Herkus (Henryk) Monte

Romantyczna wizja Herkusa Monte, rys. M.E. Andrioli, za. M.M. Hoffmann, Podbój Prus przez Zakon Krzyżacki, [w:] Wojny w Prusach, red. W. Gieszczyński, N. Kasparek, J. Maroń, Olsztyn 2004

Herkus (Henryk) Monte (urodz. ?, zm. 1273). Wywodzący się z rodu Montemidów, wódz jednego z pruskich plemion – Natangów w czasach II powstania pruskiego (1260–1274). Jedna z najbardziej znanych postaci pruskich.

Młodość

Młodość Herkusa Monte nie jest dokładnie znana. Jednak z analizy źródeł historycznych, głównie Kroniki ziemi pruskiej autorstwa Piotra z Dusburga, można domyślać się kilku faktów. W wieku dziecięcym Herkus stał się rękojmią pokoju zawartego między Zakonem Krzyżackim a plemieniem Natangów. Zapewne wraz z innymi dziećmi Natangijskich nobilów oddano go jako zakładnika w ręce Krzyżaków. Tym sposobem trafił do Magdeburga, gdzie nauczył się języka niemieckiego (nie wykluczone, że poznał również łacinę), poznał obyczaje rycerskie, sztukę wojenną świata chrześcijańskiego, został ochrzczony, zawiązał również przyjaźnie. Dokładny moment powrotu w rodzinne strony nie jest znany.

Herkus Monte wodzem

Herkus Monte pojawia się na kartach historii z chwilą wybuchu II powstania pruskiego. Wtedy to, zgodnie ze słowami Piotra z Dusburga, Natangowie obrali go sobie na wodza. To właśnie dzięki tej roli zyskał sławę. Kronikarz krzyżacki zanotował kilka epizodów z jego udziałem. Odniósł wielkie zwycięstwo nad wojskami krzyżowców w bitwie pod Pokarwis (Pokarmin) 22 stycznia 1261 r. W 1260 r. przybył z natangijskim wojskiem na pomoc Sambom oblegającym Królewiec. Podczas bitwy pod murami obleganego Królewca, Henryk został raniony co przez Prusów zostało wzięte za zły omen i się wycofali. Dokonywał łupieskich wypraw w głąb krzyżackiego terytorium. Podczas jednej z takich wypraw w 1263 r. doszło do bitwy pod Lubawą – zwycięskiej dla Natangów. Dzięki znajomości języka niemieckiego wywabiał z kryjówek wojska krzyżackie i ukrywających się osadników niemieckich po czym ich napadał zbrojnie. Po spustoszeniu Natangii (1272) przez wojska krzyżowe przybyłe do Prus pod wodzą Teodoryka, margrabiego miśnieńskiego, możne rody natangijskie poddały się władzy krzyżackiej – prawdopodobnie decyzją wiecu plemiennego. Herkus Monte nie złożył broni, chcąc kontynuować walkę. Opuściła go jednak większość zwolenników. Wraz z kilkoma towarzyszami ukrył się w odludnym miejscu. Podczas gdy towarzysze udali się na polowanie w okolicę kryjówki przybyło krzyżackie wojsko – jak pisze kronikarz „nieprzewidzianym zbiegiem okoliczności”. Historycy w tym zbiegu okoliczności dopatrują się zdrady któregoś z towarzyszy natangijskiego wodza – co jest wysoce prawdopodobne. Krzyżacy pojmali osamotnionego Herkusa, powiesili na drzewie i wiszącego przebili mieczem. Działo się to prawdopodobnie w 1273 r.

Pamięć o Herkusie Monte

O Herkusie Monte nakręcono film "Herkus mantas" (1972) [1]

Imię Herkusa Monte nosi szkoła podstawowa w Kamińsku.

Bibliografia

Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, Toruń 2004.

Jerzy Necio, Rycerz Herkus Monte. Wódz Natangów, Lidzbark Warmiński 2000. Wersja internetowa [2]