Albrecht Hohenzollern

Albrecht Hohenzollern Wielki mistrz Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Książę w Prusach
Portret Albrechta Hohenzollerna, [2]
Data i miejsce urodzenia	17 V 1490 r. Ansbach
Data i miejsce śmierci	20 III 1568 r. Tapiewo (Tapiu)
Miejsce spoczynku	Królewiec

Albrecht Hohenzollern (ur. 17 V 1490 r. w Ansbach, zm. 20 III 1568 r. w Tapiewie) – ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego, pierwszy książę pruski po sekularyzacji zakonu w 1525 r.

Życiorys

Albrecht był synem margrabiego Fryderyka Hohenzollerna i Zofii Jagiellonki, córki Kazimierza IV Jagiellończyka. Był siostrzeńcem królów polskich: Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta I Starego.

Szkoła i wykształcenie

Albrecht posiadał liczne rodzeństwo, dlatego nie mógł liczyć na odziedziczenie majątku ani tytułu po ojcu. Tak jak młodsze rodzeństwo, Albrechta czekała kariera duchowna. Wychowaniem Albrechta i jego rodzeństwa zajął się Ulryk Seger, mistrz sztuk wyzwolonych. Młody książę nie miał jednak głowy do nauki, bardziej interesował się sztuką wojenną niż podstawowymi naukami. Łacinę opanował w stopniu podstawowym. W 1504 r. Albrecht z rozkazu ojca wyjechał do Kolonii na dwór landgrafa heskiego Hermana IV pełniącego obowiązki arcybiskupa. Mając 16 lat Albrechta mianowano kanonikiem przy katedrze w Kolonii. Hohenzollern myślał o wyjeździe na studia do Italii, jednak spotkało się to z ostrym sprzeciwem ojca oraz brakiem aprobaty ze trony arcybiskupa Kolonii.

Wielki mistrz zakonu krzyżackiego

Rok 1510 przyniósł zmiany w życiu Albrechta. W tym czasie trwały negocjacje, aby Albrecht mógł objąć urząd wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Ostatecznie jego starania zakończyły się sukcesem i 13 lutego 1511 r. w Zschillen w Saksonii Albrecht został ogłoszony wielkim mistrzem.

Herb Albrechta, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego

Po 1466 r. każdy nowo wybrany mistrz krzyżacki musiał składać hołd królowi polskiemu. Tak samo Albrecht zobowiązany był do udania się do Krakowa do swojego wuja Zygmunta Starego i złożenia mu hołdu lennego. Jednak po namowach Dietricha von Schönberga, Albrecht gotowy był bardziej do wojny z Polską niż złożenia hołdu lennego. W 1519 r. Zygmunt I wypowiedział wojnę Albrechtowi. W trakcie działań wojennych próbowano zawrzeć pokój, który ostatecznie po namowach rodziny Hohenzollernów, Karola V Habsburga oraz Jagiellonów z Czech i Węgier został zawarty w Toruniu.

2 kwietnia 1525 r. Albrecht przybył wraz z delegacją do Krakowa. 10 kwietnia złożył przysięgę na rynku krakowskim. Albrecht na mocy układów krakowskich został pierwszym księciem pruskim. Zakon krzyżacki został sekularyzowany, a na jego miejsce powstały Prusy Królewskie oraz Prusy Książęce rządzone przez Albrechta. Dalsze prawo do sukcesji otrzymali także jego bracia: Jerzy, Kazimierz i Jan z potomstwem męskim. Po ich śmierci Prusy Książęce miały zostać wcielone do Polski. Lenno nakładało na księcia obowiązek służby wojskowej, ograniczało jurysdykcję. Albrechtowi nadano godność senatora Korony przez prawo zasiadania w radzie przy królu na sejmach i sejmikach. Zacieśniła się wówczas współpraca Albrechta z królem na tle polityki bałtyckiej (Inflanty). Służył on królowi radami w sprawach reorganizacji armii i floty. Albrecht miał duże wpływy w Polsce, szczególnie za Zygmunta Augusta. Przyjaźnił się z kanclerzem Szydłowieckim, hetmanem Tarnowskim. Korespondował i utrzymywał kontakty z wieloma czołowymi mężami stanu i przedstawicielami kultury polskiej.

Pomnik Albrechta Hohenzollerna znajdujący się na Zamku w Malborku,
źródło: wikimedia.org dostęp 28 grudnia 2013

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Albrecht zajmował się teologią i sztuką wojskową, był bibliofilem. Założył dwie biblioteki prywatne i jedną publiczną. Zbierał materiały do dziejów Prus, utrzymywał kontakty z wybitnymi umysłami w Polsce i za granicą. Był mecenasem pisarzy, uczonych i drukarzy. W 1544 r. w Królewcu Albrecht założył uniwersytet, któremu król aktem z 1560 r. nadał takie same prawa, jakie posiadał Uniwersytet Krakowski. Studiowała tam młodzież również z Polski i Litwy. Albrecht popierał materialnie Polaków i Litwinów studiujących w Królewcu. Ufundował im specjalne stypendium. Język polski cieszył się dużą popularnością na uniwersytecie i był przedmiotem uprzywilejowanym. Królewiec stał się ważnym ośrodkiem polskiego piśmiennictwa reformacyjnego. Albrecht sprowadził tu wielu drukarzy, wydawców i pisarzy polskich. Z jego inicjatywy ukazał się pierwszy polski przekład Nowego Testamentu (1551 – 1552) opracowany przez Stanisława Murzynowskiego.

Srebrna Biblioteka Albrechta Hohenzollerna

Jeden z woluminów Srebrnej Biblioteki Albrechta Hohenzollerna,
źródło: Hohenzollernowie, w: Dynastie Europy, red. Joanna Cieślewska, t. 7, Inowrocław 2010.

Srebrna Biblioteka powstała dzięki Albrechtowi Hohenzollernowi i jego drugiej żonie Annie Marii Brunszwickiej. Biblioteka swoją nazwę wzięła od srebrnych opraw ksiąg. Albrecht zakładając bibliotekę zamkową w Królewcu umieścił w niej również Srebrną Bibliotekę. Poza funkcją użytkową miała bardziej pełnić funkcję reprezentacyjną. Pierwsza księga trafiła na zamek w 1550 r. Natomiast reszta księgozbioru została zebrana w latach 50. i 60. XVI wieku.

Srebrna Biblioteka Albrechta Hohenzollerna przechowywana była na zamku w Królewcu do zakończenia II wojny światowej. Do czasów współczesnych zachowało się jedynie 20 woluminów, z czego 15 znajduje się w Polsce: 12 w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, jeden jest w posiadaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie, jeden w Zbiorach Sztuki na Wawelu oraz jeden egzemplarz znajduje się w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Ciekawostki

Albrecht był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Dorota Oldenburg, córka króla Danii i Norwegii – Fryderyka I i Anny Hohenzollern. Para miała szóstkę dzieci. Drugą żoną Albrechta była od 1550 r. Anna Maria, córka Eryka I, starszego księcia brunszwickiego i Elżbiety Hohenzollern. Z drugiego związku narodziło się dwoje dzieci.

Grosz pruski z 1534 roku,
źródło: wikimedia.org dostęp 28 grudnia 2013

W czasach Albrechta Hohenzollerna produkowany był grosz pruski z wizerunkiem samego władcy oraz jego inskrypcją: Iustus ex fide vivit – sprawiedliwy z wiary żyć będzie.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Hohenzollernowie, w: Dynastie Europy, red. Joanna Cieślewska, t. 7, Inowrocław 2010.
Dynastie Europy, red. Antoni Mączak, Wrocław 2009.