Zawilec wielkokwiatowy

Zawilec wielkokwiatowy
Anemone sylvestris
L.
Źródło: commons.wikimedia.org
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	zawilec
Gatunek	zawilec wielkokwiatowy
Synonimy

Zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), rzędu jaskrowców (Ranunculales).

Morfologia

Zawilec wielkokwiatowy jest rośliną wieloletnią, rozwijającą podziemne kłącze z długimi rozłogami. Łodyga wzniesiona, o wysokości do 40 cm. Liście w zarysie okrągławe, przeważnie pięciodzielne z odcinkami o dwóch, trzech wcięciach. Liście odziomkowe rozwijają się całkowicie dopiero po okresie kwitnienia. Liście na spodniej stronie pokryte kosmkami. Liście podkwiatostanowe z ogonkami, wyraźnie od siebie oddzielone.
Kwitnie od kwietnia do końca maja. Kwiaty duże, o średnicy 4–7 cm, koloru białego, czasem lekko żółte, o delikatnym zapachu. Wyrastają pojedynczo w okółku liści szczytowych. Okwiat na spodniej stronie jedwabiście owłosiony. Owoce białowełniste. Nasiona rozsiewane są przez wiatr (anemochoria).

Rozmieszczenie i ekologia

W stanie dzikim zawilec wielkokwiatowy występuje w północnej, środkowej, południowej i wschodniej Europie oraz w Azji (zachodnia Azja, Syberia, Chiny, Mongolia, Kaukaz).
W Polsce rośnie głównie na niżu na rozproszonych stanowiskach. Najczęściej występuje nad dolną Odrą i Wisłą, na Pojezierzu Mazurskim, gdzie został odnotowany m.in. w Brodnickim Parku Krajobrazowym. Występuje na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej. Rzadszy w górach. W Karpatach potwierdzono jego występowanie na jednym tylko stanowisku na wzniesieniu Średni Grojec w Kotlinie Żywieckiej (450–455 m n.p.m). Preferuje siedliska suche, słoneczne zbocza, widne, suche lasy i ich obrzeża, murawy. Najlepiej rośnie na podłożu próchnicznym, o odczynie zasadowym i zasobnym w wodę. Występuje w populacjach liczących do kilkuset osobników. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Geranio-Anemonetum sylvestris.

Wartość użytkowa

Gatunek objęty w Polsce częściową ochroną gatunkową. Głównym zagrożeniem jest wykopywanie roślin z naturalnych siedlisk i przesadzanie do prywatnych ogródków, użytkowanie w celach gospodarczych muraw kserotermicznych, w których występuje, czy też zarastanie ich przez wyższą roślinność.
Cała roślina jest lekko trująca. Powoduje mdłości, biegunki, krwawienia i podrażnienia skóry.
Zawilec wielkokwiatowy jest rośliną nadającą się do obsadzania słonecznych skarp, tarasów oraz kamienistych rabat. Bez problemu znosi zimę.

Ciekawostki

Zawilec wielkokwiatowy wytwarza dużo pyłku, zapylany jest przez owady. Kwiaty wieczorem zamykają się i zwisają. Można go rozmnażać z nasion, które wysiewa się zaraz po zbiorze, lub wegetatywnie przez podział kłącza późną jesienią lub bardzo wczesną wiosną. Wśród odmian ogrodowych istnieją m.in. Grandiflora o dużych kwiatach, ElisaFellman o kwiatach półpełnych.
Zawilce należą do roślin zawierających spore ilości protoanemoniny. Związek ten jest nierozpuszczalnym w wodzie laktonem o ostrym zapachu i palącym smaku. W tkankach roślinnych związany jest z glukozą, tworząc glukozyd ranunkulinę. Protoanemonina ma bardzo silne działanie miejscowo drażniące, które występuje przy bezpośrednim kontakcie ze świeżo rozgniecioną rośliną lub jej sokiem. Na skórze powoduje zaczerwienienie, obrzęk, silny piekący ból i pęcherze. Zatrucia dotyczą głównie kontaktu skórnego. W zatruciach per os wykazuje silnie działanie nefrotoksyczne.

Zobacz też

[ttp://pl.wikipedia.org/wiki/Zawilec_wielkokwiatowy Zawilec wielkokwiatowy, pl.wikipedia.org] [12.12.2014]
Dz. Ust. 2014, nr 0, poz. 1409, isap.sejm.gov.pl [12.12.2014]

Bibliografia

Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., Rośliny chronione, Warszawa 2006.
Henneberg M., Skrzydlewska E., Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami, Warszawa 1984.