Kruszczyk siny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 23: | Linia 23: | ||
|Lista synonimów = | |Lista synonimów = | ||
}} | }} | ||
| − | |||
| − | |||
'''Kruszczyk siny ''' (''Epipactis purpurata'' Sm.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales''). | '''Kruszczyk siny ''' (''Epipactis purpurata'' Sm.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales''). | ||
| − | + | <br/><br/> | |
=== Morfologia === | === Morfologia === | ||
| − | Kruszczyk siny jest byliną o długim i rozgałęzionym kłączu, z którego wyrasta wiele pędów kwiatowych. Pęd prosty, do 80 cm, fioletowo nabiegły, szczególnie w części górnej. Spotykane są osobniki bezzieleniowe. Na pędzie znajduje się od 4 do 10 jajowato- lub wąsko lancetowatych sinawych liści o długości 2-10 cm i szerokości 0,5-5 cm. Liście dolne | + | Kruszczyk siny jest byliną o długim i rozgałęzionym kłączu, z którego wyrasta wiele pędów kwiatowych. Pęd prosty, do 80 cm, fioletowo nabiegły, szczególnie w części górnej. Spotykane są osobniki bezzieleniowe. Na pędzie znajduje się od 4 do 10 jajowato- lub wąsko lancetowatych sinawych liści o długości 2-10 cm i szerokości 0,5-5 cm. Liście dolne 2-3, łuskowate, pochwiasto obejmujące łodygę, nieco krótsze od międzywęźli. |
Kwitnie od lipca do września. Kwiaty szeroko otwarte, duże, zebrane w licznokwiatowe (12-60) kwiatostany o długości 5-30 cm, gęsto ustawione na łodydze. Kwiaty osadzone na krótkiej, silnie skręconej szypule, słabo pachnące; działki zewnętrzne okwiatu zielonawe, od zewnątrz omszone i fioletowo nabiegłe, wewnętrzne działki mniejsze, jaśniej zabarwione. Zalążnia wąskostożkowata, owłosiona, o długości 6-9 mm. Warżka jedwabiście połyskująca, 8-10 mm dł., u nasady muszelkowato wklęsła, wewnątrz szaro- lub fioletowo-różowa, szczyt sercowaty, lekko podgięty. Obie części warżki zrośnięte nieruchomo. Prętosłup bladoróżowy, długości 3-4 mm. Pyłkowiny żółte. | Kwitnie od lipca do września. Kwiaty szeroko otwarte, duże, zebrane w licznokwiatowe (12-60) kwiatostany o długości 5-30 cm, gęsto ustawione na łodydze. Kwiaty osadzone na krótkiej, silnie skręconej szypule, słabo pachnące; działki zewnętrzne okwiatu zielonawe, od zewnątrz omszone i fioletowo nabiegłe, wewnętrzne działki mniejsze, jaśniej zabarwione. Zalążnia wąskostożkowata, owłosiona, o długości 6-9 mm. Warżka jedwabiście połyskująca, 8-10 mm dł., u nasady muszelkowato wklęsła, wewnątrz szaro- lub fioletowo-różowa, szczyt sercowaty, lekko podgięty. Obie części warżki zrośnięte nieruchomo. Prętosłup bladoróżowy, długości 3-4 mm. Pyłkowiny żółte. | ||
| Linia 37: | Linia 35: | ||
=== Rozmieszczenie i ekologia === | === Rozmieszczenie i ekologia === | ||
Kruszczyk siny występuje na większości obszaru Europy zachodniej, środkowej i wokół basenu śródziemnomorskiego. W Polsce gatunek dość rzadki, występuje głównie w części północnej i południowej, znacznie rzadziej w części środkowej, podawany z około 120 stanowisk. | Kruszczyk siny występuje na większości obszaru Europy zachodniej, środkowej i wokół basenu śródziemnomorskiego. W Polsce gatunek dość rzadki, występuje głównie w części północnej i południowej, znacznie rzadziej w części środkowej, podawany z około 120 stanowisk. | ||
| − | + | ||
| − | Występuje głównie na Pojezierzu Mazurskim, odnotowany m.in. w [[ | + | Występuje głównie na [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierzu Mazurskim]], odnotowany m.in. w [[Rezerwat Dolina Stradanki|rezerwacie Dolina Stradanki]], na Pobrzeżu Kaszubskim, na Śląsku, na Wyżynie Małopolskiej oraz na przedgórzu i niższych położeniach Karpat. |
| − | + | ||
| + | Największe zgromadzenie stanowisk znajduje się w pasie Karpat (m.in. Bieszczady, Gorce, Beskid Wyspowy, Beskid Niski), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Śląskiej, Roztoczu, na odcinku dolnej Wisły i Odry. Do najliczniejszych populacji należą stanowiska na Wzgórzach Trzebnickich, gdzie najliczniejsza populacja (licząca ponad 600 pędów) objęta jest ochroną "[[Natura 2000]]" jako Wzgórza Warzęgowskie. Chroniony w kilku parkach narodowych, m.in. Ojcowskim, Gorczańskim, Magurskim, oraz w leśnych rezerwatach, m.in. rezerwat Zadni Gaj. Najliczniejsza populacja kruszczyka sinego znajduje się na Wzgórzach Strupińskich (obszar Wału Trzebnickiego), z czego najcenniejszy fragment - Wzgórza Warzęgowskie (powiat wołowski) - zostały objęte programem ochrony "Natura 2000". | ||
