Jerzy Andrzej Helwing: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
m (Jarekc przeniósł stronę Jerzy andrzej helwing do Jerzy Andrzej Helwing) |
|||
| (Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
|imię i nazwisko org = | |imię i nazwisko org = | ||
|pseudonim = | |pseudonim = | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Helwing.jpg |
| − | |opis grafiki = | + | |opis grafiki = Jan Andrzej Helwing, źródło: Augusiewicz Sławomir, Jasiński Janusz, Oracki Tadeusz, ''Wybitni Polscy w Królewcu XVI - XX w.', Olsztyn 2005, 350 ss. |
|podpis = | |podpis = | ||
|data urodzenia = 14 grudnia 1666 r. | |data urodzenia = 14 grudnia 1666 r. | ||
| Linia 13: | Linia 13: | ||
|przyczyna śmierci = | |przyczyna śmierci = | ||
|miejsce spoczynku = | |miejsce spoczynku = | ||
| − | |zawód = pastor | + | |zawód = pastor ewangelicki |
|odznaczenia = | |odznaczenia = | ||
|commons = | |commons = | ||
| Linia 20: | Linia 20: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''Jerzy Andrzej Helwing''' (ur.14 grudnia 1666 r. w Węgorzewie, zm. 3 stycznia 1748 r. w Węgorzewie) – [[pastor ewangelicki]], lekarz i przyrodnik, botanik. | |
| − | '''Jerzy Andrzej Helwing''' (ur.14 grudnia 1666 r. w Węgorzewie, zm. 3 stycznia 1748 r. w Węgorzewie) – pastor | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | |||
== Życiorys == | == Życiorys == | ||
| − | |||
| − | |||
=== Szkoła i wykształcenie === | === Szkoła i wykształcenie === | ||
| − | + | Helwing był uczniem szkoły łacińskiej w [[Węgorzewo| Węgorzewie]]. Następnie został wysłany do szkoły w [[Lipnik| Lipniku]]. W 1684 r. rozpoczął studia na [[Uniwersytet Albertyna w Królewcu |Uniwersytecie Albertyna w Królewcu]]. Uczęszczał tam na wykłady z filozofii i teologii. W 1686 r. otrzymał tytuł magistra za udział w dyspucie na temat – "Czy i w jakiej mierze ludzkie obyczaje zależne są od natury temperamentu". Zrezygnował z tytułu i udał się w podróż po Europie. Obawiał się bowiem, że tytuł będzie mu utrudniał dalszą naukę. W 1667 r. wyruszył do Jeny, gdzie uczył się u profesora Wedela. Wedel poradził mu zmianę studiów teologicznych na botaniczne. W 1688 r. uzyskał tytuł magistra i kontynuował dalej studia teologiczne. Dodatkowo chodził również na wykłady z astronomii, historii, literatury. Z Jeny pojechał do Erfurtu i do Lipska. Gościł w Lipsku u słynnego medyka i przyrodnika Hermana Boerhaavego. Odbył podróż do Lejdy i Wenecji. | |
| − | Helwing był uczniem szkoły łacińskiej w Węgorzewie. Następnie został wysłany do szkoły w Lipniku . W 1684 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Albertyna w Królewcu . | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Praca === | === Praca === | ||
| − | W 1691 r. wrócił do Węgorzewa i przyjął posadę adiunkta w parafii protestanckiej zarządzanej przez jego ojca. W 1705 r. | + | W 1691 r. Helwing wrócił do [[Węgorzewo| Węgorzewa]] i przyjął posadę adiunkta w parafii protestanckiej, zarządzanej przez jego ojca. W 1705 r. ojciec Helwing zmarł, a on przejął funkcję proboszcza. W 1709 r. został członkiem [[Towarzystwo Naukowe w Berlinie i Królewcu |Towarzystwa Naukowego w Berlinie i Królewcu]]. W latach 1709–1710, kiedy [[Węgorzewo]] nawiedziła zaraza dżumy, Helwing osobiście odwiedzał chorych, wskazywał im leki i odpowiednią dietę. Ponadto przestrzegał wszystkich przed nie lekceważeniem zasad, które utrudniały szerzenie się moru. Grzebał także zmarłych na dżumę. W 1725 r. został mianowany [[superintendent| superintendentem]], nadzorującym parafie w [[Okręg węgorzewski kościoła ewangelickiego w Prusach|okręgu węgorzewskim]] i [[Okręg giżycki kościoła ewangelickiego w Prusach|giżyckim]]. |
| − | W latach | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna === | === Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna === | ||
