Józef Naronowicz-Naroński

Józef Naronowicz-Naroński
Data i miejsce urodzenia	1610 r. Litwa
Data i miejsce śmierci	kwiecień 1678 r. Szczytno

Józef Naronowicz-Naroński (ur. ok. 1610 r. na Litwie, zm. kwiecień 1678 r. w Szczytnie) – matematyk, inżynier, architekt, kartograf, geograf.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

W młodości otrzymał gruntowne wykształcenie. Uczył się w Gimnazjum w Kiejdanach, prawdopodobnie również ukończył Akademię w Rakowie. Nie można też wykluczać uczelni w Elblągu, Toruniu czy w Wilnie. Pomocną wskazówką w ustaleniu miejsc edukacji Naronowicza-Narońskiego, którą wykorzystują jego biografowie, była lista nauczycieli zamieszczona w jednym z tomów jego matematycznych dzieł. Naronowicz-Naroński posiadał wykształcenie z zakresu matematyki, geodezji i kartografii. Poza językiem ojczystym polskim, znał też łaciński, francuski i flamandzki. Słabo znał język niemiecki. Posiadał malarskie i plastyczne zdolności.

Praca

Józef Naronowicz-Naroński pracował dla miecznika koronnego Jana Zebrzydowskiego, wykonując dla niego w 1640 r. prace pomiarowe i kartograficzne. Od przełomu lat 1643-1644 znajdował się w służbie u Janusza Radziwiłła. Przeprowadzał dla niego prace geodezyjne i kartograficzne. Prawdopodobnie od stycznia 1648 r. jego zadaniem było opracowanie map wszystkich dziedzicznych majętności J. Radziwiłła.

Naronowicz-Naroński, będąc starostą i wójtem zabłudowskim, uczestniczył w zarządzaniu dobrami księcia J. Radziwiłła. Lata 1655-1659 stanowią lukę w biografii Naronowicza-Narońskiego. Prawdopodobnie wtedy pracował nad trzytomowym podręcznikiem "Księgi nauk matematycznych".

Około 1659 r. Naronowicz-Naroński jako arianin zmuszony był opuścić Polskę i z pomocą Bogusława Radziwiłła – namiestnika Prus Książęcych, osiadł na stałe w Księstwie. Wykonał tam mapkę jeziora Druzno. W 1661 r. z elektorem Fryderykiem Wilhelmem zawarł umowę na wykonanie kontury (zarysu) i sporządzenia map wszystkich starostw Prus Książęcych. Do roku 1676 sporządził 32 mapy, w tym pięć planów miast i zamków, dwie mapy morskie, trzy komornictw, mapę delty Niemna i dwadzieścia jeden map starostw położonych w Natangii i Sambii. Chronologie pracy Naronowicza-Narońskiego ustalał Zygmunt Lietz.

W okresie od jesieni 1661 r. do końca 1663 r. Naronowicz-Naroński prowadził pomiary w starostwach węgorzewskim, oleckim, ryńskim, rastemborskim (kętrzyńskim), nad Zalewem Kurońskim i w starostwie barciańskim. Natomiast w latach 1664-1665 w ełckim i szestneńskim. Prace terenowe przeciętnie trwały od jednego do trzech miesięcy. Po zakończeniu pomiarów każdorazowo wracał do Królewca, gdzie mieszkał na stałe. Na podstawie wykazu autorstwa samego Naronowicza-Narońskiego w latach 1661-1671 łącznie w terenie spędził siedem lat. Dobrobytu Naronowiczowi-Narońskiemu służba elektorska nie zapewniła. Pensji nie otrzymywał terminowo. W 1678 r. posiadał zaległości w wysokości 7000 guldenów. Prawdopodobnie, żeby zdobyć pieniądze, podejmował inne prace na zlecenie, między innymi związane z budową i przebudową pałaców. Był autorem projektu połączenia jezior mazurskich kanałami przez Pregołę z Niemnem.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Największą pionierską pracą Naronowicza-Narońskiego było jego kilkutomowe dzieło inżynierii wojskowej pt: "Księgi nauk matematycznych" opracowane w latach 1655-1660. Jest to najwybitniejsza polska praca XVII wieku na temat geodezji i – po raz pierwszy – kartografii.

Naronowicz-Naroński był w bliskich kontaktach ze Zbigniewem Morsztynem. Naronowicz-Naroński w Królewcu ukończył rękopis obszernej historii Polski pt: "Dowód prawdziwy Istoryi o najwyższej Monarchiej Scythiej Sarmacyi od wieku światów królującej starożytnego narodu pierwotnego języka słowiańskiego, a o dzisiejszym Królestwie Polskim W. Ks. Litewskim i inszemi państwy sarmackimi do niego przynależącymi". Dzieło to znalazło się w królewieckiej bibliotece Samuela Ernesta Tschepiusa, która w 1761 r. spłonęła. W 1677 r. Naronowicz-Naroński podpisał umowę na opracowanie map starostw Prus Górnych. Wiosną 1678 r. wyjechał w tamte strony. Śmierć przerwała jego plany. Na jego miejsce mianowano w 1679 r. inżyniera i geometrę elektora Samuela Suchodolskiego.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1980.
Wybitni Polacy w Królewcu XVI-XX wiek, red. Sławomir Augusiewicz, Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki, Olsztyn 2005.
Leksykon Historii Polski, red. Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Warszawa 1995.
Szkice olsztyńskie, red. Janusz Jasiński, Olsztyn 1967.