Henrykowo

Henrykowo
Henrykowo. Kościół. Źródło: archipelag.ceik.eu
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Gmina	Orneta
Liczba ludności (2010)	415
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Henrykowo
Położenie na mapie Polski Henrykowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Henrykowo (niem. Heinrikau) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 415 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Emil Rońda.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Orneckiej, 6,5 km na północ od Ornety i 8 km na południe od Pieniężna, w pobliżu granicy z powiatem braniewskim, na wschód od linii kolejowej na odcinku Orneta – Pieniężno; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 507.

Dzieje miejscowości

Wieś po raz pierwszy jest wzmiankowana w źródłach z roku 1312. Przywilej lokacyjny otrzymała prawdopodobnie niedługo później, ale dokładna data nie jest znana. Miejscowość obejmowała w tym czasie aż 113 łanów położonych na starych pruskich polach osadniczych zwanych Rudicus, Glebisken i Comainen; sześć łanów przeznaczono dla kościoła, a aż jedenaście dla zasadźcy. Nazwa wsi wywodzi się prawdopodobnie od sołtysa Henryka, wymienianego w dokumencie z 1312 roku. Wkrótce potem Henryk sprzedał sołectwo, a kapituła zmniejszyła obszar wsi, obniżyła czynsz. Nowy sołtys otrzymał zgodę na założenie karczmy i młyna. 28 października 1326 roku wystawiono nowy przywilej lokacyjny. W tym samym roku wybudowano we wsi kościół, ale brak jest wiadomości na temat szkoły parafialnej; być może dokumenty spłonęły w pożarze plebanii w 1784 roku. W 1430 roku gmina kupiła od kapituły pobliski młyn, ale po stu latach ponownie znajdował się on w rękach kapituły, która raz jeszcze go sprzedała w 1547 roku. W połowie XVII wieku wieś czynszowa Henrykowo obejmowała 107 łanów; gospodarowało tu wówczas 27 chłopów, trzech sołtysów oraz karczmarz i młynarz. W 1783 roku była to wieś królewska.

Przed wybuchem II wojny światowej większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 86 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 45 w handlu i komunikacji.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych latach:

• 1783 – 69 gospodarstw

• 1820 – 465 osób, 61 gospodarstw

• 1857 – 720 osób

• 1905 – 857 osób

• 1933 – 806 osób

• 1939 – 800 osób

Religia

Miejscowy kościół jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej. Wieś znajduje się także na terenie parafii greckokatolickiej w Pieniężnie.

Zabytki

• kościół pw. św. Katarzyny w Henrykowie
• przykłady budownictwa, tzw. domy warmińskie (m.in. domy nr 33, 43, 44, 51, 55)
• drewniane stodoły w zagrodach nr: 5, 8, 17, 27, 47, 55, 84
• zespół stacji kolejowej
• zespół budynków szkolnych
• zespół siedmiu kapliczek

Turystyka

Przez wieś przebiega Szlak Kopernikowski prowadzący od Majątku Kumiany do Fromborka.

Ciekawostki

• We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".
• Na jednym ze skrzyżowań we wsi w czasie II wojny światowej rozmieszczono gniazdo karabinu maszynowego. Wedle miejscowej legendy w tym miejscu straszyły duchy poległych żołnierzy. Mieszkańcy często omijali to miejsce idąc pieszo w kierunku dworca.

Bibliografia

Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Strona Urzędu Miasta i Gminy Orneta| Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Część I [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Wikipedia [08.07.2014]
http://orneta-umig.bip-wm.pl/ Strona Urzędu Miasta i Gminy Orneta] [08.07.2014]