Prusy Wschodnie

Prusy Wschodnie (niem. Ostpreußen) – powstałe z przekształconej części Królestwa Prus 
(powstałego w 1701 r.), a potem zjednoczonych w XIX w. Niemiec (do 1945 r.). Prowincja Prusy Wschodnie otrzymała w 1772 r. (po I rozbiorze Polski) część ziem Polski (Warmię) oraz Prus Książęcych (z wyłączeniem Kwidzyna). Stolicą prowincji Prus Wschodnich był Królewiec (niem. Königsberg). W maju 1939 r. prowincja miała powierzchnię 37 tys. km² i liczyła niecałe 2,5 mln mieszkańców.

Po okresie administracji napoleońskiej, a później powrocie do starego porządku politycznego na kontynencie europejskim (w wyniku ustaleń kongresu w Wiedeniu w 1815 r.), w latach 1824–1878 funkcjonowała unia personalna między Prusami Zachodnimi i Prusami Wschodnimi, a w 1829 r. formalnie zjednoczono obie prowincje w jedną o nazwie Prusy. W 1878 r. unia została rozwiązana i wrócono do sytuacji z 1823 r. Po pierwszej wojnie światowej, według ustaleń na kongresie pokojowym w Wersalu, od Prus Wschodnich odpadł okręg działdowski (niem. Soldau) oraz kłajpedzki. Tym ostatnim zawiadywała Liga Narodów, a w 1923 r. został przyłączony do Litwy. Do Prus Wschodnich przyłączono natomiast wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą we władaniu niemieckim po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego, czyli tzw. polskiego korytarza. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego przeprowadzono plebiscyt w 1920 r. na spornych terenach Warmii, Mazur i Powiśla w sprawie przynależności tych ziem do Polski lub Niemiec (choć oficjalnie wybierano między „Polską” a „Prusami”). Większość oddanych głosów, aż 97,8 procent, padło wówczas na Prusy, a Polsce przyznano jedynie 8 gmin na terenach zachodnich Prus w sąsiedztwie administracyjnym Pomorza Wschodniego.W wyniku postanowień układu Wielkiej Trójkiw Poczdamie w 1945 r. Prusy Wschodnie zostały podzielone między Polskę (której przypadły wówczas: Warmia i Mazury) a ZSRR. Okręg Kłajpedy, zajęty przez Rzeszę Niemiecką w marcu 1939 r., ponownie przeszedł we władanie Litwy. Po rozpadzie Związku Radzieckiego rosyjska część byłych Prus Wschodnich (obwód kaliningradzki) stała się częścią zewnętrzną (eksklawą) Federacji Rosyjskiej.W latach 1939–1945 częścią Prus Wschodnich była również rejencja ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau) oraz „trójkąt suwalski”, a w latach 1941-1945 również obwód białostocki, rejencję zachodniopruską włączono zaś do Okręgu Rzeszy Niemieckiej Gdańsk-Prusy Zachodnie.

Podział administracyjny na rejencje

• Rejencja olsztyńska (Regierungsbezirk Allenstein).
• Rejencja gąbińska (Regierungsbezirk Gumbinnen).
• Rejencja królewiecka (Regierungsbezirk Königsberg).
• Rejencja zachodniopruska (Regierungsbezirk Westpreussen) [włączona do III Rzeszy].
• Rejencja ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau) [w latach 1939-1945].

Nadprezydent prowincji Prusy Wschodnie

Lata na urzędzie	Nadprezydent prowincji Prusy Wschodnie
1765–1781	Johann Friedrich von Domhardt
1791–1814	Friedrich Leopold von Schrötter
1815–1824	Hans Jakob von Auerswald
1824–1842	Heinrich Theodor von Schön
1842–1848	Carl Wilhelm Bötticher
1848–1849	Rudolf von Auerswald
1849–1850	Eduard Heinrich Flottwell (jako pełniący obowiązki)
1850–1868	Franz August Eichmann
1869–1882	Karl Wilhelm Heinrich Georg von Horn
1882–1891	Albrecht Heinrich Carl von Schlieckmann
1891–1895	Udo Graf zu Stolberg-Wernigerode
1895–1901	Wilhelm Otto Albrecht Graf von Bismarck-Schönhausen
1901–1903	Hugo Samuel Louis Erdmann Reginald Freiherr von Richthofen
1903–1907	Friedrich Ludwig von Moltke
1907–1914	Ludwig Hubert von Windheim
1914–1916	Adolf Tortilowiz von Batocki-Friebe
1916 – 21 stycznia 1918	Friedrich Wilhelm Bernhard von Berg-Markienen
11 lutego 1918 – 1919	Adolf Tortilowiz von Batocki-Friebe
1919–1920	August Winnig
1920–1932	Ernst Siehr
1932–1933	Wilhelm Kutscher
1933–1945	Erich Koch (jako gauleiter)

Charakterystyka obszaru

Obszar Prus Wschodnich pokrywały w większości tereny rolnicze (pola uprawne 51%, łąki i pastwiska 23%), ze stosunkowo niewielkim udziałem obszarów leśnych (18%, wobec średniej dla całych Prus 23%). Prusy Wschodnie zamieszkiwała głównie ludność pochodzenia niemieckiego. Dominowała ona w dużych miastach, co było jeszcze skutkiem dawnego osadnictwa krzyżackiego w Prusach krzyżackich. Natomiast na Warmii występował stosunkowo duży (20-50%) odsetek ludności polskojęzycznej. Według obliczeń z 1939 r. Prusy Wschodnie zamieszkiwało około 400 tys. Polaków. Nad dolnym Niemnem zamieszkiwała ludność litewska – około 15-18 tys. (dane z 1933 r.). We wschodniej części Prus Wschodnich przeważali wyznawcy protestantyzmu (do 90% ludności), na zachodzie, a szczególnie na Warmii większość stanowiły osoby wyznania katolickiego. Prusy Wschodnie cechował niski poziom przyrostu naturalnego (niższy niż w pozostałych prowincjach Prus czy w krajach sąsiednich), wynikający głównie ze słabego poziomu rozwoju ekonomicznego tych terenów, a co za tym idzie wysokiego poziomu emigracji. Duża część ludności pracowała w rolnictwie (42,2% w 1931 r.), podczas gdy w przemyśle tylko 21,6% (w tym czasie średnia dla Niemiec wynosiła 39%). Pod względem gospodarczym tereny Prus Wschodnich były typowo rolnicze. Odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie był wyższy o kilkanaście procent w porównaniu do całych Prus. Dominowała zabudowa pałacowa w junkierskich majątkach mieszanych folwarczno-reprezentacyjnych. Do dzisiaj możemy podziwiać część tych zabudowań pałacowo-dworskich, z ocalałymi elementami tak charakterystycznymi dla dawnego budownictwa pruskiego, zwłaszcza z okresu 1823-1918.