Ełdyty Wielkie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 345<ref> | + | |liczba ludności = 345<ref>Łączna liczba mieszkańców miejscowości Ełdyty Wielkie i Zajączki.</ref> |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | ''' Ełdyty Wilekie''' (niem. ''Elditten'') | + | ''' Ełdyty Wilekie''' (niem. ''Elditten'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat lidzbarski| powiecie lidzbarskim]], w [[Lubomino (gmina wiejska)|gminie Lubomino]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. |
Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z [[Zajączki|Zajączkami]]). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, [[Ełdyty Małe]], [[Świękity]] i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Rosiecki]]<ref>[http://www.lubomino.ug.gov.pl/solectwa/ lubomino.ug.gov.pl] [05.03.2014] </ref>. | Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z [[Zajączki|Zajączkami]]). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, [[Ełdyty Małe]], [[Świękity]] i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Rosiecki]]<ref>[http://www.lubomino.ug.gov.pl/solectwa/ lubomino.ug.gov.pl] [05.03.2014] </ref>. | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
{{Galeria|Nazwa=Arklity|wielkość=290|pozycja=right | {{Galeria|Nazwa=Arklity|wielkość=290|pozycja=right | ||
| − | |File:Zabytkowy dwór w XIX wieku.jpg|Zabytkowy dwór w XIX | + | |File:Zabytkowy dwór w XIX wieku.jpg|Zabytkowy dwór w XIX w. |
|File:Ełdyty Wielkie. Kapliczka słupowa z XIX wieku.jpg|Ełdyty Wielkie. Kapliczka słupowa z XIX wieku | |File:Ełdyty Wielkie. Kapliczka słupowa z XIX wieku.jpg|Ełdyty Wielkie. Kapliczka słupowa z XIX wieku | ||
}} | }} | ||
| Linia 41: | Linia 41: | ||
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego [[Henryk Fleminga| Henryka Fleminga]]. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie | + | Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego [[Henryk Fleminga| Henryka Fleminga]]. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie "Elditten". 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe. W XIV w. wybudowano [[lkwim:Kościół pw. św. Marcina z Tours w Ełdytach Wielkich|kościół pw. św. Marcina]] – najstarszą świątynię na [[Warmia| Warmii]]. W latach 1667–1908 majątek w Ełdytach Wielkich stanowił własność rodziny Hatyńskich (von Hatten). Obejmował obszar około 650 ha. W 1721 roku właścicielem wsi był Zygmunt Stӧssel. |
| − | W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad rzeką Pasłęką funkcjonuje mała elektrownia wodna. | + | |
| + | W 1747 roku przed sądem w [[Orneta|Ornecie]] stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zeger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem, a ciało spalono. | ||
| + | |||
| + | W 1783 roku miejscowość składała się z 30 budynków. W tym czasie we wsi działał młyn wodny oraz wiatrak. W 1818 roku Ełdyty Wielkie były zamieszkane przez 133 osoby. Od 1908 do 1945 roku majątek stanowił własność rodziny von Strachowsky. W 1939 roku wieś liczyła 249 mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej Ełdyty Wielkie uzyskały status wsi sołeckiej. W 1998 roku miejscowość była zamieszkana przez 312 osób. | ||
| + | W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad [[Rzeka Pasłęka|rzeką Pasłęką]] funkcjonuje mała elektrownia wodna. | ||
<br/> | <br/> | ||
== Gospodarka == | == Gospodarka == | ||
W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy. | W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy. | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *Kościół gotycki] z XIV wieku, restaurowany w 1883 oraz 1903 roku; we wnętrzu zachowała się płyta nagrobna pochodząca z 1. połowy XVIII w., rzeźba w prawym ołtarzu bocznym z 2. połowy XVI w., ludowo-barokowe rzeźby przedstawiające św. Rocha i Józefa z Dzieciątkiem (XVIII w.), regencyjna lampa wieczna z ok. 1730 r. |
| − | * | + | *cmentarz przykościelny |
| − | * | + | *kapliczka słupowa, znajdująca się przy dawnej drodze prowadzącej do dworu |
| − | * | + | *dwie tradycyjne kapliczki przydrożne |
| − | * | + | *zespół dworsko-parkowy z 2. połowy XIX w.; dwór wzniesiono w stylu klasycystycznym. Nieopodal znajduje się żeliwny obelisk, upamiętniający śmierć w pojedynku syna właściciela majątku |
| − | * | + | *pozostałości cmentarza rodowego (XIX w.) dawnych właścicieli majątku – rodzin von Hatten i von Strachowsky |
| − | * | + | *mogiła niemieckiego żołnierza, poległego w 1915 roku, zlokalizowana po południowej stronie miejscowego kościoła |
