Sztynort

Sztynort
Pałac w Sztynorcie. Fot. Mirosław Garniec
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Węgorzewo
Liczba ludności (2010)	97
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-600
Tablice rejestracyjne	NWE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Sztynort
Położenie na mapie Polski Sztynort
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Sztynort (niem. Steinort) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 97 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Ewa Zanio.

Pałac w Sztynorcie. Stan budowli w 2008 r. Fot. Marek i Ewa Wojciechowscy. Źródło: Commons Wikimedia [13.11.2014]

Dawna herbaciarnia. Fot. Robert Wróbel. Źródło: www.it.mragowo.pl [13.11.2014]

Położenie

Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, nad Jeziorem Sztynorckim, na półwyspie między czterema jeziorami: Kisajno, Dargin, Kirsajty i Mamry. Sztynort jest położony w centralnym miejscu na szlaku Wielkich Jezior.

Dzieje miejscowości

Nazwa miejscowości wywodzi się od niemieckiego słowa Steinort, co w wolnym tłumaczeniu oznacza kamienny róg. Nazwa nawiązuje prawdopodobnie do znanej kamienistej mielizny nad jeziorem Dragin, zwanej obecnie Kamieniami Sztynorckimi.

Od 1420 aż do 1945 roku historia wsi łączy się nierozerwalnie z rodziną Lehndorffów, właścicieli wsi Mgowo (Legendorf) w ziemi chełmińskiej. Ród wywodzi się prawdopodobnie ze staropruskiego rodu Stango, zamieszkującego ziemię chełmińską jeszcze przed przybyciem Krzyżaków. Używali początkowo nazwiska von Legendorf, czasem polskiej wersji Mgowski, później von Lehendorf, aż wreszcie zaczęli pisać się von Lehndorff.

Dobra w Sztynorcie otrzymał najpierw jako lenno, a później na własność w roku 1554 Fabian von Lehndorff. W XVII wieku Lehndorffowie posiadali już kilkanaście majątków ziemskich i należeli do znaczących rodów. Rodzina otrzymała tytuł hrabiowski za sprawą zasług i działalności Ahasvera Gerharda Lehndorffa (1637–1688), dyplomaty i podróżnika. Jego trzecia żona, Maria Eleonora, zainicjowała budowę pałacu w Sztynorcie. Wnuk Ahasvera – Henryk von Lehndorff (1727–1811) – był długoletnim przyjacielem Ignacego Krasickiego, którego często gościł w pałacu.

Od 1811 do 1936 roku majątkiem władali trzej Karolowie Lehndorffowie – dziad, syn i wnuk. Ostatnim Lehndorffem w Sztynorcie był pochodzący z bocznej linii rodu Heinrich. Okazał się dobrym gospodarzem, unowocześniając majątek i prowadząc go wzorowo. W 1858 roku Sztynort zamieszkiwały 283 osoby, natomiast W 1939 roku liczył on 629 mieszkańców.

Od 1737 roku działała w Sztynorcie szkoła. W 1856 miała 65, a w 1935 roku 31 uczniów.

Od 1941 roku pałac zajęło Ministerstwo Spraw Zagranicznych III Rzeszy. Częstym gościem był tu minister Joachim von Ribbentrop. Na dzień przed wizytą Benito Mussoliniego w Wilczym Szańcu dnia 25 sierpnia 1941 roku Ribbentropa odwiedził w Sztynorcie hrabia Galeazzo Ciano. Rodzinie właścicieli pozostawiono w tym okresie jedno skrzydło pałacu. Korzystała z niego tylko żona i dzieci Heinricha von Lehndorffa, ponieważ on sam walczył w tym czasie jako porucznik Wehrmachtu na froncie wschodnim. Zachowała się informacja o jego udziale, wspólnie z generałem von Tresckowem, w proteście przeciwko masakrze Żydów i pozostałej ludności Borysowa nad Berezyną, dokonanej w 1941 roku przez łotewskie oddziały SS. W 1944 roku porucznik Lehndorff brał udział w antyhitlerowskim spisku zakończonym nieudanym zamachem Stauffenberga. Został stracony, a rodzina trafiła do obozu koncentracyjnego. Jedna z córek porucznika, Vera von Lehndorff, była w latach 60. XX wieku wziętą modelką, znaną pod pseudonimem Verushka.

Podczas działań wojennych w 1945 roku Sztynort uniknął zniszczenia. Niestety, do roku 1947 w pałacu miała swoją siedzibę kwatera wojsk sowieckich. Zabudowania folwarczne były miejscem postoju dla spędzanego tu z terenu Mazur inwentarza żywego przeznaczonego do wywózki do Związku Radzieckiego. Gromadzono tu również inne mienie, w tym dzieła sztuki. Sam pałac po odejściu Rosjan został doszczętnie ogołocony ze znajdujących się w jego wnętrzach dzieł sztuki i wyposażenia. Od zniszczenia udało się uratować archiwum rodowe obejmujące lata 1715–1729.

Po wojnie zabudowania gospodarcze zostały przejęte przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. Przez kilkanaście lat majątek niszczał, a kilka prywatnych inicjatyw zmierzających do renowacji pałacu w latach 90. XX wieku zakończyło się niepowodzeniem. 30 listopada 2009 roku firma Tiga Yacht & Marina, dotychczasowy właściciel całego majątku, podarowała budynek Polsko–Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury. Trwają prace nad przywróceniem mu dawnej świetności. Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Ludzie związani z miejscowością

• Vera von Lehndorff (ur. 1939) – znana pod pseudonimem Veruschka legendarna modelka z lat 70., wystąpiła w kultowej scenie filmu Michelangelo Antonionego Powiększenie; aktorka, obecnie zajmująca się fotografią artystyczną, zaangażowana w działania zmierzające do rewitalizacji rodzinnej posiadłości

Kultura

W dniach 29 sierpnia – 4 września w Sztynorcie odbył się Festiwal Młodych Szantymenów – Sztynort 2011, odbywają się też tutaj prezentacje w ramach Warmińsko–Mazurskich Spotkań z Teatrem... na Wodzie.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Radziejach.

Turystyka

• Sztynort znany jest ze swojego portu jachtowego oferującego 450 stanowisk do cumowania
• w miejscowości ma swój koniec Szlak pieszy Węgorzewo – Sztynort
• szlak żeglugowy z Giżycka do Węgorzewa – poprzez Ogonki i Sztynort

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Sztynort" oraz Rezerwat Mokre.

Zabytki

• pałac w Sztynorcie
• kwatera wojenna zlokalizowana na dawnym cmentarzu ewangelickim, w której pochowano 2 żołnierzy rosyjskich i 2 żołnierzy niemieckich poległych w czasie I wojny światowej
• mauzoleum wybudowane w 1858 roku i cmentarz rodowy, położone na cyplu zamykającym przesmyk do Jeziora Sztynorckiego
• budynek dawnej herbaciarni wybudowanej w roku 1816 w stylu neoklasycystycznym
• pozostałości neogotyckiej kaplicy rodowej, wzniesionej około 1830 roku
• park pałacowy
• w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie zachował się Portret Luizy Wilhelminy Lehndorff z pałacu w Sztynorcie

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1–2, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej. Od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1984.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Sztynort – utracone dziedzictwo czy szansa na ocalenia?, red. Iwona Liżewska, Olsztyn 2008.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.07.2013]
Oficjalna strona Very Lehndorff [29.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [29.07.2013]
Moje Mazury [29.07.2013]
Strona Sztynortu [29.07.2013]