| − | + | Helwing nteresował się przede wszystkim botaniką, zastosowaniem ziół, lecznictwem. W czasie dżumy stosował korzeń [[dzięgiel leśny |dzięgla leśnego]] i piołunu. Do odkażania rąk używał spirytusowego wyciągu z korzenia [[dzięgiel leśny |dzięgla]], a odzież i bieliznę odkażał wietrzeniem i kadzeniem palonym jałowcem. | |
| − | Był założycielem doświadczalnego ogrodu botanicznego w Stulichach. | + | <br/> |
| − | + | Był założycielem doświadczalnego ogrodu botanicznego w [[Stulichy| Stulichach]]. Aklimatyzował w nim sprowadzane przez siebie rośliny z Holandii, Indii oraz z tureckiej Smyrny. Gromadził zbiory przyrodnicze: rzadkie okazy flory i fauny, bogate kolekcje skamielin – ryb, owadów, ślimaków oraz minerałów i bursztynów. Jako jeden z pierwszych w Europie zgromadził kolekcję jaj ptasich. Jego gabinet odwiedził król Polski Stanisław Leszczyński, który nabył zbiór skamielin. Helwing przygotowywał zielniki, które znajdowały się w: Bibliotece Królewskiej Augusta II w Dreźnie, [[Biblioteka Miejska w Królewcu |Bibliotece Miejskiej w Królewcu]], bibliotece w Petersburgu, w posiadaniu przyrodnika gdańskiego Teodora Kleina. | |
| − | + | <br/> | |
| − | + | Ponadto Helwinga interesowała historia czasów pruskich. Najprawdopodobniej przeprowadził badania na cmentarzysku ciałopalnym. Wysnuł także pogląd, że [[Prusowie]] posiadali system sieci strażnic, ostrzegających przed najazdem wroga. Był także znakomitym archeologiem amatorem, który rozpoznał pierwsze narzędzia użytku codziennego. | |
| − | + | <br/> | |
| − | + | Helwing jest autorem wielu dzieł w czasopiśmie "Breslaunische Sammlungen von Natur – und Medizin geschichten": o hodowli pszczół; o połowie węgorzy w [[Prusy |Prusach]]; o skutecznym działaniu olszyny przeciw pluskwom; o powstawaniu bursztynu; o włosach turów pachnących jak piżmo; o pelikanie, białych srokach, białych ziębach i wróblach koło [[Węgorzewo |Węgorzewa]]; o oswajaniu zwierząt, zwłaszcza dzikich kaczek; o monstrualnych zwierzętach i ludziach; o okrucieństwie wilków i legendarnych wilkołakach; o kretach i jak je łapać. | |
| − | + | <br/> | |
| − | + | Helwing w 1720 r. wydał rozprawę pt. "Florae Campana seu Pulsatilla cum suis speciebus et varietatibus...", a w 1712 r. dzieło pt. "Flora Quasimodogenita sive enumeratio aliguot plantarum indigenarum in Prussia...". Opisał 247 nowych gatunków roślin, a w tzw. "Litographia Angeburgica" traktował o mineralogii i geologii. Pierwsza część dzieła opatrzona została jedenastoma miedziorytami i ukazała się w Królewcu (1717 r.). Druga część z pięcioma miedziorytami wydana została w Lipsku (1720 r.). | |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | Ponadto jedną z roślin w Japonii nazwano [["Helwinga rusciflora"]]. | |
| − | === | + | === Ciekawostki === |
| − | Jerzy Andrzej Helwing pochodził z mieszczańskiej | + | Jerzy Andrzej Helwing pochodził z rodziny mieszczańskiej, która od kilku pokoleń znajdowała się w [[Węgorzewo |Węgorzewie]]. Językiem domowym Helwinga był niemiecki, ale rodzina znała także polski. Matka Helwinga Katharina Bertram była córką miejscowego proboszcza, po którym jego ojciec Andrzej przejął stanowisko. W 1693 r. Helwing poślubił Katarzynę – córkę matematyka i astronoma [[Andreas Concius |Andreasa Conciusa]] (Kąckiego). Miał dziewięcioro dzieci. Jedna z pięciu córek wyszła za mąż za [[Maciej Ernest Boretius |Macieja Ernesta Boretiusa]] (Boreckiego), znanego lekarza pruskiego, a druga poślubiła [[Krzysztof Pisański |Krzysztofa Pisańskiego]] - pastora z [[Pisz| Pisza]] i została matką słynnego "ojca literatury pruskiej" [[Jerzy Krzysztof Pisański |Jerzego Krzysztofa Pisańskiego]]. W 1738 r. w Jerzy Andrzej Helwing zaproponował na adiunkta [[Ewangelicka parafia w Węgorzewie| parafii w Węgorzewie]] swego syna Georgiusa Aemiliusa (Emiljusza), który był pastorem węgorzewskim do 1767 r. Helwing zmarł 3 stycznia 1748 r. w wieku 82 lat. Pochowany został przy [[Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Węgorzewie| Kościele pw. św. Piotra i Pawła w Węgorzewie]]. Dzisiaj jego imię nosi [[Gimnazjum im. Jerzego Andrzeja Helwinga w Węgorzewie |Gimnazjum w Węgorzewie]]. Ponadto w spuściźnie po nim, obok opracowań wydanych drukiem, pozostały: rękopisy, kolekcje przyrodnicze i zielniki. |
