Wielki Tydzień: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
m (Zastępowanie tekstu - "Kategoria: Etnografia" na "Kategoria:Kultura niematerialna") |
|||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 16: | Linia 16: | ||
''' Wielki Tydzień''' – uroczysty okres upamiętniający ostatnie dni Jezusa Chrystusa, poprzedzający [[Wielkanoc|Święto Zmartwychwstania Pańskiego]]. | ''' Wielki Tydzień''' – uroczysty okres upamiętniający ostatnie dni Jezusa Chrystusa, poprzedzający [[Wielkanoc|Święto Zmartwychwstania Pańskiego]]. | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| + | |||
| + | |||
== Zwyczaje na Warmii i Mazurach == | == Zwyczaje na Warmii i Mazurach == | ||
*Niedziela Palmowa – ostatnia niedziela przed Wielkanocą. Wówczas [[Warmiacy]] święcili palmy, zwyczaj ten nie był natomiast rozpowszechniony wśród ludności mazurskiej. Palmy warmińskie były skromne – wykonywano je z kitek kończących źdźbła trzciny, z gałązek jałowca, zielonych gałązek brzozy i bazi. Poświęcone palmy wtykano w domu za święte obrazy wiszące na ścianach. Praktykowano niekiedy również zwyczaj połykania kotek z palm w celu zapobieżenia bólom gardła. | *Niedziela Palmowa – ostatnia niedziela przed Wielkanocą. Wówczas [[Warmiacy]] święcili palmy, zwyczaj ten nie był natomiast rozpowszechniony wśród ludności mazurskiej. Palmy warmińskie były skromne – wykonywano je z kitek kończących źdźbła trzciny, z gałązek jałowca, zielonych gałązek brzozy i bazi. Poświęcone palmy wtykano w domu za święte obrazy wiszące na ścianach. Praktykowano niekiedy również zwyczaj połykania kotek z palm w celu zapobieżenia bólom gardła. | ||
| Linia 21: | Linia 23: | ||
*Wielka Środa – w tym dniu młodzi Warmiacy oblewali się wodą. Nie można było w tym czasie tkać, nie zalecano również obsiewania pól. W Wielką Środę wedle wierzeń kury miały znosić krzywe jajka. Gospodynie rozpoczynały zazwyczaj porządki w domu i zagrodzie. Bielono kuchnię oraz izby. Kobiety zabierały się również do pieczenia ciast i przygotowywania potraw świątecznych. | *Wielka Środa – w tym dniu młodzi Warmiacy oblewali się wodą. Nie można było w tym czasie tkać, nie zalecano również obsiewania pól. W Wielką Środę wedle wierzeń kury miały znosić krzywe jajka. Gospodynie rozpoczynały zazwyczaj porządki w domu i zagrodzie. Bielono kuchnię oraz izby. Kobiety zabierały się również do pieczenia ciast i przygotowywania potraw świątecznych. | ||
| − | *Wielki Czwartek – w tym dniu po mszy kapłan zakrywał ołtarz. Zdejmował z niego wszystko, rozlewał wodę i wino, a następnie osuszał go chustą. Rolnicy kończyli prace polowe. Młodzi chłopcy spod szkoły lub kościoła rozpoczynali pochód z kołatkami przez wieś. W Wielki Czwartek w miastach warmińskich odbywały się targi, na których kupowano nasiona i drobne prezenty dla dzieci. W tym dniu starano się zasiać coś w ogrodzie lub przynajmniej przesadzić rośliny w doniczkach. Dla dzieci | + | *Wielki Czwartek – w tym dniu po mszy kapłan zakrywał ołtarz. Zdejmował z niego wszystko, rozlewał wodę i wino, a następnie osuszał go chustą. Rolnicy kończyli prace polowe. Młodzi chłopcy spod szkoły lub kościoła rozpoczynali pochód z kołatkami przez wieś. W Wielki Czwartek w miastach warmińskich odbywały się targi, na których kupowano nasiona i drobne prezenty dla dzieci. W tym dniu starano się koniecznie zasiać coś w ogrodzie lub przynajmniej przesadzić rośliny w doniczkach, stąd też Wielki Czwartek zwano ''Zielonym Czwartkiem''. Dla dzieci wypiekano tego dnia obwarzanki. |
