Hartowiec

Hartowiec
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	Rybno
Liczba ludności (2010)	680
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Hartowiec
Położenie na mapie Polski Hartowiec
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Hartowiec (niem. Hartowitz) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Rybno. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ciechanowskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 680 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Bogdan Kopański.

Położenie

Wieś położona jest w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu Pojezierza Mazurskiego i Niziny Mazowieckiej, nad jeziorem Hartowiec, 6 km na północny zachód od Rybna, przy granicy z powiatem nowomiejskim; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 538 oraz linia kolejowa z Działdowa w kierunku Lubawy i Nowego Miasta Lubawskiego.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona na gruntach należących do dóbr stołowych biskupa chełmińskiego. W 1535 roku biskup Jan nadał 40 łanów w Hartowcu szlachcicowi, niejakiemu Wawrzyńcowi. W XVII wieku istniała we wsi kaplica, ale data jej powstania jest trudna do ustalenia; rozebrano ją w 1772 roku. Prawdopodobnie również w XVII wieku wzniesiono rezydencję biskupią, w której chętnie przebywał biskup Stanisław Leski. Z jego zapewne inicjatywy dzierżawę Hartowca otrzymał krewny biskupa Michał Leski (1757 r.). Już pięć lat później biskup Andrzej Ignacy Bajer oddał w trzyletnią dzierżawę Piotrowi Lewalskiemu całe włości hartowieckie. Obejmowały one wówczas Hartowiec, Zwiniarz, Jeglię, Rybno, Zarybinek, Gronowo, Grądy, Kopaniarze, Wery i Kostkowo. Ze swej strony Lewalski zobowiązany był do uiszczania czynszu dzierżawnego, dostarczania na stół biskupi czterech wołów i czterech wieprzy rocznie; podczas pobytu biskupa w rezydencji dzierżawca miał zaopatrywać ją w drwa na opał oraz zapewnić straż. Lewalski miał prawo warzenia piwa i pędzenia wódki w całym kluczu lubawskim.

Po I rozbiorze Polski rząd pruski przejął dobra hartowieckie (1773 r.) i w małych działach sprzedał osobom prywatnym. Rezydencja biskupia popadła w ruinę. W 1919 roku na mocy Traktatu Wersalskiego wieś przyznana została Rzeczpospolitej Polskiej; do 1932 roku wchodziła w skład powiatu lubawskiego. W 1939 roku znalazła się pod okupacją niemiecką. W drugiej połowie lat 50. XX w. Hartowiec był krótko siedzibą gromady.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych latach:

• 1858 r. – 241 osób (łącznie wieś i dwór)

• 1880 r. – 304 osoby, 36 gospodarstw

• 1905 r. – 344 osoby

• 1910 r. – 342 osoby

Szkolnictwo

• Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej
• Niepubliczne Gimnazjum im. Jana Pawła II

Religia

Miejscowy kościół od 1994 r. jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Zabytki

• park podworski z przełomu XIX i XX wieku

Bibliografia

Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1966.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Westpreussen.de [12.11.2013]
Strona Urzędu Gminy Rybno [05.12.2013]