Świętajno (powiat szczycieński)

Świętajno
Herb Świętajna
Pole-obowiązkowe Pole-obowiązkowe
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Świętajno
Liczba ludności (2011)	6 138
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-140
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Świętajno
Położenie na mapie Polski Świętajno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Świętajno (niem. Schwentainen, od 1938 r. Altkirchen) – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, siedziba gminy Świętajno.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest 17 km na wschód od Szczytna, na skraju Puszczy Piskiej, 3 km na północ od drogi krajowej nr 53. Znajduje się tu stacja kolejowa na linii Olsztyn-Ełk. Miejscowość leży w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie szczycieńskim.

Dzieje miejscowości

Zaczątkiem przyszłej wsi stały się smolarnie, dziegciarnia i buda potażowa. Nazwa wsi pochodzi od leżącego w pobliżu jeziora Świętajno. Wieś została założona w 1686 roku w ramach osadnictwa szkatułowego na 30 łanach i szybko stała się obok Rozogów głównym ośrodkiem rolniczym tej części powiatu szczycieńskiego. Świętajno było osadą targową – odbywały się tam cztery jarmarki i targi rocznie. W połowie XIX wieku wieś obejmowała już 113 łanów. Poważnie ucierpiała podczas I wojny światowej; spłonęło wówczas 140 domów i ponad dwieście zabudowań gospodarczych, a także kościół, wzniesiony niedługo przed wojną. Miejscowość w okresie międzywojennym szybko się odbudowała. Między wojnami działały tu dwa młyny (parowy i elektryczny), tartak, 19 sklepów i ponad 30 zakładów rzemieślniczych. Wieś nabrała charakteru małego miasteczka . Przed wybuchem II wojny światowej Świętajno należało do największych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. W latach 1945-1948 w rejonie Świętajna, Rozogów i Lipowca działały grupy podziemia niepodległościowego – oddziały „Lasa” i „Łupaszki” . W 1960 roku działał tu ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny i punkt położniczy. Szkoła we wsi istniała już w pierwszej połowie XIX wieku; obejmowała wówczas dwie klasy. Po I wojnie światowej wzniesiono dla niej nowy budynek. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie już w czerwcu 1945 roku (Stanisław Pawlucy) . Kościół ewangelicki wybudowany został w 1908 roku, zniszczony w 1914 roku i odbudowany w latach 1918-1922. Obecnie jest to siedziba rzymskokatolickiej parafii pw. św. Andrzeja Boboli. Również w 1908 roku powstał kościół baptystów; był użytkowany do 1986 roku. Obecnie działa jako letni ośrodek kolonijny. Wieś – zbudowana na planie owalnicy – do dziś zachowała plac w centrum i kilka odchodzących od niego ulic.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych

1782 – 87 gospodarstw

1818 – 670 osób, 114 gospodarstw

1939 – 1666 osób

Ludzie związani z miejscowością:

• August Reszka (1885-1957) – działacz plebiscytowy, współzałożyciel Mazurskiego Związku Ludowego; urodził się w Świętajnie.
• Marcin Zieliński (1694-1741) – pastor i wydawca polskich pieśni religijnych; urodził się w Świętajnie.

Zabytki:

• Kościół rzymskokatolicki (dawniej ewangelicki) z 1918-1922 roku
• Kościół baptystów z 1908 roku, z czerwonej cegły, obejmuje również część mieszkalną; obecnie sezonowy ośrodek kolonijny
• Granitowy obelisk przy wjeździe do wsi – pozostałość pomnika upamiętniającego mieszkańców poległych podczas I wojny światowej
• Dawny cmentarz ewangelicki, za wsią
• Kilka przykładów budownictwa drewnianego; kilka interesujących murowanych budynków z początku XX wieku
• Budynek szkoły z lat 20. XX wieku

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
2. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
3. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
4. Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
5. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
6. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
7. Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
8. Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 23.08.2013]
9. Wojewódzka Ewidencja Zabytków: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 23.08.2013]

Przypisy

Zobacz też

Emzet (dyskusja) 16:31, 28 wrz 2013 (CEST) Emzet (dyskusja) 00:44, 28 wrz 2013 (CEST)