| + | |||
Gatunek leśny. Preferuje stanowiska półcieniste do cienistych, choć czasem spotykany na terenach jasnych, gdzie docierają promienie słoneczne. Potrafi rosnąć w miejscach na tyle cienistych, iż żadna inna roślina nie jest w stanie tam wegetować. Preferuje gleby wilgotne, żyzne, zasobne w węglan wapnia o pH obojętnym do lekko zasadowego. Najczęściej rośnie w cienistych lasach liściastych (buczyny, grądy, dąbrowy), rzadziej w lasach mieszanych lub borach jodłowych i świerkowych. Czasem spotykany przy leśnych ścieżkach, strumieniach lub śródleśnych oczkach wodnych. Rośnie na podłożu składającym się z glin piaszczystych lub utworów pylastych. . | Gatunek leśny. Preferuje stanowiska półcieniste do cienistych, choć czasem spotykany na terenach jasnych, gdzie docierają promienie słoneczne. Potrafi rosnąć w miejscach na tyle cienistych, iż żadna inna roślina nie jest w stanie tam wegetować. Preferuje gleby wilgotne, żyzne, zasobne w węglan wapnia o pH obojętnym do lekko zasadowego. Najczęściej rośnie w cienistych lasach liściastych (buczyny, grądy, dąbrowy), rzadziej w lasach mieszanych lub borach jodłowych i świerkowych. Czasem spotykany przy leśnych ścieżkach, strumieniach lub śródleśnych oczkach wodnych. Rośnie na podłożu składającym się z glin piaszczystych lub utworów pylastych. . | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 51: | Linia 51: | ||
od połowy lipca do września. Jest charakterystycznym gatunkiem storczyka ze względu na bardzo małe liście, których procesy fotosyntezy w nikłym świetle runa leśnego nie są wystarczające do wytwarzania obfitego kwiatostanu. Stąd też gatunek ten wytworzył silny związek z grzybami (symbioza). Dzięki temu jest w stanie prawidłowo rosnąć, kwitnąć i owocować w środowisku na tyle ciemnym, iż żadna inna zieleniowa roślina nie jest wstanie tam wegetować (nawet mchy czy paprocie). | od połowy lipca do września. Jest charakterystycznym gatunkiem storczyka ze względu na bardzo małe liście, których procesy fotosyntezy w nikłym świetle runa leśnego nie są wystarczające do wytwarzania obfitego kwiatostanu. Stąd też gatunek ten wytworzył silny związek z grzybami (symbioza). Dzięki temu jest w stanie prawidłowo rosnąć, kwitnąć i owocować w środowisku na tyle ciemnym, iż żadna inna zieleniowa roślina nie jest wstanie tam wegetować (nawet mchy czy paprocie). | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Zobacz też == | |
| + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kruszczyk_siny pl.wikipedia.org] [15.02.2015]<br/> | ||
| + | [http://terraflora.vot.pl/articles.php?article_id=216 terraflora.vot.pl][15.02.2015]<br/> | ||
| + | [http://jezioro.com.pl/flora/okaz.html?id=893 jezioro.com.pl][15.02.2015]<br/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew: ''Rośliny chronione'', Warszawa, Multico Oficyna Wyd., 2006. | Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew: ''Rośliny chronione'', Warszawa, Multico Oficyna Wyd., 2006. | ||
| Linia 61: | Linia 64: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Przyroda | + | |
| + | [[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Rośliny chronione]] | ||
Aktualna wersja na dzień 11:49, 16 lut 2015
| Kruszczyk siny | |
| | |
| Epipactis purpurata | |
| Sm. | |
 Kruszczyk siny. Fot. BerndH. Źródło: Commons Wikimedia | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | jednoliścienne |
| Rząd | szparagowce |
| Rodzina | storczykowate |
| Rodzaj | kruszczyk |
| Gatunek | kruszczyk siny |
| Synonimy | |
Kruszczyk siny (Epipactis purpurata Sm.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).
Spis treści
Morfologia
Kruszczyk siny jest byliną o długim i rozgałęzionym kłączu, z którego wyrasta wiele pędów kwiatowych. Pęd prosty, do 80 cm, fioletowo nabiegły, szczególnie w części górnej. Spotykane są osobniki bezzieleniowe. Na pędzie znajduje się od 4 do 10 jajowato- lub wąsko lancetowatych sinawych liści o długości 2-10 cm i szerokości 0,5-5 cm. Liście dolne 2-3, łuskowate, pochwiasto obejmujące łodygę, nieco krótsze od międzywęźli.
