Monety (gmina Kowale Oleckie)

Monety
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olecki
Gmina	Kowale Oleckie
Liczba ludności (2010)	95
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Monety
Położenie na mapie Polski Monety
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Monety (niem. Monethen, od 1938 r. Moneten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie oleckim, w gminie Kowale Oleckie. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. W latach 1999–2001 wieś wchodziła w skład powiatu olecko-gołdapskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 95 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Cecylia Truchan.

Położenie

Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na Mazurach Garbatych (Wzgórza Szeskie), we wschodniej części Pojezierza Zachodniosuwalskiego, nad rzeką Jarką, na wschód od Jeziora Czarnego, 11 km na północ od Olecka i 5 km na południowy wschód od Kowali Oleckich; na zachód od wsi przebiega droga krajowa nr 65.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północno–wschodnich terenów Prus Książęcych. Przed rokiem 1564 (trudno ustalić dokładną datę ze względu na brak źródeł) starosta Wawrzyniec von Halle sprzedał tutejszemu sołtysowi Brożejowi cztery łany sołeckie za 140 grzywien. Ponieważ Brożej nie otrzymał przywileju, wystawił go w 1616 roku książę Jan Zygmunt Hohenzollern, potwierdzając zasiedlenie 29 łanów na prawie chełmińskim. Była to wieś czynszowa; należała do parafii ewangelickiej w Szarejkach.

Szkołę we wsi założono w pierwszej połowie XVIII wieku (około 1737-1740). W 1935 roku zatrudniony w niej był jeden nauczyciel, a w ośmiu klasach uczęszczało do niej ogółem 68 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie we wrześniu 1945 roku jako jedną z pierwszych szkół w powiecie oleckim.

Po zakończeniu wojny rozbudowano tutejszą cegielnię.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 226 osób

• 1933 r. – 405 osób

• 1939 r. – 333 osoby

• 1988 r. – 106 osób

Kultura

• Stowarzyszenie „Monety” działające na rzecz wspierania rozwoju kulturalnego i społecznego

Przemysł

We wsi działa żwirownia.

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Moneta (1659–1735) – rektor szkoły w Grudziądzu, pastor w Suszu, lektor języka polskiego w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, autor słownika języka polskiego, wielu wierszy i pieśni religijnych ewangelickich; jego rodzina wywodziła się ze wsi Monety
• Ullrich C. Gollub (1923–2003) – pisarz niemiecki, który większość życia spędził w Stanach Zjednoczonych; pochodził z Monet; jest m.in. autorem opowiadania Taniec bocianów o samotnym myśliwym spod Szeskiej Góry
• Cecylia Truchan (ur. 1955) – pisankarka, twórczyni ludowa
• Józef Sinderewicz (ur. 1928) – śpiewak ludowy
• Joanna Sinderewicz (ur. 1966) – twórca ludowy, malarka, hafciarka i koronkarka

Zabytki

• zespół budynków szkolnych z okresu międzywojennego: szkoła (murowana) i budynek gospodarczy (drewniany)
• kilka przykładów budownictwa murowanego z przełomu XIX i XX wieku (domy 7/8, 15, 18)
• wapiennik z przełomu XIX i XX wieku, murowany
• cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na zachód od wsi
• cmentarz ewangelicki z początku XIX wieku, na południowo–wschodnim krańcu wsi

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1, Olsztyn 2011.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1974.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
| Strona Urzędu Gminy Kowale Oleckie [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Vervaltugsgeschichte [12.11.2013]