| − | W 1693 r. Helwing poślubił Katarzynę – córkę matematyka i astronoma Andreasa Conciusa (Kąckiego). Miał dziewięcioro dzieci. Jedna z pięciu córek wyszła za mąż za Macieja Ernesta Boretiusa (Boreckiego), znanego lekarza pruskiego a druga poślubiła Krzysztofa Pisańskiego pastora z Pisza i została matką słynnego "ojca literatury pruskiej" Jerzego Krzysztofa Pisańskiego. | ||
| − | W 1738 r. w Jerzy Andrzej Helwing zaproponował na adiunkta parafii | ||
| − | Helwing zmarł 3 stycznia 1748 r. w wieku 82 lat. | ||
| − | Dzisiaj jego imię nosi | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Bibliografia biograficzna == | == Bibliografia biograficzna == | ||
| − | Abramowicz A., Jerzy Andrzej Helwing jako archeolog, Rocznik Olsztyński, t. 16, 1989, s. 49 – 64. | + | Abramowicz A.,''Jerzy Andrzej Helwing jako archeolog, Rocznik Olsztyński'', t. 16, 1989, s. 49 – 64.<br/> |
| − | + | Jarosz K.,Łapo J. M., ''Rzecz o Imć – Helwingu'', Węgorzewo 2002. <br/> | |
| − | Jarosz K., Łapo J. M., Rzecz o Imć – Helwingu, Węgorzewo 2002. | + | Rostafiński J., '' Prowincjonalne polskie nazwy roślin XVIII wieku z Prus Książęcych głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga'', Rozprawa Filologiczna AU w Krakowie, t. 40, 1905.<br/> |
| − | Rostafiński J., Prowincjonalne polskie nazwy roślin XVIII wieku z Prus Książęcych głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, Rozprawa Filologiczna AU w Krakowie, t. 40, 1905. | + | Selle G., ''Geschichte der Albertus – Universität zu Königsberg In Preussen'', Königsberg 1944.<br/> |
| − | Selle G., Geschichte der Albertus – Universität zu Königsberg In Preussen, Königsberg 1944. | + | Skrobacki A., ''Jerzy Andrzej Helwing w trzechsetną rocznicę urodzin, Polski Tygodnik Lekarski'', 1966, nr 50.<br/> |
| − | Skrobacki A., Jerzy Andrzej Helwing w trzechsetną rocznicę urodzin, Polski Tygodnik Lekarski, 1966, nr 50. | + | Sukertowa – Biedrawina E., ''Helwing „Pliniusz pruski z Węgorzewa” (1666 – 1748), Przegląd Zachodni'', 1950, nr 9/10. |
| − | Sukertowa – Biedrawina E., Helwing „Pliniusz pruski z Węgorzewa” (1666 – 1748), Przegląd Zachodni, 1950, nr 9/10. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Augusiewicz Sławomir, Jasiński Janusz, Oracki Tadeusz, ''Wybitni Polscy w Królewcu XVI - XX w.', Olsztyn 2005, 350 ss.<br/> | |
| − | Sławomir | + | Oracki Tadeusz,''Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku'', Olsztyn 1983, 349 ss. |
| − | Słownik | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Duchowni protestanccy|Helwing, Jerzy Andrzej]] | |
| − | + | [[Kategoria:Kościół ewangelicko-augsburski|Helwing,Jerzy Andrzej]] | |
| − | + | [[Kategoria:Ludzie kultury|Helwing, Jerzy Andrzej]] [[Kategoria:Badacze historii i kultury|Helwing, Jerzy Andrzej]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Zdrowie|Helwing,Jerzy Andrzej]] |
| − | [[ | + | [[Kategoria: Lekarze i pielęgniarki|Helwing, Jerzy Andrzej]] |
| + | [[Kategoria: Powiat węgorzewski|Helwing, Jerzy Andrzej]] | ||
| + | [[Kategoria: Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|Helwing, Jerzy Andrzej]] | ||
| + | [[Kategoria: 1601-1700|Helwing, Jerzy Andrzej]] | ||
| + | [[Kategoria: 1701-1800|Helwing, Jerzy Andrzej]] | ||
Aktualna wersja na dzień 08:43, 26 sie 2015
| Jerzy Andrzej Helwing | |
| | |
 Jan Andrzej Helwing, źródło: Augusiewicz Sławomir, Jasiński Janusz, Oracki Tadeusz, Wybitni Polscy w Królewcu XVI - XX w.', Olsztyn 2005, 350 ss.
