Muchomor zielonawy

Muchomor zielonawy
Amanita phalloides
(Vaill. ex Fr.) Link
Owocniki muchomora zielonawego
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby podstawkowe
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	muchomorowate
Rodzaj	muchomor
Gatunek	muchomor zielonawy
muchomor sromotnikowy

Muchomor zielonawy (Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link) – gatunek grzyba wielkoowocnikowego z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae), rzędu pieczarkowców (Agaricales).

Owocnik

Muchomor zielonawy (sromotnikowy) tworzy owocniki zbudowane z kapelusza i trzonu. Kapelusz średnicy 6-12 cm w kolorze biało-zielonkawym lub oliwkowo-zielonkawym, na brzegu nieco jaśniejszy, czasem żółtawy pokryty delikatnymi, nielicznymi łatkami lub pozbawiony łatek. Powierzchnia kapelusza sucha, gładka, nieco błyszcząca, brak prążkowania na brzegu. Blaszki białe, u starych okazów z lekkim odcieniem żółtawo-zielonkawym, gęsto ustawione, przy trzonie wolne. Trzon wielkości 8-15 x 1-2,5cm białawy z odcieniem zielonkawo-oliwkowym, czasem z zygzakowatym wzorkiem na powierzchni. Pierścień na trzonie - pozostałość po osłonie częściowej - wyraźny, duży, gładki lub słabo prążkowany. Nasada trzonu bulwiasto zgrubiała i otoczona charakterystyczną, dobrze rozwiniętą, wysoką, odstającą pochwą - pozostałością po osłonie całkowitej. Miąższ biały, niezmienny, kruchy o smaku łagodnym i słodkawym, mdłym zapachu.

Rozmieszczenie i ekologia

Muchomor zielonawy (sromotnikowy) występuje w lasach liściastych, rzadziej iglastych. Najczęściej występuje na glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym, ale potrafi rosnąć także na glebach kwaśnych. Jest grzybem mykoryzowym, wchodzi w symbiozę z dębem, z bukiem, rzadziej z brzozą. Owocniki wyrastają na ziemi pojedynczo lub po kilka od lipca do października.
Najpospolitszy w Europie, występuje również w Ameryce Północnej i Południowej, Azji (Japonia, Chiny) i Nowej Zelandii. Gatunek dość częsty w całej Polsce. Ze względu na wysoki udział kompleksów leśnych w województwie warmińsko-mazurskim, muchomor sromotnikowy na tym terenie znany jest z bardzo licznych stanowisk.

Wartość użytkowa

Grzyb śmiertelnie trujący!

Ciekawostki

Na ten gatunek grzyba przypada najwięcej śmiertelnych i ciężkich zatruć. Ze względu na bardzo zmienną barwę kapelusza jest mylony z innymi gatunkami grzybów. Zielonkawe okazy są mylone z jadalnymi gołąbkami (Russula aeruginea i R. heterophylla), z zielonymi gąskami (np. Tricholoma flavovirens), z czubajką kanią (Macrolepiota procera), a białe formy z pieczarkami (Agaricus).
Jedną z charakterystycznych cech muchomora sromotnikowego, pozwalających odróżnić go od innych, jadalnych gatunków jest bulwiasta podstawa trzonu i wyraźna pochwa. Młodych owocników muchomorów z nie naruszoną całkowitą osłoną nie można jednak odróżnić od innych gatunków grzybów. Dlatego nie wolno zbierać okazów w tym stadium. Dla zbierających purchawki wskazane jest sprawdzenie przekroju owocnika, nawet u młodych grzybów kapeluszowych na przekroju widać zarys kapelusza i zawiązki blaszek; młode purchawki są na przekroju jednolicie białe.
Owocniki muchomora sromotnikowego zawierają bardzo toksyczne substancje z pierwszej grupy trucizn amatoksyn (amanityna, amanina, amanullina) i fallotoksyny (falloidyna, falloina, fallizyna, fallicydyna). Są bardzo stabilne i odporne na gotowanie, suszenie lub moczenie. Powodują zatrucia cyklopeptydowe i cytotoksyczne. Są to trucizny komórkowe, działają na komórki wątroby i inne narządy. Śmiertelna dawka dla dorosłych wynosi 50 g świeżego grzyba, dla dzieci 5-10 g. Charakterystyczna cechą zatruć amatoksynami jest długi okres utajenia choroby (nawet do 36 h), po tym czasie pojawiają się objawy takie jak: nudności, wymioty, biegunka z bólami, trwająca 2-4 dni, obniżenie ciśnienia krwi, przyspieszenie pulsu, kurcz w łydkach, wysuszenie i szok. Po tych objawach następuje tzw. faza względnego zacisza i towarzysząca jej pozorna poprawa, po której pojawiają się pierwsze oznaki uszkodzenia narządów. W wątrobie następuje jej stłuszczenie, martwica i zanik glikogenu, wystąpić może także hipoglikemia, a nawet drgawki hipoglikemiczne. Wskutek uszkodzenia nerek występuje azotemia, hipochloremia, mocznica. Trucizny te uszkadzają również inne narządy. W wyniku uszkodzenia jelit występują krwawe biegunki, w wyniku uszkodzenia szpiku kostnego niedokrwistość, w wyniku uszkodzenia serca jego stłuszczenie i niedomoga krążenia (sinica). Po 4-7 dniach wątroba przestaje działać i następuje śmierć, jeśli dawka trucizny była dostatecznie wysoka i nie podjęto terapii chroniącej wątrobę. Jako antidotum przy uszkodzeniach wątroby stosuje się dożylnie sylibininę, naturalną substancję, pozyskiwaną z ostropestu plamistego (Silybium marianum). Często niezbędny jest przeszczep wątroby.

Bibliografia

Gumińska B., Wojewoda W.: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985.
Flück M.: Atlas grzybów. Oznaczanie, zbiór, użytkowanie. Franckh-Kosmos Verlags GmbH&Co., Stuttgart.

Linki zewnętrzne

http://pl.wikipedia.org/wiki/Muchomor_zielonawy
http://www.grzyby.pl/gatunki/Amanita_phalloides.htm
http://www.indexfungorum.org/names/Names.asp
http://www.prometeusze.pl/sil.php
http://www.wple.net/plek/numery_2012/numer-8-2012/541-543.pdf