Gółka długoostrogowa: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Wartość użytkowa) |
|||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
|Nazwa rośliny = Gółka długoostrogowa | |Nazwa rośliny = Gółka długoostrogowa | ||
|Nazwa łacińska = Gymnadenia conopsea | |Nazwa łacińska = Gymnadenia conopsea | ||
| − | |Pusta linia = <br/> | + | |L = |
| − | |grafika = | + | |Pusta linia = <br/> |
| − | |podpis grafiki = | + | |grafika = gymnadenia.jpg |
| + | |podpis grafiki = Gółka długoostrogowa. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gymnadenia_conopsea_030710.jpg] | ||
|Systematyka = Systematyka | |Systematyka = Systematyka | ||
|Domena = eukarionty | |Domena = eukarionty | ||
| Linia 16: | Linia 17: | ||
|Gatunek = gółka długoostrogowa | |Gatunek = gółka długoostrogowa | ||
|Synonimy = Synonimy | |Synonimy = Synonimy | ||
| − | |Lista synonimów = | + | |Lista synonimów = }} |
| − | }} | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | '''Gółka długoostrogowa''' ('' Gymnadenia conopsea'' | + | '''Gółka długoostrogowa''' (''Gymnadenia conopsea'') – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (''Orchidaceae''), rzędu szparagowców (''Asparagales''). |
=== Morfologia === | === Morfologia === | ||
| − | Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości | + | Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości 20-60 (80) cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Tworzy prostą, wzniesioną, dość grubą i nagą łodygę. Liście naprzemianlegle obejmujące pochwiasto łodygę, równowąsko lancetowate, jasnozielone, lśniące, grube i całobrzegie. Dolne liście większe od górnych, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe. |
| + | |||
| + | Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od liliowo-różowego do fioletowo-purpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka, posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek. | ||
| + | Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny, 3 pozostałe pręciki są zmarniałe. Zawartość pylnika przekształcona jest w dwie pyłkowiny, mające postać maczużek (pollinia). Trzoneczki tych maczużek opatrzone są u podstawy uczepkami. Owad wchodząc do wnętrza kwiatu, naciska na kieszenie z pyłkowinami, wskutek czego następuje ich otwarcie, a pyłkowiny za pomocą lepkich przyczepek przyklejają się do ciała (głowy) owada. Pyłkowiny nie mogą same wydostać się z kieszeni. | ||
| + | |||
| + | Owocem jest torebka o długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami (0,008 mg). Dość głęboko pod ziemią występują dwie palczasto rozcięte bulwy. Jedna z nich, ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta - młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | Kwiaty zapylane są przez motyle, | + | |
| + | Kwiaty zapylane są przez motyle, głównie przez ćmy (''Lepidoptera''). Najczęściej zapylaczami są: ''Deilephila porcellus'', ''Macroglossum stellatarum'', ''Autographa gamma'', ''Diachrysia chrysitis'', ''Noctua pronuba''. Kiełkowanie nasion jest uwarunkowane obecnością specyficznych grzybów, z którymi tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie. Owoce wytwarzają się średnio w 73 proc. | ||
<br/> | <br/> | ||
=== Rozmieszczenie i ekologia === | === Rozmieszczenie i ekologia === | ||
| − | Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie | + | Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie kraju, przy czym jest pospolity w Karpatach i Sudetach, natomiast rzadki na niżu. Preferuje siedliska słoneczne, choć znosi okresowe zacienienie. Występuje na łąkach, halach górskich, w zaroślach, przydrożach, widnych lasach, wśród skał, w kosodrzewinie czy na trawiastych zboczach. Rośnie na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje powyżej 1425 m n.p.m., w Karpatach powyżej 1710 m (najwyżej położone stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach). |
<br/> | <br/> | ||
Na Warmii i Mazurach gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze [[Natura 2000 Ostoja Welska]]. | Na Warmii i Mazurach gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze [[Natura 2000 Ostoja Welska]]. | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
=== Wartość użytkowa === | === Wartość użytkowa === | ||
W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożony jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej. | W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożony jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
=== Ciekawostki === | === Ciekawostki === | ||
| − | Nazwa rodzaju Gymnadenia pochodzi od greckich słów (gymnos - nagi , aden-gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa | + | Nazwa rodzaju ''Gymnadenia'' pochodzi od greckich słów (''gymnos'' - nagi, ''aden'' - gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa ''conopsea'' pochodzi od greckiego ''kónops'', co oznacza "jak komar", prawdopodobnie ze względu na podobieństwo części kwiatu (długiej ostrogi) do aparatu gębowego komara. |
| − | <br/> | + | <br/> |
| + | |||
Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach: | Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | 1.Gymnadenia conopseassp. conopsea | + | 1. ''Gymnadenia conopseassp. conopsea'' - roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni; |
<br/> | <br/> | ||
| − | 2. Gymnadenia conopsea ssp. densiflora | + | 2. ''Gymnadenia conopsea ssp. densiflora'' - roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni. Ten podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych. |
<br/> | <br/> | ||
| − | Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką | + | |
| + | Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycką, kukułką Fuchsa, kukułką krwistą, kukułką plamistą, kukułką Traunsteinera, ozorką zieloną i podkolanem białym. | ||
<br/> | <br/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | Rutkowski L. | + | Rutkowski L., ''Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej'', Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2006. |
<br/> | <br/> | ||
| − | Podbielkowski Z., Podbielkowska M. Przystosowania roślin do środowiska , | + | Podbielkowski Z., ''Rośliny użytkowe'', Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992. |
| + | <br/> | ||
| + | Podbielkowski Z., Podbielkowska M., ''Przystosowania roślin do środowiska'', Warszawa, WSiP, 1992. | ||
| − | == | + | == Zobacz też == |
| − | http://en.wikipedia.org/wiki/Gymnadenia_conopsea | + | [http://en.wikipedia.org/wiki/Gymnadenia_conopsea] |
<br/> | <br/> | ||
| − | http://pl.wikipedia.org/wiki/ | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Gółka_długoostrogowa] |
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria:Rośliny]] [[Kategoria:Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria:Rośliny chronione]] | + | |
| + | [[Kategoria: Przyroda]] [[Kategoria: Rośliny]] [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Rośliny chronione]] | ||
Wersja z 03:40, 17 lis 2014
| Gółka długoostrogowa | |
| | |
| Gymnadenia conopsea | |
![Gółka długoostrogowa. Źródło: [1]](/index.php/Plik:Gymnadenia.jpg) Gółka długoostrogowa. Źródło: [2] | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | dwuliścienne |
| Rząd | szparagowce |
| Rodzina | storczykowate |
| Rodzaj | gółka |
| Gatunek | gółka długoostrogowa |
| Synonimy | |
Gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).
Spis treści
Morfologia
Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości 20-60 (80) cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Tworzy prostą, wzniesioną, dość grubą i nagą łodygę. Liście naprzemianlegle obejmujące pochwiasto łodygę, równowąsko lancetowate, jasnozielone, lśniące, grube i całobrzegie. Dolne liście większe od górnych, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe.
Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od liliowo-różowego do fioletowo-purpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka, posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek. Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny, 3 pozostałe pręciki są zmarniałe. Zawartość pylnika przekształcona jest w dwie pyłkowiny, mające postać maczużek (pollinia). Trzoneczki tych maczużek opatrzone są u podstawy uczepkami. Owad wchodząc do wnętrza kwiatu, naciska na kieszenie z pyłkowinami, wskutek czego następuje ich otwarcie, a pyłkowiny za pomocą lepkich przyczepek przyklejają się do ciała (głowy) owada. Pyłkowiny nie mogą same wydostać się z kieszeni.
Owocem jest torebka o długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami (0,008 mg). Dość głęboko pod ziemią występują dwie palczasto rozcięte bulwy. Jedna z nich, ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta - młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.
Kwiaty zapylane są przez motyle, głównie przez ćmy (Lepidoptera). Najczęściej zapylaczami są: Deilephila porcellus, Macroglossum stellatarum, Autographa gamma, Diachrysia chrysitis, Noctua pronuba. Kiełkowanie nasion jest uwarunkowane obecnością specyficznych grzybów, z którymi tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie. Owoce wytwarzają się średnio w 73 proc.
Rozmieszczenie i ekologia
Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie kraju, przy czym jest pospolity w Karpatach i Sudetach, natomiast rzadki na niżu. Preferuje siedliska słoneczne, choć znosi okresowe zacienienie. Występuje na łąkach, halach górskich, w zaroślach, przydrożach, widnych lasach, wśród skał, w kosodrzewinie czy na trawiastych zboczach. Rośnie na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje powyżej 1425 m n.p.m., w Karpatach powyżej 1710 m (najwyżej położone stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach).
Na Warmii i Mazurach gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze Natura 2000 Ostoja Welska.
Wartość użytkowa
W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożony jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.
Ciekawostki
Nazwa rodzaju Gymnadenia pochodzi od greckich słów (gymnos - nagi, aden - gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa conopsea pochodzi od greckiego kónops, co oznacza "jak komar", prawdopodobnie ze względu na podobieństwo części kwiatu (długiej ostrogi) do aparatu gębowego komara.
Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach:
1. Gymnadenia conopseassp. conopsea - roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni;
2. Gymnadenia conopsea ssp. densiflora - roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni. Ten podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.
Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycką, kukułką Fuchsa, kukułką krwistą, kukułką plamistą, kukułką Traunsteinera, ozorką zieloną i podkolanem białym.
Bibliografia
Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2006.
Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe, Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992.
Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa, WSiP, 1992.
![[2]](http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gymnadenia_conopsea_030710.jpg){kind=link}