| |
| Data i miejsce urodzenia | 14 grudnia 1666 r. Węgorzewo |
| Data i miejsce śmierci | 3 stycznia 1748 r. Węgorzewo |
| Zawód | pastor ewangelicki |
Jerzy Andrzej Helwing (ur.14 grudnia 1666 r. w Węgorzewie, zm. 3 stycznia 1748 r. w Węgorzewie) – pastor ewangelicki, lekarz i przyrodnik, botanik.
Spis treści
Życiorys
Szkoła i wykształcenie
Helwing był uczniem szkoły łacińskiej w Węgorzewie. Następnie został wysłany do szkoły w Lipniku. W 1684 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Albertyna w Królewcu. Uczęszczał tam na wykłady z filozofii i teologii. W 1686 r. otrzymał tytuł magistra za udział w dyspucie na temat – "Czy i w jakiej mierze ludzkie obyczaje zależne są od natury temperamentu". Zrezygnował z tytułu i udał się w podróż po Europie. Obawiał się bowiem, że tytuł będzie mu utrudniał dalszą naukę. W 1667 r. wyruszył do Jeny, gdzie uczył się u profesora Wedela. Wedel poradził mu zmianę studiów teologicznych na botaniczne. W 1688 r. uzyskał tytuł magistra i kontynuował dalej studia teologiczne. Dodatkowo chodził również na wykłady z astronomii, historii, literatury. Z Jeny pojechał do Erfurtu i do Lipska. Gościł w Lipsku u słynnego medyka i przyrodnika Hermana Boerhaavego. Odbył podróż do Lejdy i Wenecji.
Praca
W 1691 r. Helwing wrócił do Węgorzewa i przyjął posadę adiunkta w parafii protestanckiej, zarządzanej przez jego ojca. W 1705 r. ojciec Helwing zmarł, a on przejął funkcję proboszcza. W 1709 r. został członkiem Towarzystwa Naukowego w Berlinie i Królewcu. W latach 1709–1710, kiedy Węgorzewo nawiedziła zaraza dżumy, Helwing osobiście odwiedzał chorych, wskazywał im leki i odpowiednią dietę. Ponadto przestrzegał wszystkich przed nie lekceważeniem zasad, które utrudniały szerzenie się moru. Grzebał także zmarłych na dżumę. W 1725 r. został mianowany superintendentem, nadzorującym parafie w okręgu węgorzewskim i giżyckim.
Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna
Helwing nteresował się przede wszystkim botaniką, zastosowaniem ziół, lecznictwem. W czasie dżumy stosował korzeń dzięgla leśnego i piołunu. Do odkażania rąk używał spirytusowego wyciągu z korzenia dzięgla, a odzież i bieliznę odkażał wietrzeniem i kadzeniem palonym jałowcem.
Był założycielem doświadczalnego ogrodu botanicznego w Stulichach. Aklimatyzował w nim sprowadzane przez siebie rośliny z Holandii, Indii oraz z tureckiej Smyrny. Gromadził zbiory przyrodnicze: rzadkie okazy flory i fauny, bogate kolekcje skamielin – ryb, owadów, ślimaków oraz minerałów i bursztynów. Jako jeden z pierwszych w Europie zgromadził kolekcję jaj ptasich. Jego gabinet odwiedził król Polski Stanisław Leszczyński, który nabył zbiór skamielin. Helwing przygotowywał zielniki, które znajdowały się w: Bibliotece Królewskiej Augusta II w Dreźnie, Bibliotece Miejskiej w Królewcu, bibliotece w Petersburgu, w posiadaniu przyrodnika gdańskiego Teodora Kleina.
