Browar w Szczytnie

Szczytno
Browar w Szczytnie. Widok z ul. A. Mickiewicza
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Szczytno
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Szczytno
Położenie na mapie Polski Szczytno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Browar w Szczytnie gm. Szczytno pow. szczycieński zlokalizowany jest w narożniku ul. Adama Mickiewicza i ul. Bartna Strona nad brzegiem Jeziora Domowego Małego. Obecnie nie produkuje się tu piwa, w części zabytkowego zespołu budynków funkcjonuje rozlewnia wódek.

Początki

Browar został założony w 1898 r. przez Fryderyka Dauma pod nazwą „Browar Zamkowy” (niem. „Schlossbrauerei Ortelsburg”). Rodzina właścicieli zamieszkała w budynku obok browaru. Podczas budowy doradcą i konsultantem nadzorującym inwestycję od strony technologicznej był mistrz piwowarski Robert Hoffman, który na kolejne lata został kierownikiem browaru i twórcą najbardziej znanego piwa produkowanego w browarze do 1945 r. - „Edelhell”. W najstarszej części browaru, wybudowanej wzdłuż ul. Bartna Strona, mieściły się lodownia, warzelnia i fermentownia, pod którą w piwnicach, znajdowała się leżakownia. Prostopadle do budynku, od strony zachodniej, mieściła się stajnia, później także lodownia. W 1899 r. wyprodukowano tu 8 tys. hl piwa. Niezbędny do produkcji jęczmień kupowano bezpośrednio od producentów. Piwo produkowane w browarze szczycieńskim było bardzo dobrej jakości.

Rodzina Daum

W 1906 roku F. Daum przekazał zarządzanie browarem jednemu ze swych synów Walterowi, który kierował browarem do śmierci w 1941 r. W okresie zarządzania przez niego browarem produkcja wzrosła kilkakrotnie. Rodzina Daum zajmowała się browarnictwem od kilku pokoleń. W jej posiadaniu znajdowały się także browary w Biskupcu i Olsztynie oraz słodownia w Malborku.

Zniszczenia pierwszej wojny i odbudowa

Tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej w szczycieńskim browarze wyprodukowano 20 tys. hl piwa rocznie. Podczas ofensywy wojsk rosyjskich, w sierpniu 1914 r., Szczytno uległo poważnym zniszczeniom, w tym także zabudowania browaru. Przez następne lata browar odbudowywano i wyposażano w nowoczesne urządzenia. Otwarto także liczne przedstawicielstwa w wielu okolicznych miastach regionu. Na terenie browaru wzniesiono także nowy budynek biurowo – mieszkalny. Wykonanie projektu powierzono zdolnemu szczycieńskiemu architektowi Augustowi Wiegandowi, który jeszcze wielokrotnie współpracował z Daumami przy rozbudowie browaru. Kolejne lata to czas nieustających realizacji inwestycji budowlanych w obrębie zakładu, także we współpracy z firmami z Berlina. Równocześnie unowocześniano wyposażenie sprowadzając maszyny m.in. z Chemnitz, Wiednia i Lipska, wykopano także ujęcia wody, co było niezbędne przy produkcji, gdyż dobrej jakości woda jest niezmiernie ważna w procesie warzenia piwa. Browar zmonopolizował miejscowy rynek. Produkowano tu trzy rodzaje piwa: najwięcej pełnego (marcowe, pilsner), a także zwykłe (słodowo-karmelowe) i mocne (koźlak, porter). W 1936 r. w browarze zatrudniano 98 pracowników, w tym 20 biurowych. W 1938 roku wyprodukowano 38 tys. hl. piwa. W latach następnych produkcja wzrastała, w 1944 r. wynosiła 78 tys. hl.

Najstarsza częśc browaru zniszczona i odbudowana po pierwszej wojnie wiatowej

Po 1945 r.

Na skutek działań Armii Czerwonej w 1945 r. Szczytno zostało znacznie zniszczone. Browar przetrwał, spalono mieszkanie właścicieli i budynek biurowy oraz częściowo słodownię i inne budynki. Techniczne wyposażenie browaru zdemontowali Rosjanie. Poważnym problemem byli szabrownicy. Browar został przejęty we wrześniu 1945 roku przez spółdzielnię „Społem”. Na podstawie ustawy o nacjonalizacji przemysłu z 1946 r. browar przeszedł na własność Skarbu Państwa. Pierwsze piwo wyprodukowano w 1946 r. dwa lata później produkcja wyniosła 80 tys. hl. Odbudowano także budynek mieszkalno – biurowy przeznaczając go na biura i mieszkanie dyrektora. W 1950 r. browar wszedł w skład Olsztyńskich Zakładów Piwowarskich, przekształconych w Zakłady Przemysłu Piwowarsko – Słodowniczego, w skład którego wchodziły także browary w Biskupcu, Braniewie, Olsztynie i Kętrzynie. W 1982 r. w szczycieńskim browarze specjaliści z Czech zamontowali nową linię rozlewniczą. W 1986 r. browar otrzymał medal na Krajowych Targach Browarnictwa. Produkowano wówczas kilka gatunków piwa, także na eksport, w tym m.in.: piwo ciemne, porter, karmelowe, pszeniczne.

Zmiany po 1989 r. Zaprzestanie produkcji

Szczycieński browar wchodził, wraz z browarem olsztyńskim i biskupieckim w skład Browarów Warmińsko-Mazurskich (Braniewo odłączyło się 1972 r., Kętrzyn w 1989 r.), które w 1991 r. zostały przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, sprzedaną w roku następnym i sprywatyzowaną. Dodano wówczas do nazwy browarów słowo „Jurand”. W 1995 r. rozpoczęto w Szczytnie pracę na zmodernizowanym dziale warzenia piwa. W latach 1992 – 1996 produkowano tu około 75 tys. hl. piwa rocznie. Produkowane piwa zdobywały nagrody. W latach 1998 – 1999 w Szczytnie produkowano wszystkie rodzaje piw firmowanych przez browary „Jurand”. W browarze szczycieńskim zaprzestano wkrótce produkcji piwa, a rozpoczęto rozlew mocniejszych alkoholi.

W swej najstarszej części browar został wzniesiony w stylu neogotyckim. Doceniając wartość architektoniczną i historyczną browaru w Szczytnie Wojewódzki Konserwator Zabytków objął go ochroną prawną wpisując do rejestru zabytków nieruchomych województwa warmińsko - mazurskiego (1996 r.).

Widok browaru z wysokości ul. Bartna Strona

Budynek mieszkalno-administracyjny w zespole browaru, ob. biura zakładu

Bibliografia

1. Adam Płoski, Tradycje piwowarskie Szczytna, [w:] Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski, Rocznik III, Olsztyn 2001, s. 112-128.
2. A. Płoski, Browarnictwo południowych Mazur, [w:] Rocznik Mazurski, Tom 6, 2002, s.104-116.