Mortęgi: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 9: | Linia 9: | ||
|zdjęcie = Pałac w Mortęgach.jpg | |zdjęcie = Pałac w Mortęgach.jpg | ||
|opis zdjęcia = XIX-wieczny pałac w Mortęgach<br/>Źródło: http://www.mortegi.pl/-page_id=142.htm, dostęp 26 września 2013 | |opis zdjęcia = XIX-wieczny pałac w Mortęgach<br/>Źródło: http://www.mortegi.pl/-page_id=142.htm, dostęp 26 września 2013 | ||
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = Wieś sołecka |
|województwo = Warmińsko-Mazurskie | |województwo = Warmińsko-Mazurskie | ||
|powiat = Iławski | |powiat = Iławski | ||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
|liczba ludności = | |liczba ludności = | ||
|rok = | |rok = | ||
| − | |strefa numeracyjna = | + | |strefa numeracyjna = (+48) 89 |
| − | |kod pocztowy = | + | |kod pocztowy = 14-260 |
| − | |tablice rejestracyjne = | + | |tablice rejestracyjne = NIL |
|SIMC = | |SIMC = | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>'''Mortęgi''' (niem. ''Mortung'') – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. | + | <big>'''Mortęgi''' (niem. ''Mortung'') – wieś sołecka w Polsce położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[gmina Lubawa|gminie Lubawa]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna: === | === Charakterystyka fizjograficzna: === | ||
| − | Miejscowość położona jest | + | Miejscowość położona jest 4,5 km na południowy zachód od [[Lubawa|Lubawy]]. Podstawowym materiałem, składającym się na powstanie gleb, są utwory polodowcowe: gliny, piaski wodno – lądowe i zwałowe. Do bogactw naturalnych najobficiej występujących na tym obszarze można wymienić torf. Sieć hydrograficzna miejscowości powstała w momencie ustąpienia lodowca. |
| − | Podstawowym materiałem, składającym się na powstanie gleb, są utwory polodowcowe: gliny, piaski wodno – lądowe i zwałowe. Do bogactw naturalnych najobficiej występujących na tym obszarze można wymienić torf. | + | Roślinność synantropijna przybiera postać zbiorowisk segetalnych, które towarzyszą roślinom uprawnym albo zbiorowisk ruderalnych, które towarzyszą osiedlom ludzkim oraz liniom komunikacyjnym i zakładom przemysłowym. W parku w Mortęgach występują drzewa ozdobne. Należą do nich choina kanadyjska, cis pospolity, cypryśnik, czeremcha. |
| − | Sieć hydrograficzna miejscowości powstała w momencie ustąpienia lodowca. | ||
| − | Roślinność synantropijna przybiera postać zbiorowisk segetalnych, które towarzyszą roślinom uprawnym albo zbiorowisk ruderalnych, które towarzyszą | ||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości: === | === Dzieje miejscowości: === | ||
Była wsią szlachecką na prawie polskim już w okresie przed krzyżackim. | Była wsią szlachecką na prawie polskim już w okresie przed krzyżackim. | ||
| − | W okresie krzyżackim wieś administracyjnie należała do wójtostwa bratiańskiego. W 1326 roku przeszła w posiadanie rycerza Ludwika z Mortęg. W roku 1338 wielki mistrz Dytrych von Altenburg nadał ją łowczemu Ludwikowi z Krzykos na prawie chełmińskim. Mortęgi liczyły | + | W okresie krzyżackim wieś administracyjnie należała do wójtostwa bratiańskiego. W 1326 roku przeszła w posiadanie rycerza [[Ludwik z Mortęg|Ludwika z Mortęg]]. W roku 1338 wielki mistrz [[Dytrych von Altenburg]] nadał ją łowczemu [[Ludwik z Krzykos|Ludwikowi z Krzykos]] na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Mortęgi liczyły 65 łanów oraz 1 łan łąki przy drodze prowadzącej w kierunku [[rzeka Drwęca|Drwęcy]]. Danina wynosiła po jednej mierze żyta i pszenicy od pługa, natomiast od radła 1 miarę pszenicy. W 1390 roku jej właścicielem został rycerz [[Ludwig z Mortęg]]. Biskup [[Chełmińsko|Chełmińska]] Jan potwierdził w 1402 roku Ludwikowi przywilej nadania dóbr. Od [[Ludwik z Mortęg|Ludwika z Mortęg]] wywodził się słynny ród Mortęskich, piastujących wysokie godności i urzędy. Imię Ludwik było dla tego rodu charakterystyczne, gdyż było nadawane z ojca na syna. Dwóch Ludwików z rodu Mortęskich pełniło funkcję