Bażyny

Bażyny
Kościół w Bażynach
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Gmina	Orneta
Liczba ludności (2010)	312
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bażyny
Położenie na mapie Polski Bażyny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bażyny (niem. Basien) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 312 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Piotr Kwiatek.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Orneckiej, 8 km na północny zachód od Ornety; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 509 Pieniężno - Młynary - Elbląg.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała na obszarze nadanym przez biskupa Henryka Fleminga jego bratu Albertowi 10 lipca 1289 roku. Ten ostatni otrzymał 110 łanów na prawie chełmińskim na starych pruskich polach osadniczych zwanych Baysen, Sigdus i Naglandithin. W zamian Albert zobowiązał się do wystawienia trzech służb zbrojnych. Synowie Alberta, Henryk i Albert, zachowali dla siebie jedynie niewielką część nadania, a na większości osadzili chłopów. Wieś szlachecka Bażyny po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1307 roku. Mieszkańcy podlegali właścicielom majątku, płacili im roczny czynsz oraz odrabiali szarwark w majątku. Założyciel wsi przybrał nazwisko Beysen-Bażyński; to z tego rodu wywodził się Jan Bażyński, współtwórca Związku Pruskiego. Bażyny pozostawały w rękach Bażyńskich prawdopodobnie do pierwszej połowy XVI wieku.

W 1443 roku wieś powiększyła swój obszar do 114 łanów, a nieco później założono tu młyn i karczmę. W XVI wieku ziemię należącą do wsi częściowo wydzierżawiono, a częściowo sprzedano kilku chłopom. Spór, jaki z tego powodu wyniknął między ówczesnym właścicielem majątku a chłopami, w 1598 roku na korzyść tych ostatnich rozstrzygnął biskup warmiński. Z czasem majątek w Bażynach uległ podziałowi. W 1511 roku Jerzy Bażyński posiadał już tylko jedną trzecią dóbr. Następnie majątek znajdował się w rękach innych rodzin szlacheckich, m.in. Barczów, Ratków i Wastowskich, a od 1681 roku duża jego część należała do rodziny von Schau. W 1772 roku 81 łanów było w posiadaniu Krzysztofa von Schau, a reszta należała do jego kuzyna, Justyna von Schau, właściciela Karkajm. Po śmierci Krzysztofa główna część spadku przypadła jego dwóm siostrom - odtąd te dwie części majątku nazywano "białym i czerwonym dworem lub Bażynami A i Bażynami B; z kolei część należącą do potomków Justyna nazywano Bażynami C. W 1818 roku poprzez koligacje rodzinne Bażyny przeszły w ręce rodziny Wojskich i pozostały w ich posiadaniu aż do 1939 roku.

Kościół w Bażynach wybudowano prawdopodobnie już w połowie XIV wieku; w późniejszym czasie był on kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. Działała przy nim szkoła parafialna, zaś szkołę państwową założono we wsi dopiero w latach 60. XIX wieku. W okresie międzywojennym obejmowała ona trzy klasy.

Przed wybuchem II wojny światowej większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 91 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 48 - w handlu i komunikacji.

Liczba mieszkańców i gospodarstw

1783 - 74 gospodarstwa rolne

1820 - 561 osób, 83 gospodarstwa rolne

1857 - 1016 osób

1885 - 1230 osób

1905 - 922 osoby

1933 - 1048 osób

1939 - 970 osób, 229 gospodarstw domowych

Edukacja

Szkoła Podstawowa w Bażynach

Zabytki

• Zespół dworski: dwór i budynek gospodarczy
• Teren kościelny wraz z cmentarzyskiem
• Przykłady budownictwa, tzw. domy warmińskie (np. domy nr 17, 51, 56, 60, 98) oraz zabudowania gospodarcze (w zagrodach 27, 28, 32, 55, 76)
• Zespół dwunastu kapliczek i trzech krzyży
• Budynek szkoły
• Budynek poczty

Bibliografia

1. Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
2. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
3. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
4. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
5. Gminna ewidencja zabytków w: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Część I [data dostępu: 12.11.2013]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
7. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013]