Gółka długoostrogowa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Utworzono nową stronę "{{Roślina infobox |Nazwa rośliny = Gółka długoostrogowa |Nazwa łacińska = Gymnadenia conopsea |Pusta linia = <br/> |grafika = |podpis grafiki = |Systematyk...")
 
 
(Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 2: Linia 2:
 
  |Nazwa rośliny = Gółka długoostrogowa
 
  |Nazwa rośliny = Gółka długoostrogowa
 
  |Nazwa łacińska = Gymnadenia conopsea
 
  |Nazwa łacińska = Gymnadenia conopsea
|Pusta linia = <br/>
+
|L =
  |grafika =  
+
|Pusta linia = <br/>
  |podpis grafiki =  
+
  |grafika = gymnadenia.jpg
 +
  |podpis grafiki = Gółka długoostrogowa.<br>Fot. BerndH. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gymnadenia_conopsea_030710.jpg Commons Wikimedia]
 
  |Systematyka = Systematyka
 
  |Systematyka = Systematyka
 
  |Domena = eukarionty  
 
  |Domena = eukarionty  
Linia 16: Linia 17:
 
  |Gatunek = gółka długoostrogowa
 
  |Gatunek = gółka długoostrogowa
 
  |Synonimy = Synonimy
 
  |Synonimy = Synonimy
  |Lista synonimów =  
+
  |Lista synonimów = }}
}}
+
'''Gółka długoostrogowa''' (''Gymnadenia conopsea'') – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales'').
<br/>
+
<br/><br/>
 +
=== Morfologia ===
 +
Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości 20-60 (80) cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Tworzy prostą, wzniesioną, dość grubą i nagą łodygę. Liście naprzemianlegle obejmujące pochwiasto łodygę, równowąskolancetowate, jasnozielone, lśniące, grube i całobrzegie. Dolne liście większe od górnych, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe.
 +
 
 +
Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od liliowo-różowego do fioletowo-purpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka, posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek.
 +
 
 +
Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny, 3 pozostałe pręciki są zmarniałe. Zawartość pylnika przekształcona jest w dwie pyłkowiny, mające postać maczużek (pollinia). Trzoneczki tych maczużek opatrzone są u podstawy uczepkami. Owad wchodząc do wnętrza kwiatu, naciska na kieszenie z pyłkowinami, wskutek czego następuje ich otwarcie, a pyłkowiny za pomocą lepkich przyczepek przyklejają się do ciała (głowy) owada. Pyłkowiny nie mogą same wydostać się z kieszeni.
  
'''Gółka długoostrogowa''' ('' Gymnadenia conopsea'' . ) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales'').
+
Owocem jest torebka o długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami (0,008 mg). Dość głęboko pod ziemią występują dwie palczasto rozcięte bulwy. Jedna z nich, ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta - młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.
  
=== Morfologia ===
+
Kwiaty zapylane są przez motyle, głównie przez ćmy (''Lepidoptera''). Najczęściej zapylaczami są: ''Deilephila  porcellus'', ''Macroglossum stellatarum'', ''Autographa gamma'', ''Diachrysia chrysitis'', ''Noctua pronuba''. Kiełkowanie nasion jest uwarunkowane obecnością specyficznych grzybów, z którymi tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie. Owoce wytwarzają się średnio w 73 proc.
Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości od 20-do 60 (80) cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Tworzy  prostą, wzniesioną, dość grubą i  nagą łodygę. Liście naprzemianlegle, obejmujące pochwiasto łodygę, równowąsko lancetowate, jasnozielone, lśniące, grube i całobrzegie. Dolne liście większe od górnych, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe. Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od lilioworożowego do fioletowopurpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek. Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny, 3 pozostałe pręciki są zmarniałe. Zawartość pylnika przekształcona jest w dwie pyłkowiny, mające postać maczużek (pollinia). Trzoneczki tych maczużek opatrzone są u podstawy uczepkami. Owad, wchodząc do wnętrza kwiatu, naciska na kieszenie z pyłkowinami, wskutek czego nastepuje ich otwarcie, a pyłkowiny za pomocą lepkich przyczepek przyklejają się do ciala (glowy) owada. Pyłkowiny nie mogą same wydostać się z kieszeni. Owocem jest torebka długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami (0,008 mg). Pod ziemią, dość głęboko występują dwie palczasto rozcięte bulwy. Jedna z nich ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta jest młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.
 
