Radzieje

Radzieje
Radzieje. Kwatera wojenna Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Węgorzewo
Liczba ludności (2010)	440
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-600
Tablice rejestracyjne	NWE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Radzieje
Położenie na mapie Polski Radzieje
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Radzieje (niem. Rosengarten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 440 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Andrzej Wodzyński.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, nad rzeką Radzieją, 17 km na południowy zachód od Węgorzewa, w pobliżu granic z powiatami: giżyckim i kętrzyńskim. Przez Radzieje przechodzi linia kolejowa Kętrzyn – Węgorzewo (obecnie nieczynna). Około 3 km na zachód od wsi znajduje się Jezioro Dobskie.

Dzieje miejscowości

W pobliżu Radziejów istniały dwa grodziska Prusów, oba na wyspach: (Gilma i Wysoki Ostrów), zaś kartograf Józef Naronowicz-Naroński na wschód od wsi oglądał w XVII wieku pozostałości po innym pruskim grodzisku na brzegu jeziora.

Osada, zwana Rosengarthe istniała tu już prawdopodobnie około 1400 roku. W 1417 roku była w połowie opustoszała, w 1422 roku obejmowała 54 łany. Wieś ostatecznie lokowano w 1437 roku 58 łanach, z których sołtys Mikołaj Plastwik otrzymał sześć, a cztery wydzielono kościołowi. Zasiedlenie postępowało powoli, więc w tym samym roku na 6 wolnych łanach utworzono majątek służebny, nadany Janowi Rasche. W 1540 roku mieszkało tu 28 rodzin. W 1600 roku istniała we wsi karczma, w XVIII wieku założono drugą. Wieś mocno odczuła skutki wojen szwedzkich i najazdów Tatarów w połowie XVII wieku, pod uprawą było jedynie 13 łanów, podczas gdy wcześniej uprawiano 82 łany. Kolejnym tragicznym wydarzeniem w dziejach wsi była epidemia dżumy w 1710 roku, w wyniku której zmarło 187 mieszkańców. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 60 łanów. w 1858 roku była zamieszkana przez 798 osób. Mieczysław Orłowicz pisał o Radziejach jako o ludnej, ładnie zabudowanej wsi, w której krajobrazie dominuje wysmukły kościół.

Szkołę we wsi założono zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. W 1857 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało zaś 165 uczniów. W 1935 roku uczyło się w niej 211 dzieci, miała ona cztery klasy i trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomił Andrzej Rutkowski we wrześniu 1945 roku jako pierwszą wiejską szkołę w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. W roku 1939 miejscowość liczyła 1 139 mieszkańców.

Po II wojnie światowej w rejonie miejscowości pierwsi osiedleńcy pojawili się już w marcu 1945 roku; w tym czasie uruchomiono we wsi młyn. We wrześniu 1945 roku powstał w Radziejach pierwszy w powiecie sklep spółdzielczy. W 1947 roku powstała natomiast młodzieżowa drużyna pożarnicza.

W latach 1945–1954 Radzieje były siedzibą gminy (największej gminy wiejskiej w powiecie węgorzewskim), a następnie gromady. W 1972 roku w jej skład wchodziły sołectwa: Dłużec, Pilwa, Radzieje, Róże. Sołectwo Radzieje obejmowało w tym czasie aż 14 wsi, najwięcej w powiecie. Również obecnie sołectwo Radzieje obejmuje kilkanaście wsi: Radzieje, Surwile, Sztynort Mały, Stawiska, Tarławki, Kietlice, Kamionek Wielki, Kamień Gajówka, Łabapa, Pniewo i Jerzykowo.

Szkolnictwo

We wsi działa szkoła podstawowa.

Kultura

W miejscowości znajduje się biblioteka, będąca filią Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie.

Religia

Kościół powstał prawdopodobnie wraz z osadą. Od pierwszej połowy XVI wieku był świątynią protestancką. Popadający w ruinę od drugiej połowy XVI wieku budynek odbudowano w 1637 roku dzięki pomocy hrabiego Ahasvera von Lehndorffa. Do parafii ewangelickiej należały wsie: Doba, Gryzławki, Mażany, Pilwa, Pniewo, Radzieje, Stawiska i Sztynort. Polacy stanowili w niej długo większość, jednak postępująca od połowy XIX wieku germanizacja skutkowała przewagą Niemców. Wedle danych kościelnych w 1912 roku było w parafii jedynie kilka osób mówiących po polsku. Od 1946 roku kościół w Radziejach jest siedzibą [[Parafia pw. Chrystusa Króla w Radziejach |rzymskokatolickiej].

Zabytki

• kościół z 1827 roku, zbudowany na ruinach poprzedniego z XVII wieku, z wykorzystaniem części materiału budowlanego pierwszej świątyni z XV wieku, na planie ośmioboku; wewnątrz dwa obrazy niderlandzkie z XVII wieku; dzwonnica i plebania pochodzą z XVII wieku
• bunkry kwatery szefa kancelarii Rzeszy Hansa Lammersa z 1940–1941 roku – kilka kilometrów na północ od wsi w lesie; kompleks o kryptonimie „Wendula” obejmował dwa schrony, budynki lazaretowe, baraki; opuszczony pod koniec 1944 roku
• kwatera wojenna z czasów I wojny światowej, w której pochowano 15 żołnierzy niemieckich i 2 żołnierzy rosyjskich

Ludzie związani z miejscowością

• Anna Gajlewska – hafciarka
• Mieczysław Gajlewski – twórca ludowy, zajmuje się wikliniarstwem

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]