| − | == | + | {{Przypisy}} |
| − | *Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09. | + | <references/> |
| + | == Zobacz też == | ||
| + | *Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09.2008. | ||
[[Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3]] | [[Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3]] | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 67: | Linia 73: | ||
[http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,-1,-1,-1,e%C5%82dyty+wielkie.html| Polska Niezwykła] [05.03.2014]<br/> | [http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,-1,-1,-1,e%C5%82dyty+wielkie.html| Polska Niezwykła] [05.03.2014]<br/> | ||
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat lidzbarski]] [[Kategoria: Lubomino (gmina wiejska)]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat lidzbarski]] [[Kategoria: Lubomino (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] |
Wersja z 09:40, 8 wrz 2014
| Ełdyty Wielkie | |
| | |
 Ełdyty Wielkie. Kościół pw. św. Marcina
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | lidzbarski |
| Gmina | Lubomino |
| Liczba ludności (2010) | 345[1] |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Ełdyty Wielkie | |
| Położenie na mapie Polski  Ełdyty Wielkie | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Ełdyty Wilekie (niem. Elditten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Lubomino. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z Zajączkami). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, Ełdyty Małe, Świękity i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Rosiecki[2].
Zabytkowy dwór w XIX w.
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w pobliżu Pasłęki, w odległości 8 km na wschód od Miłakowa.
Dzieje miejscowości
Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego Henryka Fleminga. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie "Elditten". 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe. W XIV w. wybudowano kościół pw. św. Marcina – najstarszą świątynię na Warmii. W latach 1667–1908 majątek w Ełdytach Wielkich stanowił własność rodziny Hatyńskich (von Hatten). Obejmował obszar około 650 ha. W 1721 roku właścicielem wsi był Zygmunt Stӧssel.
W 1747 roku przed sądem w Ornecie stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zeger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem, a ciało spalono.
W 1783 roku miejscowość składała się z 30 budynków. W tym czasie we wsi działał młyn wodny oraz wiatrak. W 1818 roku Ełdyty Wielkie były zamieszkane przez 133 osoby. Od 1908 do 1945 roku majątek stanowił własność rodziny von Strachowsky. W 1939 roku wieś liczyła 249 mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej Ełdyty Wielkie uzyskały status wsi sołeckiej. W 1998 roku miejscowość była zamieszkana przez 312 osób.
W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad rzeką Pasłęką funkcjonuje mała elektrownia wodna.
Gospodarka
W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy.
Zabytki
- Kościół gotycki] z XIV wieku, restaurowany w 1883 oraz 1903 roku; we wnętrzu zachowała się płyta nagrobna pochodząca z 1. połowy XVIII w., rzeźba w prawym ołtarzu bocznym z 2. połowy XVI w., ludowo-barokowe rzeźby przedstawiające św. Rocha i Józefa z Dzieciątkiem (XVIII w.), regencyjna lampa wieczna z ok. 1730 r.
- cmentarz przykościelny
- kapliczka słupowa, znajdująca się przy dawnej drodze prowadzącej do dworu
- dwie tradycyjne kapliczki przydrożne
- zespół dworsko-parkowy z 2. połowy XIX w.; dwór wzniesiono w stylu klasycystycznym. Nieopodal znajduje się żeliwny obelisk, upamiętniający śmierć w pojedynku syna właściciela majątku
- pozostałości cmentarza rodowego (XIX w.) dawnych właścicieli majątku – rodzin von Hatten i von Strachowsky
- mogiła niemieckiego żołnierza, poległego w 1915 roku, zlokalizowana po południowej stronie miejscowego kościoła
Przypisy
- ↑ Łączna liczba mieszkańców miejscowości Ełdyty Wielkie i Zajączki.
- ↑ lubomino.ug.gov.pl [05.03.2014]
Zobacz też
- Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09.2008.
Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3
Bibliografia
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Chrzanowski Tadeusz, Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii, Olsztyn 1978.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.03.2014]
Olsztyńska Strona Rowerowa [10.03.2014]
Polska Niezwykła [05.03.2014]
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
