Guja

Guja
Guja. Śluza. Autor: Janericloebe. Źródło: Commons Wikimedia [09.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Węgorzewo
Liczba ludności (2010)	183
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-600
Tablice rejestracyjne	NWE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Guja
Położenie na mapie Polski Guja
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Guja (niem. Gross Guja) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 183 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Józef Pawlik

Położenie

Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim; 13 km na północny wschód od Węgorzewa. W jej pobliżu znajdują się jeziora: Chochlik, Rydzówka, Oświn i Węgielsztyńskie.

Dzieje miejscowości

W XIV wieku znajdował się tu zameczek krzyżacki, który powstał najprawdopodobniej na miejscu pruskiego grodziska. Zdobyty przez Kiejstuta i spalony w 1370 roku został odbudowany w 1384 roku, jednak później (już przed 1406 rokiem) popadł w ruinę.

Istniejący tu majątek ziemski o areale 120 łanów wspominany był w źródłach z 1403 roku, zaś w 1406 roku został nadany na prawie chełmińskim Mikołajowi Weiskopfowi. Zwany był wówczas Goien lub Goye. Jeszcze w 1436 roku majątkiem zarządzali synowie Mikołaja, lecz później dobra uległy rozdrobnieniu. W 1540 roku mieszkały tu 22 rodziny chłopskie. Około 1560 roku Walter Weiskopf sprzedał dwór w Gui rodzinie von Hohendorfów. Pod koniec XVI wieku Hohendorfowie kupili tutaj 6 łanów, rodzina Przyborowskich – 22 łany, burgrabia Jan Rauter – 2 łany, zaś chłopi z Gui powiększyli wieś o 23 łany. W następnych latach Hohendorfowie powiększali swe posiadłości, kupując m.in. pobliskie Biedaszki. W rezultacie na pierwotnych 120 łanach Gui powstał cały klucz folwarków i wsi. Jedną z nich była Mała Guja (lub Szymanowizna, niem. Klein Guja), która wyodrębniła się około 1590 roku na 6 łanach. W jej pobliżu powstał z kolei folwark pomocniczy Nowa Guja z dworkiem. Po II wojnie światowej obie te miejscowości występują pod wspólną nazwą Nowa Guja.

W wyniku epidemii dżumy w 1710 roku zmarła większość mieszkańców wsi (161 osób). W 1925 roku miejscowość zamieszkiwało 312 osób, zaś maju 1939 roku wieś liczyła 447 mieszkańców.

Szkoła we wsi została założona w 1737 roku. W połowie XIX wieku uczęszczało do niej 81 dzieci, zaś w 1935 roku – 115 dzieci, zatrudnionych było dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono w 1947 roku. W połowie lat 60. XX w. obejmowała ona osiem klas.

Po II wojnie światowej, w 1946 roku, w Gui powstała samodzielna spółdzielnia spożywców (jako jedna z pierwszych w powiecie węgorzewskim).

W roku 1966 sołectwo Guja wchodziło w skład gromady Węgielsztyn i obejmowało wsie: Dąbrówka Mała, Guja, Nowa Guja, Różewiec, Rydzówka Mała, Szymanowizna (Mała Guja). Obecnie w skład sołectwa obok Gui wchodzi wieś Nowa Guja.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. św. Józefa w Węgielsztynie.

Ludzie związani z miejscowością

Walter von Sanden-Guja (1888–1972) – autor książek przyrodniczych, poświęconych ptakom wodnym Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Kierował kluczem rodzinnych majątków w Gui i Ołowniku.

Zabytki

• śluza – jedyna ukończona na Kanale Mazurskim
• pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Strona Gminy Węgorzewo [30.08.2013]
Wikipedia [09.07.2014]