Radzieje: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>''' Radzieje''' (niem. ''Rosengarten'') – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[ | + | <big>''' Radzieje''' (niem. ''Rosengarten'') – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko-Węgorzewskim]], nad | + | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko-Węgorzewskim]], nad [[Rzeka Radzieja |rzeką Radzieją]], 17 km na południowy zachód od [[Węgorzewo|Węgorzewa]], w pobliżu granic z powiatami [[Powiat giżycki|giżyckim]] i [[Powiat kętrzyński|kętrzyńskim]]. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa [[Kętrzyn]] – [[Węgorzewo]] (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się [[Jezioro Dobskie]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska [[Prusowie|Prusów]], oba na wyspach ([[Gilma]] i [[Wysoki Ostrów]]), zaś kartograf [[Józef Naronowicz-Naroński]] oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku, na wschód od wsi, na brzegu jeziora. | + | W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska [[Prusowie|Prusów]], oba na wyspach ([[Wyspa Gilma |Gilma]] i [[Wyspa Wysoki Ostrów |Wysoki Ostrów]]), zaś kartograf [[Józef Naronowicz-Naroński]] oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku, na wschód od wsi, na brzegu jeziora. |
Osada, zwana ''Rosengarthe'', istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys Mikołaj Plastwik otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na sześciu wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany Janowi Rasche. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. | Osada, zwana ''Rosengarthe'', istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys Mikołaj Plastwik otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na sześciu wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany Janowi Rasche. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. | ||
| − | Wieś mocno odczuła skutki [[ | + | Wieś mocno odczuła skutki [[Wojny polsko-szwedzkie|wojen szwedzkich]] i najazdów Tatarów w połowie XVII wieku, pod uprawą było jedynie 13 łanów, podczas gdy wcześniej uprawiano 82 łany. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w dziejach wsi była [[Epidemia dżumy 1709-1711|epidemia dżumy]] w 1710 roku, w wyniku której zmarło 187 mieszkańców. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 60 łanów. w 1858 roku była zamieszkana przez 798 osób. [[Mieczysław Orłowicz]] pisał o Radziejach jako o ludnej, ładnie zabudowanej wsi, w której krajobrazie dominuje wysmukły kościół. |
| − | + | Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] szkołę uruchomił ([[Andrzej Rutkowski]]) we wrześniu 1945 roku, jako pierwszą wiejską szkołę w [[Powiat węgorzewski|powiecie]]; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. | |
| − | |||
| − | Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po [[II wojna światowa | ||
W roku 1939 miejscowość liczyła 1139 mieszkańców. | W roku 1939 miejscowość liczyła 1139 mieszkańców. | ||
| − | Po II wojnie światowej w rejonie | + | Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy na wsi. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza. |
W latach 1945-1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: [[Dłużec]], [[Pilwa]], Radzieje, [[Róże]]. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, [[Surwile]], [[Sztynort Mały]], [[Stawiska]], [[Tarławki]], [[Kietlice]], [[Kamionek Wielki]], [[Kamień Gajówka]], [[Łabapa]], [[Pniewo]] i [[Jerzykowo]]. Funkcję sołtysa sprawuje [[Andrzej Wodzyński]].<ref>http://gmina.wegorzewo.sisco.info/?id=367[data dostępu: 30.08.2013]</ref>. | W latach 1945-1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: [[Dłużec]], [[Pilwa]], Radzieje, [[Róże]]. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, [[Surwile]], [[Sztynort Mały]], [[Stawiska]], [[Tarławki]], [[Kietlice]], [[Kamionek Wielki]], [[Kamień Gajówka]], [[Łabapa]], [[Pniewo]] i [[Jerzykowo]]. Funkcję sołtysa sprawuje [[Andrzej Wodzyński]].<ref>http://gmina.wegorzewo.sisco.info/?id=367[data dostępu: 30.08.2013]</ref>. | ||
| + | <br/> | ||
| + | [[File:Kościół w Radziejach.jpg|thumb|200px|Kościół w Radziejach]] | ||
| + | [[File:Radzieje. Kwatera wojenna.jpg|thumb|200px|Radzieje. Kwatera wojenna]] | ||
| + | |||
| + | ===Edukacja=== | ||
| + | We wsi działa [[Szkoła Podstawowa w Radziejach |szkoła podstawowa]]. | ||
| + | <br/> | ||
| + | ===Kultura=== | ||
| + | Jest tutaj także [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Węgorzewie Fila w Radziejach |biblioteka, będąca filią]] [[lkwim:Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Węgorzewie |Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[ | + | ===Religia=== |
| + | Kościół pw. św. Mikołaja powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy [[Ahasver von Lehndorff|Ahaswera hrabiego Lehndorffa]]. Do [[Parafia ewangelicka w Radziejach|parafii ewangelickiej w Radziejach]] należały wsie: [[Doba]], [[Gryzławki]], [[Mażany]], [[Pilwa]], [[Pniewo]], Radzieje, [[Stawiska]] i [[Sztynort]]. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach |rzymskokatolickiej parafii pw. Chrystusa Króla]]. | ||
| + | <br/> | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
| − | *[[Kościół w Radziejach|Kościół]] z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku. Wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku. Dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku. Kościół wybudowano prawdopodobnie według planów [[Fryderyk Wilhelm IV|Fryderyka Wilhelma IV]], gdy ten był jeszcze następcą tronu. | + | *[[Kościół pw. Chrystusa Króla w Radziejach|Kościół]] z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku. Wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku. Dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku. Kościół wybudowano prawdopodobnie według planów [[Fryderyk Wilhelm IV|Fryderyka Wilhelma IV]], gdy ten był jeszcze następcą tronu. |
*Bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940-1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie. Kompleks o kryptonimie [[„Wendula”]] obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku. | *Bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940-1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie. Kompleks o kryptonimie [[„Wendula”]] obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku. | ||
| − | *Kwatera wojenna z czasów [[I wojna światowa | + | *Kwatera wojenna z czasów [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]], w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich. |
| − | + | <br/> | |
| − | |||
| − | |||
| + | === Ludzie związani z miejscowością: === | ||
| + | *[[lkwim:Anna Gajlewska |Anna Gajlewska]] - hafciarka | ||
| + | *[[Mieczysław Gajlewski]] - twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 83: | Linia 93: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat węgorzewski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | + | [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | |||
| − | [[ | ||
Wersja z 15:03, 19 sie 2014
| Radzieje | |
| | |
| Pole-obowiązkowe Pole-obowiązkowe
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | węgorzewski |
| Gmina | Węgorzewo |
| Liczba ludności (2009) | 440 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 11-600 |
| Tablice rejestracyjne | NWE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Radzieje | |
| Położenie na mapie Polski  Radzieje | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Radzieje (niem. Rosengarten) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko-Węgorzewskim, nad rzeką Radzieją, 17 km na południowy zachód od Węgorzewa, w pobliżu granic z powiatami giżyckim i kętrzyńskim. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa Kętrzyn – Węgorzewo (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się Jezioro Dobskie.
Dzieje miejscowości
W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska Prusów, oba na wyspach (Gilma i Wysoki Ostrów), zaś kartograf Józef Naronowicz-Naroński oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku, na wschód od wsi, na brzegu jeziora.
Osada, zwana Rosengarthe, istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys Mikołaj Plastwik otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na sześciu wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany Janowi Rasche. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. Wieś mocno odczuła skutki wojen szwedzkich i najazdów Tatarów w połowie XVII wieku, pod uprawą było jedynie 13 łanów, podczas gdy wcześniej uprawiano 82 łany. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w dziejach wsi była epidemia dżumy w 1710 roku, w wyniku której zmarło 187 mieszkańców. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 60 łanów. w 1858 roku była zamieszkana przez 798 osób. Mieczysław Orłowicz pisał o Radziejach jako o ludnej, ładnie zabudowanej wsi, w której krajobrazie dominuje wysmukły kościół.
Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomił (Andrzej Rutkowski) we wrześniu 1945 roku, jako pierwszą wiejską szkołę w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. W roku 1939 miejscowość liczyła 1139 mieszkańców.
Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy na wsi. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza.
W latach 1945-1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: Dłużec, Pilwa, Radzieje, Róże. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, Surwile, Sztynort Mały, Stawiska, Tarławki, Kietlice, Kamionek Wielki, Kamień Gajówka, Łabapa, Pniewo i Jerzykowo. Funkcję sołtysa sprawuje Andrzej Wodzyński.[1].
Edukacja
We wsi działa szkoła podstawowa.
Kultura
Jest tutaj także biblioteka, będąca filią Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie.
Religia
Kościół pw. św. Mikołaja powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy Ahaswera hrabiego Lehndorffa. Do parafii ewangelickiej w Radziejach należały wsie: Doba, Gryzławki, Mażany, Pilwa, Pniewo, Radzieje, Stawiska i Sztynort. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pw. Chrystusa Króla.
Zabytki:
- Kościół z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku. Wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku. Dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku. Kościół wybudowano prawdopodobnie według planów Fryderyka Wilhelma IV, gdy ten był jeszcze następcą tronu.
- Bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940-1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie. Kompleks o kryptonimie „Wendula” obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku.
- Kwatera wojenna z czasów I wojny światowej, w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich.
Ludzie związani z miejscowością:
- Anna Gajlewska - hafciarka
- Mieczysław Gajlewski - twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem
Bibliografia:
- Grzegorz Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
- Andrzej Wakar, Bohdan Wilamowski, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
- Bank Danych Lokalnych GUS: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6085&p_token=0.38029374743080646 [data dostępu: 30.07.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html [data dostępu: 30.07.2013]
- Olsztyńska Strona Rowerowa: http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/radzieje [data dostępu: 30.07.2013]
Przypisy
- Skocz do góry ↑ http://gmina.wegorzewo.sisco.info/?id=367[data dostępu: 30.08.2013]
