, etnografii, kartografii, numizmatów oraz przyrody, pomocy naukowych. Regionalia reprezentują materialne pozostałości kultury mazurskiej (meble, tkaniny, sprzęty domowe) | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
| Linia 64: | Linia 59: | ||
*Kolejny cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej jest usytuowany przy ulicy Poznańskiej. Spoczęło na nim 20 żołnierzy rosyjskich i 4 żołnierzy niemieckich, poległych 30 sierpnia 1914 roku . | *Kolejny cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej jest usytuowany przy ulicy Poznańskiej. Spoczęło na nim 20 żołnierzy rosyjskich i 4 żołnierzy niemieckich, poległych 30 sierpnia 1914 roku . | ||
*W roku 1815 został założony w Szczytnie cmentarz żydowski. Grzebano na nim zmarłych z terenu całego powiatu szczycieńskiego. Ostatni pochówek odbył się w latach 30. XX wieku. Cmentarz znajduje się przy ulicy Łomżyńskiej. Do dzisiejszych czasów dochowały się ślady naziemne 202 grobów, oraz ok. 103 macew w różnym stanie . Mimo znacznych zniszczeń należy do najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich na terenie dawnych Prus Wschodnich. | *W roku 1815 został założony w Szczytnie cmentarz żydowski. Grzebano na nim zmarłych z terenu całego powiatu szczycieńskiego. Ostatni pochówek odbył się w latach 30. XX wieku. Cmentarz znajduje się przy ulicy Łomżyńskiej. Do dzisiejszych czasów dochowały się ślady naziemne 202 grobów, oraz ok. 103 macew w różnym stanie . Mimo znacznych zniszczeń należy do najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich na terenie dawnych Prus Wschodnich. | ||
| − | + | *Kościół pw. WNMP, w stylu neogotyckim, wybudowany w latach lat 1897–1899. | |
| − | + | *Kościół Chrześcijan Baptystów z 1903 roku | |
| − | + | *Barokowy kościół ewangelicko-augsburski z 1718 roku | |
| − | + | *Budynek Sądu Rejonowego z lat 1867–1869 | |
=== Bibliografia: === | === Bibliografia: === | ||
| − | # | + | #Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, ''Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach'', Olsztyn 2006. |
| − | # | + | #Knercer Wiktor, ''Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim'', Warszawa 1995. |
| − | # | + | #Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. |
| − | # | + | #''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. |
| − | # | + | #Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. |
| + | #Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992. | ||
| + | #''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962. | ||
| + | #''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | ||
| + | #Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa: http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/9429/ ;http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/9430/ [data dostępu:29.08.2013] | ||
| + | #Strona oficjalna Muzeum Mazurskiego: http://www.muzeumszczytno.art.pl/ [data dostępu:29.08.2013] | ||
| + | #Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/szczytno/12,cmentarze/2011,cmentarz-zydowski-w-szczytnie-ul-lomzynska-/ [data dostępu:29.08.2013] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 04:58, 29 wrz 2013
| Szczytno | |
| | |
| Pole-obowiązkowe Pole-obowiązkowe
| |
| Rodzaj miejscowości | miasto |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | szczycieński |
| Gmina | Szczytno |
| Liczba ludności (2011) | 11 888 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 12-100 do 12-102 |
| Tablice rejestracyjne | NSZ |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Szczytno | |
| Położenie na mapie Polski  Szczytno | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Szczytno (niem. Ortelsburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Szczytno.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Szczytno leży na granicy Pojezierza olsztyńskiego i Mrągowskiego. Miasto jest położone w odległości 47 km na południowy-wschód od Olsztyna.
Dzieje miejscowości
Szczytno rozwinęło się na dawnym grodzisku Galindów. Około roku 1350 powstał obóz warowny Ortulfburg, który nazwę otrzymał na cześć komtura elbląskiego Ortulfa z Trewiru . Warownię przekształcono z czasem w zamek, wznoszący się na osłoniętym wzgórzu, między jeziorami Długim i Miejskim (łacińskie Sciten Maior i Sciten Minor) . Jeziora zwane przez Prusów Skiten, dały początek nazwie miejscowości . Inna tez głosi, że osada rozwijająca się wokół warowni uzyskała nazwę Szczytno – od wyrazu szczyt, wierzchołek . Nawiązywała zatem do położenia zamku. W 1360 roku na przeciwległych brzegach jeziora osiedlono bartników z Mazowsza, a osada została nazwana Bartna Strona . W roku 1370 książę Kiejstut spalił krzyżacki drewniany zamek, a na jego miejscu Krzyżacy wznieśli w latach 1370-1390 kamienną budowlę . W latach 1579-1581 przeprowadzono gruntowną przebudowę zamku . W 1715 roku zamek był opuszczony i popadał w ruinę, w związku z czym wydano zgodę na jego częściową rozbiórkę.