| − | *Wielki Piątek – dzień postny, | + | *Wielki Piątek – dzień postny, wspomnienie śmierci Chrystusa. Święcono wówczas wodę i ogień. W tym dniu palono również najstarszy krzyż w miejscowości. Chłopcy biegali po wsi z drewnianymi klekotkami – był to symbol dnia żałoby. W dzień postu unikano tłuszczu w potrawach. Dzieci dostawały pajdę suchego chleba, dorośli jedli kluski ze śliwkami. Na kolację spożywano chleb polewany olejem i popijano czarną kawą. Rankiem rozpoczynało się nabożeństwo. W domach warmińskich wszystkie krzyże kładziono na białym obrusie lub białej chuście i w ten sposób symbolicznie kładziono je "do grobu". |
| − | *Wielka Sobota – | + | *Wielka Sobota – dzień nawiedzania grobu Pańskiego, modlitwy, milczenia i postu. Święcenie potraw było na terenie Mazur zupełnie nieznanym zwyczajem. Na Warmii wyróżniał się zwyczaj święcenia ognia, wody oraz świec podczas liturgii światła. Rano przed kościołem kapłan rozpalał stos drewna, w którym palono też stare, zniszczone krzyże z różnych stron parafii. Wierni starali się donieść palącą się żagiew do domu. Przed kościołami ustawiano także duże stągwie z wodą, którą wierni napełniali konwie i zanosili do domu. Wodę święconą przechowywaną w domu podawano chorym, dodawano ją także do kąpieli dziecka. Pokrapiano nią również młodą parę wyruszającą do ślubu, ale także członka rodziny wyruszającego w dłuższą podróż. Sytuacja uległa zmianie dopiero po 1945 roku. Na trzy dni świąt przygotowywano ogromne ilości jedzenia. W Wielką Sobotę po południu chłopcy chodzili z kołatkami ''po kołaczach''. Wchodząc do sieni, zdejmowali czapki, kołatali i śpiewali jednocześnie: ''Któryś za nas cierpiał rany...''. Gospodynie częstowała ich [[Kuch|kuchem]] lub [[Trojaki|trojakami]]. Miejscową tradycją było przynoszenie z kościoła wody święconej i węgielków. Gospodarz wieczorem kropił wodą wszystkie izby, dom od zewnątrz, stodołę, chlew na zewnątrz i w środku. W Wielką Sobotę przystępowano także do malowania jajek. Wierzono w ich magiczną moc; szczególne znaczenie miały te, które malowano w przeróżne ornamenty. Do ich zdobienia używano wyłącznie naturalnych barwników, pozyskiwanych na przykład z łupiny cebuli i szyszek olchy. Pisanki wieszano na drzewach, aby te dobrze rosły, lub zakopywano w progu domu, co miało chronić mieszkańców przed złymi mocami. |
| − | |||
| − | |||
== Symbole == | == Symbole == | ||
*palma wielkanocna | *palma wielkanocna | ||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Kultura]][[Kategoria: | + | [[Kategoria: Kultura]][[Kategoria:Kultura niematerialna]][[Kategoria: Wierzenia i obyczaje]] |
Aktualna wersja na dzień 18:07, 17 mar 2015
| Wielki Tydzień | |
| | |
| Symbole | palma wielkanocna, pochód z kołatkami, święcenie ognia, malowanie pisanek |
Wielki Tydzień – uroczysty okres upamiętniający ostatnie dni Jezusa Chrystusa, poprzedzający Święto Zmartwychwstania Pańskiego.
Zwyczaje na Warmii i Mazurach
- Niedziela Palmowa – ostatnia niedziela przed Wielkanocą. Wówczas Warmiacy święcili palmy, zwyczaj ten nie był natomiast rozpowszechniony wśród ludności mazurskiej. Palmy warmińskie były skromne – wykonywano je z kitek kończących źdźbła trzciny, z gałązek jałowca, zielonych gałązek brzozy i bazi. Poświęcone palmy wtykano w domu za święte obrazy wiszące na ścianach. Praktykowano niekiedy również zwyczaj połykania kotek z palm w celu zapobieżenia bólom gardła.
