Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski

Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski
Rodzaj organizacji	społeczny organ doradczy administracji państwowej
Profil działalności	weryfikacja narodowościowa ludności autochtonicznej
Rok założenia	1945

Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski [OPKN]- właśc.: Okręgowy Polski Komitet Narodowościowy przy Urzędzie Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski. Działający w latach 1945-1946 społeczny organ opiniodawczy (pomocniczy) w procesie weryfikacji narodowościowej ludności autochtonicznej zamieszkałej na Warmii i Mazurach.

Historia

Po włączeniu w początkach 1945 r. w granice państwa polskiego południowej części Prus Wschodnich zasadniczym problemem politycznym, społecznym oraz prawnym był status zamieszkującej ten obszar ludności. Obejmując władzę w regionie, państwo polskie stanęło przed zagadnieniem rozróżnienia tych obywateli III Rzeszy, którzy nie byli Niemcami, w celu przyznania im pełni praw obywatelskich. Procedura weryfikacji narodowościowej w sensie administracyjnym zdefiniowana została pierwotnie jako akcja "rejestracyjna". Prowadzona od wiosny 1945 r., zyskała ramy prawne i proceduralne w maju 1945 r. Decyzja o uznaniu za członka narodu polskiego leżała w kompetencjach administracji lokalnej (starostw i Zarządu Miejskiego w Olsztynie), ale podstawą decyzji była opinia "czynnika społecznego", który przybrał formułę OPKN.
OPKN powołany został zarządzeniem Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski z dnia 16 czerwca 1945 r. z zadaniem (m.in.) opracowania instrukcji dla rozwiązywania spraw narodowościowych, stworzenie struktur gminnych i powiatowych komitetu oraz pomoc przy organizowaniu i rozdziale opieki społecznej dla polskiej ludności tubylczej.
W skład PKN weszło 12 osób. Przewodniczącym został Jerzy Burski, członkami m.in.: Bogumił Labus, Klara Malewska, Maria Zientara (Zientarówna), Gustaw Leyding, Paweł Sowa, ks. Jan Hanowski.
Likwidacja OPKN była skutkiem różnic, jaka zachodziła pomiędzy władzami państwowymi a działaczami Komitetu, w projektowaniu drogi unifikacyjnej Warmii i Mazur z resztą kraju. OPKN skupiał działaczy autochtonicznych, którzy dążyli do zachowania pewnych odrębności prawnych i poszanowania specyfiki kulturowej regionu. Rządzący prowadzili natomiast politykę pełnego i natychmiastowego ujednolicenia RP w każdym możliwym zakresie: społecznym, prawnym, kulturowym i politycznym. Prace nad likwidacją OPKN podjęto na forum Mazurskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej na początku 1946 r. Rolę komitetów narodowościowych przejąć miały rady narodowe, które jednak były wówczas wciąż w powijakach - stąd ogniwa OPKN funkcjonowały jeszcze do jesieni 1946 r., a Komitet zlikwidowano ostatecznie uchwałą Mazurskiej WRN z 27 września 1946 r.

Cele i zadania organizacji

OPKN za swoje cele podstawowe uznał:

• przeprowadzenie selekcji narodowościowej wśród ludności zamieszkującej Okręg Mazurski
• kwalifikacja miejscowych Polaków do uzyskania odszkodowań za straty i pomocy doraźnej
• ustalenie wytycznych w zakresie traktowania mniejszości niemieckiej
• współpraca przy ogólnym procesie repolonizacji człowieka i ziemi w Okręgu Mazurskim.

Organizacja wewnętrzna i struktury terenowe

OPKN miał swą siedzibę w Olsztynie. Jego organizacja wewnętrzna zakładała funkcjonowanie Zebrania Ogólnego jako organu uchwalającego, sekcji programowych (ds. odszkodowań i pomocy oraz ds. mniejszości niemieckiej), Wydziału Wykonawczego oraz sekretariatu.
Strukturę terenową OPKN tworzyły Powiatowe Komitety Narodowościowe [PKN]. Członków PKN powoływał i mianował przewodniczący oPKN. Przewodniczący PKN mieli prawo powoływania gminnych komitetów narodowościowych.
Podstawowym zadaniem PKN-ów było opiniowanie wszystkich ankiet jakie złożono w odpowiedniej komórce administracji państwowej oraz orzekanie na tej podstawie o przynależności (bądź nie) do narodu polskiego. Od decyzji władz powiatowych przysługiwało petentowi prawo odwołania się do OPKN, którego orzeczenia były ostateczne.
Ostatecznie w całym Okręgu Mazurskim powstało piętnaście PKN (Bartoszyce, Biskupiec, Licbark [Lidzbark Warmiński], Łuczany [Giżycko], Morąg, Nibork [Nidzica], Olsztyn, Ostróda, Pasłęk, Pisz, Rastembork [Kętrzyn], Susz, Szczytno, Węgobork [Węgorzewo], Zadzbork [Mrągowo]), oraz jeden miejski KN w Olsztynie. W kilku powiatach powstawały również gminne komitety narodowościowe (m. in.: olsztyńskim, piskim, szczytnieńskim).

Działalność

Głównym zadaniem OPKN było opiniowanie wniosków o przyjęcie w poczet narodu polskiego. W ciągu roku działalności, komitety narodowościowe różnych szczebli pozytywnie rozpatrzyły od 60 do 70 tysięcy takich wniosków.
Inne pola działalności to: opieka nad matką i dzieckiem (m.in. poprzez utworzenie żłobków, noclegowni, stołówek itp. w ramach Stacji Opieki Nad Matką i Dzieckiem), rozdział pomocy materialnej i żywnościowej, świadczenie pomocy autochtonom w załatwianiu spraw urzędowych, organizacja kursów repolonizacyjnych, gromadzenie danych o Warmiakach i Mazurach wywiezionych do ZSRS, pomaganie w powrotach do rodzinnych gospodarstw, itd.

Osoby związane z organizacją

...

Ciekawostki

...

Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespoły: nr 390, nr 617

Bibliografia

...

Zobacz też

...