Brzozie Lubawskie

Brzozie Lubawskie
Cmentarz z XIV/XV w. Zdjęcia Janusz Laskowskiego [12.09.2013] Cmentarz z XIV/XV w. Zdjęcia Janusz Laskowskiego [12.09.2013]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Gmina	Kurzętnik
Liczba ludności (2010)	589
Strefa numeracyjna	(+48) 56
Tablice rejestracyjne	NNM
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Brzozie Lubawskie
Położenie na mapie Polski Brzozie Lubawskie
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Brzozie Lubawskie (Brosa, Deutsche Brosau, Brzuzie Deutsche, Broza, Brosau, niem. Brozie, a w latach 1920-1945 Brzozie Niemieckie, w okresie międzywojennym było też Brzozie Polskie, po II wojnie światowej Brzozie Lubawskie) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Kurzętnik. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 589. mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Zbigniew Burzacki.

Położenie

Wieś leży przy drodze krajowej nr 15, w odległości 10 km od Nowego Miasta Lubawskiego.

Dzieje miejscowości

Wieś lokował w 1310 r. biskup płocki. Ziemię tę otrzymał od biskupa chełmińskiego – Wernera. Najprawdopodobniej w tym samym czasie powstała parafia, która wzmiankowana jest w dokumentach z 1378 r. Kościół istniał do XVI w. Na jego miejscu w XVIII postawiono nową murowaną świątynię. W XVII w. na terenie miejscowości powstała szkoła. W XIX w. wieś zajmowała 6757 mórg z 92 domami. Mieszkańców było 637., w tym 634. katolików. Okres II wojny światowej spowodował częściowe wysiedlenie ludności zamieszkującej wieś. Wiadomo również, że w 1944 r. w Brzozie mieścił się podośrodek pracy obozu koncentracyjnego w Stutthofie. W tym samym roku do wsi przetransportowano około 500 Żydówek z Kamiennika Wielkiego, które skierowano do pracy przy budowie umocnień wojskowych. Następnie przeniesiono je do Wielkiego Głęboczka (do pięciu drewnianych baraków nad jeziorem), a jesienią do Jajkowa. Pod koniec XX w. sołectwo obejmowało 1708,8 ha, w tym 91 gospodarstw z 586. mieszkańcami. Obecnie wieś leży na planie ulicówki, a wokół niej znajdują się trzy osady: Brzozak, Mechacz, Wygoda. Znajdujący się tu kościół od 1874 r. jest siedzibą parafii.

Gospodarka

W miejscowości działają firmy z dziedziny motoryzacji, elektroniki i transportu.

Kultura

We wsi znajduje się szkoła podstawowa. Ponadto w XX w. w Brzoziu powstało kółko rolnicze z biblioteką i sztandarem.

Bezpieczeństwo

W drugiej poł. XIX w. w miejscowości założono Ochotniczą Straż Pożarną, która do 1920 r. nosiła nazwę Stowarzyszenie Świętego Floriana.

Ludzie związani z miejscowością

• ks. Ludwik Chyliński – członek Towarzystwa Naukowego Toruńskiego, członek Rady Ludowej Działdowie w latach 1918–1920, kuratus w Mikołajkach
• Mieczysław Tomasz Malinowski – działacz społeczny, poseł do Sejmu V kadencji (1938–1939)
• Bolesław Krajnik – działacz ludowcy, członek PSL–Piast

Na kartach historii miejscowości zapisali się także księża z miejscowej parafii: Kejdrowski, Kopicki, Stanisław Zabrocki, Lemańczyk, Bernard Zakrzewski. W dziejach wsi odznaczyli się także nauczyciele: Gronest – niemiecki katolik, Iwicki, Marian Kriks. Przed wojną sołtysami we wsi byli: Rezmerowski, Kroplewski, Bronisław Leski. Po wojnie zaś: Kazimierz Lisiński, Teodor Paczkowski, Nikodem Brózda, Tadeusz Brózda.

Zabytki

• kościół neoromański z XIX w.
• gotycka kaplica na cmentarzu przykościelnym z przełomu XIV i XV w.

Bibliografia

1. Grabowski Stanisław,Z dziejów Kurzętnika i okolic, Warszawa 1995, 171 ss.
2. Grabowski Stanisław,Z dziejów Kurzętnika i okolic, Warszawa 2008, 287 ss.
3. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
4. Zdjęcia Janusz Laskowskiego [12.09.2013]
5. Wrota Warmii i mazur [03.07.2014]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [03.07.2014]