- Wielka Środa – w tym dniu młodzi Warmiacy oblewali się wodą. Nie można było w tym czasie tkać, nie zalecano również obsiewania pól. W Wielką Środę wedle wierzeń kury miały znosić krzywe jajka. Gospodynie rozpoczynały zazwyczaj porządki w domu i zagrodzie. Bielono kuchnię oraz izby. Kobiety zabierały się również do pieczenia ciast i przygotowywania potraw świątecznych.
- Wielki Czwartek – w tym dniu po mszy kapłan zakrywał ołtarz. Zdejmował z niego wszystko, rozlewał wodę i wino, a następnie osuszał go chustą. Rolnicy kończyli prace polowe. Młodzi chłopcy spod szkoły lub kościoła rozpoczynali pochód z kołatkami przez wieś. W Wielki Czwartek w miastach warmińskich odbywały się targi, na których kupowano nasiona i drobne prezenty dla dzieci. W tym dniu starano się koniecznie zasiać coś w ogrodzie lub przynajmniej przesadzić rośliny w doniczkach, stąd też Wielki Czwartek zwano Zielonym Czwartkiem. Dla dzieci wypiekano tego dnia obwarzanki.
- Wielki Piątek – dzień postny, wspomnienie śmierci Chrystusa. Święcono wówczas wodę i ogień. W tym dniu palono również najstarszy krzyż w miejscowości. Chłopcy biegali po wsi z drewnianymi klekotkami – był to symbol dnia żałoby. W dzień postu unikano tłuszczu w potrawach. Dzieci dostawały pajdę suchego chleba, dorośli jedli kluski ze śliwkami. Na kolację spożywano chleb polewany olejem i popijano czarną kawą. Rankiem rozpoczynało się nabożeństwo. W domach warmińskich wszystkie krzyże kładziono na białym obrusie lub białej chuście i w ten sposób symbolicznie kładziono je "do grobu".
- Wielka Sobota – dzień nawiedzania grobu Pańskiego, modlitwy, milczenia i postu. Święcenie potraw było na terenie Mazur zupełnie nieznanym zwyczajem. Na Warmii wyróżniał się zwyczaj święcenia ognia, wody oraz świec podczas liturgii światła. Rano przed kościołem kapłan rozpalał stos drewna, w którym palono też stare, zniszczone krzyże z różnych stron parafii. Wierni starali się donieść palącą się żagiew do domu. Przed kościołami ustawiano także duże stągwie z wodą, którą wierni napełniali konwie i zanosili do domu. Wodę święconą przechowywaną w domu podawano chorym, dodawano ją także do kąpieli dziecka. Pokrapiano nią również młodą parę wyruszającą do ślubu, ale także członka rodziny wyruszającego w dłuższą podróż. Sytuacja uległa zmianie dopiero po 1945 roku. Na trzy dni świąt przygotowywano ogromne ilości jedzenia. W Wielką Sobotę po południu chłopcy chodzili z kołatkami po kołaczach. Wchodząc do sieni, zdejmowali czapki, kołatali i śpiewali jednocześnie: Któryś za nas cierpiał rany.... Gospodynie częstowała ich kuchem lub trojakami. Miejscową tradycją było przynoszenie z kościoła wody święconej i węgielków. Gospodarz wieczorem kropił wodą wszystkie izby, dom od zewnątrz, stodołę, chlew na zewnątrz i w środku. W Wielką Sobotę przystępowano także do malowania jajek. Wierzono w ich magiczną moc; szczególne znaczenie miały te, które malowano w przeróżne ornamenty. Do ich zdobienia używano wyłącznie naturalnych barwników, pozyskiwanych na przykład z łupiny cebuli i szyszek olchy. Pisanki wieszano na drzewach, aby te dobrze rosły, lub zakopywano w progu domu, co miało chronić mieszkańców przed złymi mocami.
Symbole
- palma wielkanocna
- pochód z kołatkami
- targi w Wielki Czwartek
- święcenie ognia
- przynoszenie do domu wody święconej w Wielką Sobotę
- przygotowywanie pisanek
Zobacz też
Bibliografia
Chłosta Jan, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Olsztyn 2009.
Hochleitner Janusz, Kuchnia świąteczna na Warmii, [w:] Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Kuchnia dawnych ziem pruskich - tradycja i nowoczesność, red. Tomasz Chrzanowski, Olsztyn 2011, s. 132-148.
Szyfer Anna, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn 1968.
Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, red. Bogumił Kuźniewski, Olsztynek 2002.