Kwitnie od lipca do września. Kwiaty szeroko otwarte, duże, zebrane w licznokwiatowe (12-60) kwiatostany o długości 5-30 cm, gęsto ustawione na łodydze. Kwiaty osadzone na krótkiej, silnie skręconej szypule, słabo pachnące; działki zewnętrzne okwiatu zielonawe, od zewnątrz omszone i fioletowo nabiegłe, wewnętrzne działki mniejsze, jaśniej zabarwione. Zalążnia wąskostożkowata, owłosiona, o długości 6-9 mm. Warżka jedwabiście połyskująca, 8-10 mm dł., u nasady muszelkowato wklęsła, wewnątrz szaro- lub fioletowo-różowa, szczyt sercowaty, lekko podgięty. Obie części warżki zrośnięte nieruchomo. Prętosłup bladoróżowy, długości 3-4 mm. Pyłkowiny żółte.
Owocem jest rozdęta torebka do 15 mm długości. Powierzchnię podłużnego kształtu nasion (dł. 1–1,5 mm, szer. 0,2–0,3 mm) pokrywa siatkowata skulptura o zwykle czterokątnych komórkach epidermy.
Rozmieszczenie i ekologia
Kruszczyk siny występuje na większości obszaru Europy zachodniej, środkowej i wokół basenu śródziemnomorskiego. W Polsce gatunek dość rzadki, występuje głównie w części północnej i południowej, znacznie rzadziej w części środkowej, podawany z około 120 stanowisk.
Występuje głównie na Pojezierzu Mazurskim, odnotowany m.in. w rezerwacie Dolina Stradanki, na Pobrzeżu Kaszubskim, na Śląsku, na Wyżynie Małopolskiej oraz na przedgórzu i niższych położeniach Karpat.
Największe zgromadzenie stanowisk znajduje się w pasie Karpat (m.in. Bieszczady, Gorce, Beskid Wyspowy, Beskid Niski), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Śląskiej, Roztoczu, na odcinku dolnej Wisły i Odry. Do najliczniejszych populacji należą stanowiska na Wzgórzach Trzebnickich, gdzie najliczniejsza populacja (licząca ponad 600 pędów) objęta jest ochroną "Natura 2000" jako Wzgórza Warzęgowskie. Chroniony w kilku parkach narodowych, m.in. Ojcowskim, Gorczańskim, Magurskim, oraz w leśnych rezerwatach, m.in. rezerwat Zadni Gaj. Najliczniejsza populacja kruszczyka sinego znajduje się na Wzgórzach Strupińskich (obszar Wału Trzebnickiego), z czego najcenniejszy fragment - Wzgórza Warzęgowskie (powiat wołowski) - zostały objęte programem ochrony "Natura 2000".
Gatunek leśny. Preferuje stanowiska półcieniste do cienistych, choć czasem spotykany na terenach jasnych, gdzie docierają promienie słoneczne. Potrafi rosnąć w miejscach na tyle cienistych, iż żadna inna roślina nie jest w stanie tam wegetować. Preferuje gleby wilgotne, żyzne, zasobne w węglan wapnia o pH obojętnym do lekko zasadowego. Najczęściej rośnie w cienistych lasach liściastych (buczyny, grądy, dąbrowy), rzadziej w lasach mieszanych lub borach jodłowych i świerkowych. Czasem spotykany przy leśnych ścieżkach, strumieniach lub śródleśnych oczkach wodnych. Rośnie na podłożu składającym się z glin piaszczystych lub utworów pylastych. .
Wartość użytkowa
Jest to gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Znajduje się na "Czerwonej liście roślin i grzybów Polski" (2006) w grupie gatunków rzadkich (kategoria zagrożenia R). Zaliczano go ponadto do grupy najbardziej zagrożonych storczyków w Polsce, wymagających specjalnej troski. Głównymi zagrożeniami są kurczenie się siedlisk poprzez osuszanie i zmiany stosunków wodnych, wycinka drzew powodująca zmiany świetlne w runie leśnym oraz zwiększanie areałów sztucznych monokultur świerkowych i sosnowych kosztem naturalnych lasów liściastych.
Ciekawostki
Kruszczyk siny jest w Polsce jednym z najpóźniej kwitnących storczyków – kwitnie
od połowy lipca do września. Jest charakterystycznym gatunkiem storczyka ze względu na bardzo małe liście, których procesy fotosyntezy w nikłym świetle runa leśnego nie są wystarczające do wytwarzania obfitego kwiatostanu. Stąd też gatunek ten wytworzył silny związek z grzybami (symbioza). Dzięki temu jest w stanie prawidłowo rosnąć, kwitnąć i owocować w środowisku na tyle ciemnym, iż żadna inna zieleniowa roślina nie jest wstanie tam wegetować (nawet mchy czy paprocie).
Zobacz też
pl.wikipedia.org [15.02.2015]
terraflora.vot.pl[15.02.2015]
jezioro.com.pl[15.02.2015]
Bibliografia
Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew: Rośliny chronione, Warszawa, Multico Oficyna Wyd., 2006.
Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Red lists of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 11-20.
Maćkowiak Ł., Czarna A., Woźniak A., Występowanie kruszczyka sinego Epipactis purpurata
w Wielkopolsce, Occurrence of Epipacts purpurata in the region of Wielkopolska, Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (6): 514–516, 2013