wojewodów chełmińskich. Pierwszy z nich odegrał istotną rolę na tym obszarze w okresie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]] (1454-1466). Na drugim Ludwiku, pochowanym w 1615 roku w kościele farnym w [[Lubawa|Lubawie]], zakończył się ród Mortęskich. Na jego grobowcu został wyryty napis w języku polskim. Dobra rodu Mortęskich przeszły na córkę, [[Zofia Mortęska|Zofię]]. W 1667 roku miejscowość należała do [[Stanisław Narzymski|Stanisława Narzymskiego]]. Oprócz wsi był tutaj folwark, który liczył w 1789 roku dwanaście zagród. W 1885 roku we wsi i folwarku Mortęgi mieszkało 338 osób. [[Szkoła w Mortęgach]] zbudowana została przed rokiem 1885. W 1928 roku miejscowość liczyła 336 ludzi. W wieku XIX znajdowała się w Mortęgach karczma i gorzelnia. |
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Ludzie związani z miejscowością: === | === Ludzie związani z miejscowością: === | ||
| − | Magdalena Mortęska - starościanka pokrzywińska oraz podkomorzanka malborska. | + | [[Ludwig z Mortęg]]<br/> |
| − | Od 1597 roku pełniła funkcję ksieni benedyktynek w Chełmie. | + | [[Zofia Mortęska]]<br/> |
| + | [[Magdalena Mortęska]] - starościanka pokrzywińska oraz podkomorzanka malborska. Od 1597 roku pełniła funkcję ksieni benedyktynek w Chełmie.<br/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 60: | Linia 55: | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
We wsi Mortęgi znajduje się dziewiętnastowieczny pałac – siedziba zarządu RSP.<br/> | We wsi Mortęgi znajduje się dziewiętnastowieczny pałac – siedziba zarządu RSP.<br/> | ||
| − | + | Kaplica grobowa rodu Mortęskich. W XVII wieku odprawiano tam msze święte za zgodą biskupa Zadzika. Właścicielem miejscowości był starosta tolkmicki, [[Stanisław Działyński]].<br/> | |
| − | Kaplica grobowa rodu Mortęskich. W XVII wieku odprawiano tam msze święte za zgodą biskupa Zadzika. Właścicielem miejscowości był starosta tolkmicki, Stanisław Działyński.<br/> | ||
| Linia 67: | Linia 61: | ||
=== Gospodarka: === | === Gospodarka: === | ||
| − | W sierpniu 1945 roku dokonano zmian w strukturze własności ziemskiej. Lasy upaństwowiono | + | W sierpniu 1945 roku dokonano zmian w strukturze własności ziemskiej. Lasy upaństwowiono w majątkach między innymi Mortęgi – 103 ha. Przekazano je pod zarząd państwowy. U schyłku lat czterdziestych pierwsze efekty gospodarcze pojawiły się na skutek przeprowadzonej reformy rolnej. Po drugiej wojnie światowej we wsi powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. W latach siedemdziesiątych słynęła z dużych osiągnięć gospodarczych. W roku 1978 gospodarowała na powierzchni 651 ha. Użytki rolne stanowiły tu 636 ha. Specjalizowała się w produkcji zwierzęcej, mając własne pasze. W latach 1976 – 1978 liczba bydła na 100 ha użytków rolnych przekroczyła w RSP 100 sztuk, a trzody chlewnej – 400 sztuk. Sprzedaż żywca w tym okresie wynosiła około 1000 kg z 1 ha użytków rolnych. |
<br/> | <br/> | ||
Wersja z 13:40, 27 paź 2013
| Mortęgi | |
| | |
 XIX-wieczny pałac w Mortęgach
Źródło: http://www.mortegi.pl/-page_id=142.htm, dostęp 26 września 2013 | |
| Rodzaj miejscowości | Wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | Warmińsko-Mazurskie |
| Powiat | Iławski |
| Gmina | Lubawa |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 14-260 |
| Tablice rejestracyjne | NIL |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  Współrzędne spoza mapy: Mortęgi : 0/0 | |
| Położenie na mapie Polski  Współrzędne spoza mapy: Mortęgi : 0/0 | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Mortęgi (niem. Mortung) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna:
Miejscowość położona jest 4,5 km na południowy zachód od Lubawy. Podstawowym materiałem, składającym się na powstanie gleb, są utwory polodowcowe: gliny, piaski wodno – lądowe i zwałowe. Do bogactw naturalnych najobficiej występujących na tym obszarze można wymienić torf. Sieć hydrograficzna miejscowości powstała w momencie ustąpienia lodowca.