W roku 1602 Szczytno uzyskało zgodę na warzenie i sprzedaż piwa, co w znacznym stopniu ożywiło handel ale doprowadziło również do konfliktu z strzegącym swej przewagi handlowej Pasymiem . Miasto dotkliwie ucierpiało na skutek kilkukrotnych pożarów w wieku XVIII. Szalejąca epidemia dżumy w latach 1624/1625, 1631, 1653/1654, 1707-1711 doprowadziła do śmierci wielu mieszkańców i całkowitego zastoju życia społeczno-gospodarczego . Szczytno ucierpiało również w okresie wojny polsko-szwedzkich w latach 1617-1629, 1654-1660, kiedy mieszkańcy musieli przetrwać przemarsze wojsk.
Prawa miejskie otrzymało Szczytno w roku 1723 . Główną gałęzią handlu i wytwórstwa pozostawało nadal warzenie i sprzedaż piwa. W 1750 roku w Szczytnie browarnictwem zajmowały się 44 osoby . W 1818 roku Szczytno staje się miastem powiatowym. W pierwszej połowie XIX wieku Szczytno należało do najlepiej rozbudowanych i najludniejszych ośrodków miejskich na Mazurach . Na początku XX wieku do Szczytna zostały przyłączone dawne osiedla wiejskie: Fiugajty (1901), osiedle zwane "Wolność" (1906), oraz 1913 r. Bartna Strona (1913) . W 1883 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową, łączącą Szczytno z Olsztynem.
W połowie XIX wieku miasto stało się głównym ośrodkiem ruchu polskiego na Mazurach. Od 1896 roku działa w Szczytnie Mazurska Partia Ludowa. Wydawano również polskojęzyczną prasę: Kurek Mazurski (1849-1850), Gazetę Ludową (1896-1902), Mazura (1906-1914, 1918-1920, 1928-1930) i Mazurskiego Przyjaciela Ludu (1923-1928) . Henryk Sienkiewicz utrwalił na kartach Krzyżaków Szczytno, lokując w nim powieściową siedzibę komtura
W okresie I wojny światowej Szczytno znalazło się w centrum walki rosyjsko-niemieckich w dniach 29 i 30 sierpnia 1914 roku. Miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone, a proces odbudowy rozpoczęto jeszcze w trakcie trwania wojny, w latach 1916-1918 . W 1937 roku na terenie zamkowym wzniesiono budynek nowego ratusza.
Liczba mieszkańców: 1668 - ok. 350, 1740 – 683, 1782 – 1000, 1846 – 1 561, 1890 – 3 205, 1914 – 9 300, 1939 – 14 234
Według niemieckiego spisu z 1945 zamieszkane było w 74,5% przez ewangelickich Mazurów, natomiast cały powiat zamieszkiwało procentowo 77% Polaków. W wyniku działań wojennych zniszczenia sięgnęły ok. 50%, a po zakończeniu II wojny światowej miasto znalazło się w nowych granicach Polski. W roku 1946 w Szczytnie mieszkało 3 645 osób
Muzeum Mazurskie, powstało w 1945 roku. Początkowo mieściło się a zamku krzyżackim, obecnie zajmuje część ratusza sąsiadującego z murami warowni. Zbiory zgromadzono w działach archeologii, artystyczno-historycznym, etnografii, kartografii, numizmatów oraz przyrody, pomocy naukowych. Regionalia reprezentują materialne pozostałości kultury mazurskiej (meble, tkaniny, sprzęty domowe)
Zabytki:
- Na starym cmentarzu ewangelickim znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej, w której pochowano 170 żołnierzy niemieckich i 78 żołnierzy rosyjskich .
- W lesie przy ulicy Ostrołęckiej usytuowany jest cmentarz żołnierzy I i II wojny światowej. Pochowano na nim żołnierzy radzieckich (ogółem 1008), poległych w 1945 roku, oraz 31 żołnierzy rosyjskich , poległych 30 sierpnia 1914 roku .
- Kolejny cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej jest usytuowany przy ulicy Poznańskiej. Spoczęło na nim 20 żołnierzy rosyjskich i 4 żołnierzy niemieckich, poległych 30 sierpnia 1914 roku .
- W roku 1815 został założony w Szczytnie cmentarz żydowski. Grzebano na nim zmarłych z terenu całego powiatu szczycieńskiego. Ostatni pochówek odbył się w latach 30. XX wieku. Cmentarz znajduje się przy ulicy Łomżyńskiej. Do dzisiejszych czasów dochowały się ślady naziemne 202 grobów, oraz ok. 103 macew w różnym stanie . Mimo znacznych zniszczeń należy do najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich na terenie dawnych Prus Wschodnich.
- Kościół pw. WNMP, w stylu neogotyckim, wybudowany w latach lat 1897–1899.
- Kościół Chrześcijan Baptystów z 1903 roku
- Barokowy kościół ewangelicko-augsburski z 1718 roku
- Budynek Sądu Rejonowego z lat 1867–1869
Bibliografia:
- Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
- Knercer Wiktor, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
- Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa: http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/9429/ ;http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/9430/ [data dostępu:29.08.2013]
- Strona oficjalna Muzeum Mazurskiego: http://www.muzeumszczytno.art.pl/ [data dostępu:29.08.2013]
- Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/szczytno/12,cmentarze/2011,cmentarz-zydowski-w-szczytnie-ul-lomzynska-/ [data dostępu:29.08.2013]
Przypisy