<br/>
 
Kwiaty zapylane są przez motyle, głownie przez ćmy(Lepidoptera). Najczęściej zapylaczy Deilephila  porcellus, Macroglossum stellatarum, Autographa gamma, Diachrysia chrysitis Noctua pronuba. Kiełkowania nasion jest uwarunkowana obecnością specyficznych grzybów, z którym tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie. Owoce wytwarzają się średnio w 73%.
 
<br/>
 
  
 
=== Rozmieszczenie i ekologia ===
 
=== Rozmieszczenie i ekologia ===
Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie. Jest pospolity w Karpatach i Sudetach, natomiast jest rzadki na niżu. Preferuje siedliska słoneczne ale znoszący okresowe zacienienie. Występuje na lakach, halach górskich, zaroślach, przydrożach, widnych lasach, wśród skał, w kosodrzewinie czy na trawiastych zboczach. Rośnie na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje po 1425 m n.p.m., w Karpatach po 1710 m (najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach).  
+
Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie kraju, przy czym jest pospolity w Karpatach i Sudetach, natomiast rzadki na niżu. Preferuje siedliska słoneczne, choć znosi okresowe zacienienie. Występuje na łąkach, halach górskich, w zaroślach, przydrożach, widnych lasach, wśród skał, w kosodrzewinie czy na trawiastych zboczach. Rośnie na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje powyżej 1425 m n.p.m., w Karpatach powyżej 1710 m (najwyżej położone stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach).  
<br/>
+
 
Na Warmii i Mazurach gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze [[Natura 2000 Ostoja Welska]].
+
Na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze [[Natura 2000 Ostoja Welska]].
 +
 
 
=== Wartość użytkowa ===
 
=== Wartość użytkowa ===
W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożona jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.
+
W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożony jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.
  
<br/>
 
 
=== Ciekawostki ===
 
=== Ciekawostki ===
Nazwa rodzaju Gymnadenia pochodzi od greckich słów (gymnos - nagi , aden-gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa "conopsea" pochodzi od greckiego (kónops), co oznacza "jak komar ", prawdopodobnie ze względu na podobieństwo części kwiatu (długiej ostrogi) do aparatu gębowego komara.
+
Nazwa rodzaju ''Gymnadenia'' pochodzi od greckich słów (''gymnos'' - nagi, ''aden'' - gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa ''conopsea'' pochodzi od greckiego ''kónops'', co oznacza "jak komar", prawdopodobnie ze względu na podobieństwo części kwiatu (długiej ostrogi) do aparatu gębowego komara.
<br/>
+
 
Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach:  
+
Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach:
<br/>
+
* ''Gymnadenia conopseassp. conopsea'' – roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni
1.Gymnadenia conopseassp. conopsea. Roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni.
+
*''Gymnadenia conopsea ssp. densiflora'' – roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni.  
<br/>
+
Ten drugi podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.
2. Gymnadenia conopsea ssp. densiflora. Roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni. Ten podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.
+
 
<br/>
+
Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycką, kukułką Fuchsa, kukułką krwistą, kukułką plamistą, kukułką Traunsteinera, ozorką zieloną i podkolanem białym.
Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycka, kukułką Fuchsa, kukułką krwistą, kukułką plamistą, kukułką Traunsteinera, ozorką zieloną i podkolanem białym.
+
 
 +
== Zobacz też ==
 +
[http://en.wikipedia.org/wiki/Gymnadenia_conopsea en.wikipedia.org] [10.02.2015]<br/>
 +
[http://pl.wikipedia.org/wiki/Gółka_długoostrogowa pl.wikipedia.org] [10.02.2015]<br/>
 
<br/>
 
<br/>
 +
== Bibliografia ==
 +
Rutkowski L., ''Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej'', Warszawa 2006.<br/>
 +
Podbielkowski Z., ''Rośliny użytkowe'', Warszawa 1992.<br/>
 +
Podbielkowski Z., Podbielkowska M., ''Przystosowania roślin do środowiska'', Warszawa 1992.<br/>
 +
  
== Bibliografia ==
 
Rutkowski L.: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006.Podbielkowski Z. Rośliny użytkowe. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1992
 
<br/>
 
Podbielkowski Z., Podbielkowska M. Przystosowania roślin do środowiska ,WS i P, Warszawa 1992.
 
