Jabłonka (gmina Dźwierzuty)

Jabłonka
Dawny cmentarz ewangelicki. Ciekawe Mazury fot. Tadeusz Plebański [18.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Dźwierzuty
Liczba ludności (2010)	206
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-120
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jabłonka
Położenie na mapie Polski Jabłonka
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jabłonka (niem. Jablonken, Gut Jablonken, od 1938 r. Wildenau) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 206 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mieczysław Suchecki.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Pojezierzu Mazurskim, w odległości 7 km na południowy wschód od Dźwierzut, na zachód od jeziora Łęsk.

Dzieje miejscowości

Osada istniała już około 1411 roku. W 1426 roku jej właścicielami byli Mikołaj Targowski i Jan Pilawski. Wkrótce potem (1438) powstała tu na 33 łanach wieś czynszowa na prawie chełmińskim; cztery łany otrzymał sołtys Jan Piekło. Na przełomie XV i XVI wieku wystawiono nowe nadania, m.in. dla Mikołaja Rocha (12 łanów w 1496 roku) oraz Krzysztofa Rocha (27 łanów w 1506 roku). W XVII wieku Rochowie należeli do najbogatszych właścicieli ziemskich w okolicy (Jabłonka, Kulka, Wałpusz, karczma w Dźwierzutach). W 1739 roku poprzez koligacje rodzinne w posiadanie tych dóbr wszedł polski szlachcic Mikołaj Fabęcki; jego potomkowie (von Fabeck) powiększyli ich obszar (kupno Targowa, Dąbrówki) do 285 łanów w 1900 roku. W połowie XIX wieku wzniesiony został w Jabłonce imponujący pałac. Wkrótce potem (1911) większość dworów została przeznaczona do parcelacji; ostatnim właścicielem był baron Wilhelm von König. Na początku XX wieku w Jabłonce powstała wyższa szkoła ludowa – jeden z pierwszych uniwersytetów ludowych w Niemczech.

Kościół we wsi zbudowany został w 1529 roku – początkowo należał do parafii w Rańsku, następnie był filią kościoła w Trelkowie. Popadł w ruinę i musiał zostać rozebrany w 1823 roku (według innych źródeł na początku XX wieku). Szkoła we wsi powstała na początku XVIII wieku. W latach 20. XX wieku przeniosła się do nowego, murowanego budynku, z częścią mieszkalną dla nauczyciela.

Wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:

• 1782 r. – 23 gospodarstwa

• 1818 r. – 156 osób, 29 gospodarstw

• 1939 r. – 479 osób, 60 gospodarstw

Ludzie związani z miejscowością

• Krzysztof Hartknoch (1644–1687) – uczony i historyk, urodził się w Jabłonce; student, a następnie wykładowca historii i filozofii na uniwersytecie w Królewcu; od 1677 roku profesor Gimnazjum Toruńskiego

Zabytki

• pozostałości po pałacu z połowy XIX wieku: fundamenty, fragment ogrodzenia, kuta brama wjazdowa
• park pałacowy, projektu Johanna Larassa z 1865 roku; obecnie bardzo zdewastowany
• budynek szkoły z początku XX wieku
• cmentarz ewangelicki z XIX wieku

Turystyka

• Miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: Małszewko – Budy – Grądy – Grodziska – Zalesie – Rogale – Przytuły – Targowska Wola – Popowa Wola – Orzyny – Targowo – Jabłonka

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t, 1-2, Olsztyn 2011.
2. Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.
3. Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
4. Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
5. Danych Lokalnych GUS [05.09.2013]
6. Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.09.2013]
7. Wojewódzka Ewidencja Zabytków: [05.09.2013]
8. Ciekawe Mazury fot. Tadeusz Plebański [18.07.2014]
9. Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]