Granicznik płucnik

Granicznik płucnik
Lobaria pulmonaria
(L.) Hoffm.
Granicznik płucnik. Fot. Dariusz Kubiak.
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	miseczniaki (Lecanoromycetes)
Rząd	pawężnicowce
Rodzina	granicznikowate
Rodzaj	granicznik
Gatunek	granicznik płucnik
Synonimy

Granicznik płucnik (Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm. – gatunek zlichenizowanego grzyba workowego (porostu) z rodziny granicznikowatych (Lobariaceae), rzędu pawężnicowców (Peltigerales).

Plecha

Granicznik płucnik jest jednym z najładniejszych porostów krajowych. Jego plechy w stanie suchym mają barwę miedzianobrunatną, żółtawobrunatną lub żółtawozielonkawą, natomiast nasączone wodą stają się zielonooliwkowe. Górna strona plechy jest opatrzona siecią siateczkowatych wyniesień, na grzbiecie których znajdują się białawożóltawe lub białawoszare soralia. Często wykształcają się w nich izydiowe soredia. Między wyniesieniami znajdują się wgłębienia, którym na dolnej stronie plechy odpowiadają wypukłości, zwykle koloru białawobrunatnego, z czasem brązowiejące. Plecha na dolnej stronie jest ciemniejsza w środku, a ku brzegom jaśnieje. Jest ona przymocowana do podłoża krótkimi chwytnikami.

Granicznik płucnik jest dużym porostem; jego dorodne plechy osiągają czasem nawet 30-40 cm średnicy, a poszczególne łatki mają do 8–10 cm długości i 2–5 cm szerokości. Często plechy rosną w skupieniach, pokrywając znaczne powierzchnie na pniach.

Porost bardzo rzadko wytwarza owocniki. Mają one średnicę do 5 mm, charakteryzują je tarczki barwy czerwonawej lub czerwonobrunatnej. Brzeżek jest cienki i ma barwę plechy, a u starszych okazów zwykle zanika. W Polsce okazy z owocnikami spotykano wyjątkowo, np. w Bieszczadach, Puszczy Białowieskiej i w Wigierskim Parku Narodowym.

Rozmieszczenie i ekologia

Lobaria pulmonaria ma szeroki zasięg występowania obejmujący Europę, Azję, Afrykę i Amerykę Północną. Gatunek pierwotnie rozpowszechniony w Europie w lasach liściastych strefy umiarkowanej tworzy obecnie niewielkie, izolowane populacje. W Polsce występuje najliczniej w Bieszczadach i w Puszczy Białowieskiej, nieco rzadziej w innych dużych kompleksach leśnych Polski północno-wschodniej, Pomorza Gdańskiego oraz Beskidów Zachodnich.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje jedynie w największych kompleksach leśnych regionu: w Puszczy Boreckiej, Rominckiej, Piskiej i Nidzickiej.

Za główny czynnik odpowiedzialny za ustępowanie tego gatunku przyjmuje się zanieczyszczenie atmosfery przez dwutlenek siarki SO2. Nie bez znaczenia pozostaje działalność gospodarcza w lasach zaburzająca strukturę gatunkową i wiekową drzewostanów oraz zmieniające się warunki mikroklimatyczne lasu. Optymalnym środowiskiem występowania granicznika są stare lasy o luźnym drzewostanie, zapewniające odpowiednio wysokie nasłonecznienie, ale jednocześnie o wysokim poziomie regularnych opadów.

Wartość użytkowa

Granicznik płucnik jest porostem objętym w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, wymagającym ustanowienia strefy ochrony wokół jego stanowiska o promieniu 100 m. W Polsce jest porostem zagrożonym wymarciem (kategoria EN).

W przeszłości w medycynie ludowej plechy granicznika stosowano przeciwko chorobom płuc.

Ciekawostki

Granicznik płucnik jest porostem wykorzystywanym w ocenie ciągłości ekologicznej ekosystemów leśnych. W Polsce ma status wskaźnika niżowych lasów puszczańskich (reliktu puszczańskiego). Uznać można go za gatunek parasolowy (osłonowy) – wskaźnik siedlisk charakteryzujących się dużą różnorodnością gatunkową, obfitujących w rzadkie i zagrożone taksony porostów oraz innych organizmów leśnych.

Zobacz też

pl.wikipedia.org, granicznik płucnik [22.04.2014]

Bibliografia

Czyżewska Krystyna, Cieśliński Stanisław, Porosty – wskaźniki niżowych lasów puszczańskich w Polsce, "Monographiae Botanicae" 2003, z. 91, s. 223–239.
Cieśliński Stanisław, Czyżewska Krystyna, Fabiszewski Jerzy, Czerwona lista porostów w Polsce. Red list of the lichens in Poland, [w:] Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red lists of plants and fungi in Poland, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006, s. 71–89.
Fałtynowicz Wiesław, Ochrona granicznika płucnika Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm. Poradnik dla pracowników Parków Narodowych, wigry.win.pl