  
== Linki zewnętrzne ==
+
[[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Powiat działdowski]] [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Rośliny chronione]]
http://en.wikipedia.org/wiki/Gymnadenia_conopsea
 
<br/>
 
http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3%C5%82ka_d%C5%82ugoostrogowa
 
<br/>
 
[[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria:Rośliny]] [[Kategoria:Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria:Rośliny chronione]]
 

Aktualna wersja na dzień 12:38, 12 lut 2015

Gółka długoostrogowa

Gymnadenia conopsea
Gółka długoostrogowa.Fot. BerndH. Źródło: Commons Wikimedia
Gółka długoostrogowa.
Fot. BerndH. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo rośliny
Podkrólestwo rośliny naczyniowe
Gromada okrytonasienne
Klasa dwuliścienne
Rząd szparagowce
Rodzina storczykowate
Rodzaj gółka
Gatunek gółka długoostrogowa
Synonimy

Gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).

Morfologia

Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości 20-60 (80) cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Tworzy prostą, wzniesioną, dość grubą i nagą łodygę. Liście naprzemianlegle obejmujące pochwiasto łodygę, równowąskolancetowate, jasnozielone, lśniące, grube i całobrzegie. Dolne liście większe od górnych, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe.

Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od liliowo-różowego do fioletowo-purpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka, posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek.

Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny, 3 pozostałe pręciki są zmarniałe. Zawartość pylnika przekształcona jest w dwie pyłkowiny, mające postać maczużek (pollinia). Trzoneczki tych maczużek opatrzone są u podstawy uczepkami. Owad wchodząc do wnętrza kwiatu, naciska na kieszenie z pyłkowinami, wskutek czego następuje ich otwarcie, a pyłkowiny za pomocą lepkich przyczepek przyklejają się do ciała (głowy) owada. Pyłkowiny nie mogą same wydostać się z kieszeni.

Owocem jest torebka o długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami (0,008 mg). Dość głęboko pod ziemią występują dwie palczasto rozcięte bulwy. Jedna z nich, ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta - młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.

Kwiaty zapylane są przez motyle, głównie przez ćmy (Lepidoptera). Najczęściej zapylaczami są: Deilephila porcellus, Macroglossum stellatarum, Autographa gamma, Diachrysia chrysitis, Noctua pronuba. Kiełkowanie nasion jest uwarunkowane obecnością specyficznych grzybów, z którymi tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie. Owoce wytwarzają się średnio w 73 proc.

Rozmieszczenie i ekologia

Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie kraju, przy czym jest pospolity w Karpatach i Sudetach, natomiast rzadki na niżu. Preferuje siedliska słoneczne, choć znosi okresowe zacienienie. Występuje na łąkach, halach górskich, w zaroślach, przydrożach, widnych lasach, wśród skał, w kosodrzewinie czy na trawiastych zboczach. Rośnie na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje powyżej 1425 m n.p.m., w Karpatach powyżej 1710 m (najwyżej położone stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach).

Na Warmii i Mazurach gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze Natura 2000 Ostoja Welska.

Wartość użytkowa

W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożony jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.

Ciekawostki

Nazwa rodzaju Gymnadenia pochodzi od greckich słów (gymnos - nagi, aden - gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa conopsea pochodzi od greckiego kónops, co oznacza "jak komar", prawdopodobnie ze względu na podobieństwo części kwiatu (długiej ostrogi) do aparatu gębowego komara.

Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach:

  • Gymnadenia conopseassp. conopsea – roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni
  • Gymnadenia conopsea ssp. densiflora – roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni.

Ten drugi podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.

Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycką, kukułką Fuchsa, kukułką krwistą, kukułką plamistą, kukułką Traunsteinera, ozorką zieloną i podkolanem białym.

Zobacz też

en.wikipedia.org [10.02.2015]
pl.wikipedia.org [10.02.2015]

Bibliografia

Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa 2006.
Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe, Warszawa 1992.
Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa 1992.