Państwowe Nieruchomości Ziemskie Zarząd Okręgowy w Olsztynie

Państwowe Nieruchomości Ziemskie Zarząd Okręgowy w Olsztynie – Funkcjonująca od marca 1946 r. do czerwca 1949 r. regionalna struktura administracyjna działająca w formie przedsiębiorstwa, której celem było zagospodarowanie gruntów rolniczych skonfiskowanych obywatelom III Rzeszy, bądź przejętych od obywateli polskich na podstawie Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
Poprzednik Państwowych Gospodarstw Rolnych.

Ogólna charakterystyka

Pierwotnie obszary zdefiniowane jako „zapas ziemi” i wchodzące do zasobów tzw. Państwowego Funduszu Ziemi, podlegały Wojewódzkim i Powiatowym Urzędom Ziemskim oraz Pełnomocnikom Akcji Siewnej. Wobec niewydolności tych struktur, w listopadzie 1945 r. w Poznaniu powołano eksperymentalny Państwowy Zarząd Rolny Ziemi Lubuskiej. Sukces w zagospodarowywaniu gruntów rolnych i przedsiębiorstw produkcji rolnej, jaki owa instytucja odniosła w krótkim czasie, sprawił, że w styczniu 1946 r. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych podjął decyzję o utworzeniu jednolitej struktury PNZ dla całego kraju.
Podstawowym celem PNZ było prowadzenie na własny rachunek przejętych gospodarstw rolnych i zakładów przemysłu rolnego: w 1946 r. Zarząd Okręgowy PNZ w Olsztynie objął władaniem 700 (z 1093) majątków zlokalizowanych w obrębie okręgu olsztyńskiego – w większości opustoszałych i zdewastowanych w poważnym stopniu. Pod koniec tego roku uruchomiono 256 z owych majątków. Gospodarstwa „uruchomione”, czyli zdatne do podjęcia produkcji rolnej, przekazywane były osadnikom przybywającym na Warmię i Mazury.
PNZ (nie tylko w Olsztynie) był sprawnym i efektownym administratorem gruntów rolnych i produkcji rolniczej w ogóle. Likwidacja przedsiębiorstwa związana była z wdrażaną najpóźniej od przełomu 1948/49 r. koncepcją państwowego zarządzania produkcją rolną jako modelem docelowym.
Zarząd Okręgowy PNZ w Olsztynie obejmował powiaty: bartoszycki, braniewski, iławecki, morąski, nidzicki, olsztyński, ostródzki, pasłęcki, suski (iławski), szczycieński. Na terytorium województwa olsztyńskiego funkcjonował również Zarząd Wschodnio – Mazurski PNZ w Łuczanach (Giżycko). W ramach Zarządu Okręgowego poszczególne majątki ziemskie łączono w zespoły. Każdy zespół składał się z kilku - kilkunastu gospodarstw rolnym. Zespołem kierował administrator.

Dyrektorzy

Zarządem Okręgowym PNZ w Olsztynie kierowali kolejno: Adam Nałęcz Nieniewski (do kwietnia 1947 r.); Jan Poklewski – Koziełł (do sierpnia 1948 r.); Wacław Mikiewicz (do lutego 1949 r.); Leon Moraczewski (do czerwca 1949 r.)

płk Adam Nałęcz Nieniewski (1886-1947), pierwszy dyrektor ZO PNZ Olsztyn

Bibliografia

E. Kłoczowski, Moja praca w Państwowych Nieruchomościach Ziemskich w Poznaniu (1946-1949), Poznań 1996;
K. Maciejko, Zarząd Państwowych Nieruchomości Ziemskich, czy Państwowe Nieruchomości Ziemskie – problem nazwy zespołu na tle dziejów jego twórcy (tekst niepublikowany);
K. Maciejko, M.Korejwo, Zanim powstały PGR-y. Rzecz o Państwowych Nieruchomościach Ziemskich, Debata nr 5 (86) 2013 r.