Kocioł: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Kocioł | |nazwa = Kocioł | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Kotła | |dopełniacz wsi = Kotła | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 240 | + | |liczba ludności = 240 |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna =(+48) 87 | |strefa numeracyjna =(+48) 87 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Kocioł''' (niem. ''Gross Kessel'', od 1938 r. ''Kesselsdorf'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski|powiecie piskim]], w [[Pisz (gmina miejsko-wiejska)|gminie Pisz]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny|administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 240 mieszkańców<ref>łącznie Kocioł, [[Kocioł Duży]], [[Górskie]] i [[Rybitwy]]</ref>. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Krystyna Strynkowska]]<ref>[http://www.bip.pisz.hi.pl/index.php?k=853/ Strona Urzędu Gminy Pisz] [20.09.2013]</ref>. |
| − | + | <br/> <br/> | |
| − | W latach | + | == Położenie == |
| + | Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na [[Równina Mazurska|Równinie Mazurskiej]]. Miejscowość leży w odległości 9,5 km na zachód od [[Biała Piska|Białej Piskiej]], przy drodze krajowej nr 58. W okolicy wsi znajdują się niewielkie jeziorka: [[Jezioro Kociołek|Kociołek]] (6 ha) i [[Jezioro Górskie|Górskie]] (3 ha, częściowo zarośnięte), a także góra [[Góra Salamonik|Salamonik]] o wysokości 168 m n.p.m. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | == Dzieje miejscowości == | |
| + | Wieś po raz pierwszy wzmiankowana była w 1424 roku jako „dwór” na 30 łanach; najprawdopodobniej [[Zakon Krzyżacki|Zakon Krzyżacki]] bez sukcesu próbował utworzyć tu swój majątek. Wieś ostatecznie lokowana została w 1445 roku na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] na 46 łanach, z których sześć przyznano sołtysowi Mikołajowi. W XV i XVI wieku wieś nazywana była ''Kesseldorff'' lub ''Kessel''. W 1472 roku istniejący już we wsi młyn został sprzedany Pawłowi Grabowskiemu z Rakowa, wraz z ponad 2 łanami. W 1519 roku funkcjonowały tu dwie karczmy. W 1540 roku Kocioł w dalszym ciągu obejmował 46 łanów gruntu, mieszkało w nim 29 rodzin chłopskich, 1 komornik i 4 szynkarzy. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do wsi w czerwcu 1710 roku, populacja wsi znacznie się zmniejszyła (zmarło 72 mieszkańców). Kocioł należał do [[Parafia ewangelicka w Białej Piskiej|parafii ewangelickiej w Białej Piskiej]]. | ||
| + | Począwszy od połowy XVII wieku, gdy w Polsce zakazano działalności braciom polskim (arianom), zaczęli oni napływać do [[Prusy|Prus]], również do [[Starostwo piskie|starostwa piskiego]]. Jedna z takich grup osiadła w Kotle. W 1665 roku we wsi odbył się synod ariański, na który zjechali wyznawcy nie tylko z Prus, ale i z zagranicy – omawiano na nim sytuację arian i dyskutowano nad niebezpieczeństwami zagrażającymi ich wierze. W Kotle odbyły się jeszcze dwukrotnie synody ariańskie: jeden w 1668 roku, datę drugiego trudno ustalić. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Szkoła w Kotle powstała w 1737 roku. W 1935 roku dwóch nauczycieli kształciło tu 94 dzieci. | Szkoła w Kotle powstała w 1737 roku. W 1935 roku dwóch nauczycieli kształciło tu 94 dzieci. | ||
| − | W 1856 roku ukończono budowę biegnącej przez Kocioł szosy (drogi bitej) z Pisza przez [[Orzysz]] do [[Giżycko|Giżycka]] (32 km długości). W latach | + | W 1856 roku ukończono budowę biegnącej przez Kocioł szosy (drogi bitej) z [[Pisz| Pisza]] przez [[Orzysz]] do [[Giżycko|Giżycka]] (32 km długości). W latach 1857–1867 liczba mieszkańców wzrosła z 320 do 368 osób. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 449 osób. |
| − | W 1947 roku w Kotle znajdował się jeden ze sklepów należących do [[Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Osadnik”|Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Osadnik”]] w Piszu (założonej 16 sierpnia 1945 roku). Aktualnie wieś jest siedzibą | + | W 1947 roku w Kotle znajdował się jeden ze sklepów należących do [[Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Osadnik”|Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Osadnik”]] w Piszu (założonej 16 sierpnia 1945 roku). |
| + | |||
| + | Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Ludzie związani z miejscowością == | |
*[[Samuel Przypkowski]] (1592–1670) – polski pisarz religijny i polityczny, poeta, pastor ariański i działacz reformacji | *[[Samuel Przypkowski]] (1592–1670) – polski pisarz religijny i polityczny, poeta, pastor ariański i działacz reformacji | ||
| − | * | + | *w 1937 roku zamieszkał tymczasowo w Kotle [[Gustaw Optacy]] – społecznik, działacz mazurski |
| − | |||
| − | + | == Zabytki == | |
| − | * | + | *drewniana [[Chałupa mazurska w Kotle|chałupa]] z początku XX wieku (nr 3) |
| − | * | + | *zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy, murowane |
| − | * | + | *dawny [[Cmentarz ewangelicki w Kotle |cmentarz ewangelicki]] z początku XX wieku |
| − | * | + | *dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku |
| − | |||
| − | + | == Bibliografia == | |
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011. | #Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I, Olsztyn 2011. | ||
#Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002. | #Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002. | ||
| − | #Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach | + | #Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57. |
| − | #Hippel Rudolf von, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr | + | #Hippel Rudolf von, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157. |
#Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | #Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | ||
#''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | #''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | ||
| − | #Pawlicki Ryszard Wojciech, ''Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego'', Znad Pisy, nr 4, 1996, | + | #Pawlicki Ryszard Wojciech, ''Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego'', Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69. |
#''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | #''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | ||
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857. | #''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857. | ||
| − | #Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, | + | #Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90. |
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [10.09.2013] |
| − | # | + | #[http://www.bip.pisz.hi.pl/zalaczniki/prawo/110131120520.doc/ Strona Urzędu Gminy Pisz] [10.09.2013] |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 18:20, 23 wrz 2014
| Kocioł | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | piski |
| Gmina | Pisz |
| Liczba ludności (2010) | 240 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 12-200 |
| Tablice rejestracyjne | NPI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Kocioł | |
| Położenie na mapie Polski  Kocioł | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Kocioł (niem. Gross Kessel, od 1938 r. Kesselsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Pisz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 240 mieszkańców[1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Krystyna Strynkowska[2].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na Równinie Mazurskiej. Miejscowość leży w odległości 9,5 km na zachód od Białej Piskiej, przy drodze krajowej nr 58. W okolicy wsi znajdują się niewielkie jeziorka: Kociołek (6 ha) i Górskie (3 ha, częściowo zarośnięte), a także góra Salamonik o wysokości 168 m n.p.m.
Dzieje miejscowości
Wieś po raz pierwszy wzmiankowana była w 1424 roku jako „dwór” na 30 łanach; najprawdopodobniej Zakon Krzyżacki bez sukcesu próbował utworzyć tu swój majątek. Wieś ostatecznie lokowana została w 1445 roku na prawie chełmińskim na 46 łanach, z których sześć przyznano sołtysowi Mikołajowi. W XV i XVI wieku wieś nazywana była Kesseldorff lub Kessel. W 1472 roku istniejący już we wsi młyn został sprzedany Pawłowi Grabowskiemu z Rakowa, wraz z ponad 2 łanami. W 1519 roku funkcjonowały tu dwie karczmy. W 1540 roku Kocioł w dalszym ciągu obejmował 46 łanów gruntu, mieszkało w nim 29 rodzin chłopskich, 1 komornik i 4 szynkarzy. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do wsi w czerwcu 1710 roku, populacja wsi znacznie się zmniejszyła (zmarło 72 mieszkańców). Kocioł należał do parafii ewangelickiej w Białej Piskiej. Począwszy od połowy XVII wieku, gdy w Polsce zakazano działalności braciom polskim (arianom), zaczęli oni napływać do Prus, również do starostwa piskiego. Jedna z takich grup osiadła w Kotle. W 1665 roku we wsi odbył się synod ariański, na który zjechali wyznawcy nie tylko z Prus, ale i z zagranicy – omawiano na nim sytuację arian i dyskutowano nad niebezpieczeństwami zagrażającymi ich wierze. W Kotle odbyły się jeszcze dwukrotnie synody ariańskie: jeden w 1668 roku, datę drugiego trudno ustalić.
Szkoła w Kotle powstała w 1737 roku. W 1935 roku dwóch nauczycieli kształciło tu 94 dzieci. W 1856 roku ukończono budowę biegnącej przez Kocioł szosy (drogi bitej) z Pisza przez Orzysz do Giżycka (32 km długości). W latach 1857–1867 liczba mieszkańców wzrosła z 320 do 368 osób. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 449 osób. W 1947 roku w Kotle znajdował się jeden ze sklepów należących do Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Osadnik” w Piszu (założonej 16 sierpnia 1945 roku).
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Ludzie związani z miejscowością
- Samuel Przypkowski (1592–1670) – polski pisarz religijny i polityczny, poeta, pastor ariański i działacz reformacji
- w 1937 roku zamieszkał tymczasowo w Kotle Gustaw Optacy – społecznik, działacz mazurski
Zabytki
- drewniana chałupa z początku XX wieku (nr 3)
- zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy, murowane
- dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku
- dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
- Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
- Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
- Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
- Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.
- Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2013]
- Strona Urzędu Gminy Pisz [10.09.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Kocioł, Kocioł Duży, Górskie i Rybitwy
- ↑ Strona Urzędu Gminy Pisz [20.09.2013]