Ponadto Helwinga interesowała historia czasów pruskich. Najprawdopodobniej przeprowadził badania na cmentarzysku ciałopalnym. Wysnuł także pogląd, że Prusowie posiadali system sieci strażnic, ostrzegających przed najazdem wroga. Był także znakomitym archeologiem amatorem, który rozpoznał pierwsze narzędzia użytku codziennego.
Helwing jest autorem wielu dzieł w czasopiśmie "Breslaunische Sammlungen von Natur – und Medizin geschichten": o hodowli pszczół; o połowie węgorzy w Prusach; o skutecznym działaniu olszyny przeciw pluskwom; o powstawaniu bursztynu; o włosach turów pachnących jak piżmo; o pelikanie, białych srokach, białych ziębach i wróblach koło Węgorzewa; o oswajaniu zwierząt, zwłaszcza dzikich kaczek; o monstrualnych zwierzętach i ludziach; o okrucieństwie wilków i legendarnych wilkołakach; o kretach i jak je łapać.
Helwing w 1720 r. wydał rozprawę pt. "Florae Campana seu Pulsatilla cum suis speciebus et varietatibus...", a w 1712 r. dzieło pt. "Flora Quasimodogenita sive enumeratio aliguot plantarum indigenarum in Prussia...". Opisał 247 nowych gatunków roślin, a w tzw. "Litographia Angeburgica" traktował o mineralogii i geologii. Pierwsza część dzieła opatrzona została jedenastoma miedziorytami i ukazała się w Królewcu (1717 r.). Druga część z pięcioma miedziorytami wydana została w Lipsku (1720 r.).
Ponadto jedną z roślin w Japonii nazwano "Helwinga rusciflora".
Ciekawostki
Jerzy Andrzej Helwing pochodził z rodziny mieszczańskiej, która od kilku pokoleń znajdowała się w Węgorzewie. Językiem domowym Helwinga był niemiecki, ale rodzina znała także polski. Matka Helwinga Katharina Bertram była córką miejscowego proboszcza, po którym jego ojciec Andrzej przejął stanowisko. W 1693 r. Helwing poślubił Katarzynę – córkę matematyka i astronoma Andreasa Conciusa (Kąckiego). Miał dziewięcioro dzieci. Jedna z pięciu córek wyszła za mąż za Macieja Ernesta Boretiusa (Boreckiego), znanego lekarza pruskiego, a druga poślubiła Krzysztofa Pisańskiego - pastora z Pisza i została matką słynnego "ojca literatury pruskiej" Jerzego Krzysztofa Pisańskiego. W 1738 r. w Jerzy Andrzej Helwing zaproponował na adiunkta parafii w Węgorzewie swego syna Georgiusa Aemiliusa (Emiljusza), który był pastorem węgorzewskim do 1767 r. Helwing zmarł 3 stycznia 1748 r. w wieku 82 lat. Pochowany został przy Kościele pw. św. Piotra i Pawła w Węgorzewie. Dzisiaj jego imię nosi Gimnazjum w Węgorzewie. Ponadto w spuściźnie po nim, obok opracowań wydanych drukiem, pozostały: rękopisy, kolekcje przyrodnicze i zielniki.
Bibliografia biograficzna
Abramowicz A.,Jerzy Andrzej Helwing jako archeolog, Rocznik Olsztyński, t. 16, 1989, s. 49 – 64.
Jarosz K.,Łapo J. M., Rzecz o Imć – Helwingu, Węgorzewo 2002.
Rostafiński J., Prowincjonalne polskie nazwy roślin XVIII wieku z Prus Książęcych głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, Rozprawa Filologiczna AU w Krakowie, t. 40, 1905.
Selle G., Geschichte der Albertus – Universität zu Königsberg In Preussen, Königsberg 1944.
Skrobacki A., Jerzy Andrzej Helwing w trzechsetną rocznicę urodzin, Polski Tygodnik Lekarski, 1966, nr 50.
Sukertowa – Biedrawina E., Helwing „Pliniusz pruski z Węgorzewa” (1666 – 1748), Przegląd Zachodni, 1950, nr 9/10.
Bibliografia
Augusiewicz Sławomir, Jasiński Janusz, Oracki Tadeusz, Wybitni Polscy w Królewcu XVI - XX w.', Olsztyn 2005, 350 ss.
Oracki Tadeusz,Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku, Olsztyn 1983, 349 ss.
