Jabłonka (gmina Dźwierzuty)

Jabłonka
Pole-obowiązkowe
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Dźwierzuty
Liczba ludności (2009)	206
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-120
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jabłonka
Położenie na mapie Polski Jabłonka
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jabłonka (niem. Jablonken, Gut Jablonken, od 1938 r. Wildenau) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest w południowo-wschodniej części województwa warmińsko - mazurskiego, na Pojezierzu Mazurskim. Jabłonka leży w odległości 7 km na południowy wschód od Dźwierzut, na zachód od Jeziora Łęsk.

Dzieje miejscowości

Osada istniała już około 1411 roku. W 1426 roku jej właścicielami byli Mikołaj Targowski i Jan Pilawski. Wkrótce potem (1438) powstała tu na 33 łanach wieś czynszowa na prawie chełmińskim; cztery łany otrzymał sołtys Jan Piekło. Na przełomie XV i XVI wieku wystawiono nowe nadania, m.in. dla Mikołaja Rocha (12 łanów w 1496 roku) oraz Krzysztofa Rocha (27 łanów w 1506 roku). W XVII wieku Rochowie należeli do najbogatszych właścicieli ziemskich w okolicy (Jabłonka, Kulka, Wałpusz, karczma w Dźwierzutach). W 1739 roku poprzez koligacje rodzinne w posiadanie tych dóbr wszedł polski szlachcic Mikołaj Fabęcki; jego potomkowie (von Fabeck) jeszcze powiększyli ich obszar (kupno Targowa, Dąbrówki) do 285 łanów w 1900 roku. W połowie XIX wieku wzniesiony został w Jabłonce imponujący pałac. Wkrótce potem (1911) większość dworów została przeznaczona do parcelacji; ostatnim właścicielem był baron Wilhelm von König. Na początku XX wieku w Jabłonce powstała wyższa szkoła ludowa – jeden z pierwszych uniwersytetów ludowych w Niemczech. Kościół we wsi zbudowany został w 1529 roku – początkowo należał do parafii w Rańsku, następnie był filią kościoła w Trelkowie. Popadł w ruinę i musiał zostać rozebrany w 1823 roku (według innych źródeł na początku XX wieku). Szkoła we wsi powstała na początku XVIII wieku. W latach 20. XX wieku przeniosła się do nowego, murowanego budynku, z częścią mieszkalną dla nauczyciela.Wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mieczysław Suchecki.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:

1782 – 23 gospodarstwa

1818 – 156 osób, 29 gospodarstw

1939 – 479 osób, 60 gospodarstw

Ludzie związani z miejscowością:

• Krzysztof Hartknoch (1644-1687) – uczony i historyk, urodził się w Jabłonce. Student, a następnie wykładowca historii i filozofii na uniwersytecie w Królewcu; od 1677 roku profesor Gimnazjum Toruńskiego.

Zabytki:

• Pozostałości po pałacu z połowy XIX wieku: fundamenty, fragment ogrodzenia, kuta brama wjazdowa
• Park pałacowy, projektu Johanna Larassa z 1865 roku, obecnie bardzo zdewastowany
• Budynek szkoły z początku XX wieku
• Cmentarz ewangelicki z XIX wieku

Turystyka

• Miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: Małszewko – Budy – Grądy – Grodziska – Zalesie – Rogale – Przytuły – Targowska Wola – Popowa Wola – Orzyny – Targowo – Jabłonka

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t, 1-2, Olsztyn 2011.
2. Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, s. 3-6.
3. Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
4. Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
5. Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6909&p_token=0.8871686489440129 [data dostępu: 5.09.2013]
6. Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html [data dostępu: 5.09.2013]
7. Wojewódzka Ewidencja Zabytków: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 5.09.2013]

Przypisy