Masuny

Masuny
Ruiny Dworu w Masunach. Fot. Mieczysław Kalski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Sępopol
Liczba ludności (2010)	193
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Masuny
Położenie na mapie Polski Masuny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Masuny (niem. Massaunen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Sępopol. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 193 mieszkańców (łącznie z Błoniami i Masuńskimi Włókami). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Zdzisław Zarembo.

Pałac w Masunach.
Źródło: M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001, s. 178.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej, na wschód od Łyny, 24 km na północny wschód od Bartoszyc i 6 km na północny wschód od Sępopola.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Została założona prawdopodobnie w XV wieku jako majątek rycerski i wieś służebna. Jej status utrzymał się w następnych stuleciach. W 1889 roku tutejszy majątek obejmował obszar 793 ha i należał do rodziny Gerlachów. Masuny wchodziły w skład parafii ewangelickiej w Sępopolu. Tutejszy pałac wybudowano w 1880 roku. Na początku XX wieku funkcjonowały w majątku: gorzelnia, cegielnia i mleczarnia. W okresie międzywojennym jego właścicielem został Botho von Gamp-Massaunen, a obszar majątku powiększył się do prawie 1500 ha (w tym cztery folwarki).

Szkoła we wsi istniała już przed II wojną światową. W 1935 roku uczęszczało do niej 61 uczniów, a zatrudniony był jeden nauczyciel.

Po II wojnie światowej wieś stała się siedzibą sołectwa. Na bazie dawnego majątku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne Kromarki. Według spisu powszechnego z 1983 roku Masuny składały się z 33 budynków mieszkalnych, a ponadto znajdowały się tu: świetlica, przedszkole, sala kinowa na 70 miejsc, biblioteka, filia biblioteczna, sklep wielobranżowy, boisko sportowe oraz siedziba leśnictwa. Do wsi należały wówczas 34 indywidualne gospodarstwa rolne o łącznej powierzchni 298 ha.

Pałac uniknął zniszczeń podczas działań wojennych 1944 i 1945 roku. Ulokowano w nim biura administracji państwowego gospodarstwa rolnego, mieszkania pracowników oraz przedszkole. Przez lata nie był poddawany remontowi, został opuszczony w latach 70. i odtąd popada w ruinę. Obecnie znajduje się pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

• 1857 – 233 osoby
• 1933 – 390 osób
• 1939 – 377 osób
• 1983 – 306 osób

Zabytki

• pałac w Masunach z 1880 roku; obecnie w ruinie
• park pałacowy (2 ha) z przełomu XIX i XX wieku; na jego terenie znajdują się ruiny rodzinnego grobowca właścicieli z połowy XIX wieku
• zespół folwarczny: obora, trzy stodoły, spichlerz, gorzelnia (łącznie 2,7 ha), domy robotników folwarcznych z towarzyszącymi zabudowaniami gospodarczymi i szkołą
• dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, w lesie, zdewastowany, zachowały się fragmenty płyt nagrobnych

Bibliografia

Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1999.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Sępopol, Sępopol 2005 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.03.2014]