Roślinność synantropijna przybiera postać zbiorowisk segetalnych, które towarzyszą roślinom uprawnym albo zbiorowisk ruderalnych, które towarzyszą osiedlom ludzkim oraz liniom komunikacyjnym i zakładom przemysłowym. W parku w Mortęgach występują drzewa ozdobne. Należą do nich choina kanadyjska, cis pospolity, cypryśnik, czeremcha.
Dzieje miejscowości:
Była wsią szlachecką na prawie polskim już w okresie przed krzyżackim.
W okresie krzyżackim wieś administracyjnie należała do wójtostwa bratiańskiego. W 1326 roku przeszła w posiadanie rycerza Ludwika z Mortęg. W roku 1338 wielki mistrz Dytrych von Altenburg nadał ją łowczemu Ludwikowi z Krzykos na prawie chełmińskim. Mortęgi liczyły 65 łanów oraz 1 łan łąki przy drodze prowadzącej w kierunku Drwęcy. Danina wynosiła po jednej mierze żyta i pszenicy od pługa, natomiast od radła 1 miarę pszenicy. W 1390 roku jej właścicielem został rycerz Ludwig z Mortęg. Biskup Chełmińska Jan potwierdził w 1402 roku Ludwikowi przywilej nadania dóbr. Od Ludwika z Mortęg wywodził się słynny ród Mortęskich, piastujących wysokie godności i urzędy. Imię Ludwik było dla tego rodu charakterystyczne, gdyż było nadawane z ojca na syna. Dwóch Ludwików z rodu Mortęskich pełniło funkcję wojewodów chełmińskich. Pierwszy z nich odegrał istotną rolę na tym obszarze w okresie wojny trzynastoletniej (1454-1466). Na drugim Ludwiku, pochowanym w 1615 roku w kościele farnym w Lubawie, zakończył się ród Mortęskich. Na jego grobowcu został wyryty napis w języku polskim. Dobra rodu Mortęskich przeszły na córkę, Zofię. W 1667 roku miejscowość należała do Stanisława Narzymskiego. Oprócz wsi był tutaj folwark, który liczył w 1789 roku dwanaście zagród. W 1885 roku we wsi i folwarku Mortęgi mieszkało 338 osób. Szkoła w Mortęgach zbudowana została przed rokiem 1885. W 1928 roku miejscowość liczyła 336 ludzi. W wieku XIX znajdowała się w Mortęgach karczma i gorzelnia.
Ludzie związani z miejscowością:
Ludwig z Mortęg
Zofia Mortęska
Magdalena Mortęska - starościanka pokrzywińska oraz podkomorzanka malborska. Od 1597 roku pełniła funkcję ksieni benedyktynek w Chełmie.
Zabytki:
We wsi Mortęgi znajduje się dziewiętnastowieczny pałac – siedziba zarządu RSP.
Kaplica grobowa rodu Mortęskich. W XVII wieku odprawiano tam msze święte za zgodą biskupa Zadzika. Właścicielem miejscowości był starosta tolkmicki, Stanisław Działyński.
Gospodarka:
W sierpniu 1945 roku dokonano zmian w strukturze własności ziemskiej. Lasy upaństwowiono w majątkach między innymi Mortęgi – 103 ha. Przekazano je pod zarząd państwowy. U schyłku lat czterdziestych pierwsze efekty gospodarcze pojawiły się na skutek przeprowadzonej reformy rolnej. Po drugiej wojnie światowej we wsi powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. W latach siedemdziesiątych słynęła z dużych osiągnięć gospodarczych. W roku 1978 gospodarowała na powierzchni 651 ha. Użytki rolne stanowiły tu 636 ha. Specjalizowała się w produkcji zwierzęcej, mając własne pasze. W latach 1976 – 1978 liczba bydła na 100 ha użytków rolnych przekroczyła w RSP 100 sztuk, a trzody chlewnej – 400 sztuk. Sprzedaż żywca w tym okresie wynosiła około 1000 kg z 1 ha użytków rolnych.
Kultura:
Bibliografia:
Mortęgi, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, red. F. Sulimierski, Warszawa 1885.
Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, red. Z. Witkowski, Olsztyn 1953.
Fankidejski Jakub, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych,Gdynia 2011.
Śliwiński Józef, Lubawa, z dziejów miasta i okolic, Józef Śliwiński, Olsztyn 1982.
Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.
