Świerk pospolity

Świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Osiąga wysokość 50 m i 2 m pierśnicy. Korona jest bardzo regularna, stożkowata. W odróżnieniu od jodły ma gałęzie osadzone okółkowo, nieco zwisające. Brązowe szyszki, długości 10-18 cm (największe wśród świerków!), rozwijają się na szczycie korony. Jesienią podczas dojrzewania nasion w całości spadają na ziemię. Ciemnozielone, sztywne igły (10-20 mm długości), osadzone są na dolnej stronie pędów grzebieniasto a na górnej – szczoteczkowato. Prosty pień ma czerwonobrązową korowinę. System korzeniowy jest powierzchniowy, korzeń palowy zanika po pierwszych kilku latach wzrostu. Płytki system korzeniowy świerka czyni go wrażliwym na zaopatrzenie w wodę oraz podatnym na wywroty (wiatrowały).

Świerk pospolity jest gatunkiem europejskim, borealno-górskim. Swym zasięgiem obejmuje prawie cała Skandynawię, północno-zachodnią Rosję, kraje nadbałtyckie oraz góry Środkowej Europy (głównie Alpy i Karpaty). W Polsce ma dwa ośrodki częstego występowania: północno-wschodni (borealna część zasięgu) i południowy (pas wyżyn środkowopolskich, Nizina Śląska, Kotlina Sandomierska i góry – od Sudetów po Bieszczady). Granica zwartego zasięgu świerka w Polsce Północno-Wschodniej przebiega od Braniewa, poprzez okolice Morąga, Olsztyna i Szczytna, i dalej – do Puszczy Białowieskiej. Trwa dyskusja czy obecność „pasa bezświerkowego” (dysjunkcji środkowopolskiej) w naszym kraju jest wynikiem niedokończonej migracji tego gatunku po okresie zlodowaceń czy też wynika ona z wielowiekowych wylesień, przekształcania siedlisk i niewłaściwej dla tego gatunku gospodarki leśnej na tym terenie.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten nie był w przeszłości tak częstym jak obecnie. Jeszcze do XVI wieku był jedynie drzewem domieszkowym, tylko na wschodzie regionu odgrywał większą rolę. Tak powszechne obecnie dominowanie świerka nie jest procesem naturalnym, lecz wynika z działalności gospodarczej człowieka, przede wszystkim nadmiernego pozyskiwania gatunków liściastych (szczególnie dębu szypułkowego i lipy drobnolistnej). Dopiero od 1740 roku datuje się sztuczne sadzenie świerka, który okazał się doskonałym surowcem dla rozwijającego się przemysłu papierniczego. Sadzone na niewłaściwych siedliskach monokultury świerkowe przysparzają jednak leśnikom wielu problemów. Okazały się bowiem bardzo wrażliwe na atak szkodników i chorób. Dobrym przykładem jest Puszcza Romincka, która ze względu na przewagę drzewostanów świerkowych (ponad 41%) jest często określana „polską tajgą”. Pierwotnie jednak dominowały na jej obszarze lasy świeże i mieszane (70% siedlisk), w których świerk stanowił jedynie domieszkę.

Wskutek zmian klimatycznych związanych z globalnym ociepleniem przewiduje się stopniowe wypieranie świerka z naszych lasów przez bardziej ciepłolubne gatunki liściaste (np. buk zwyczajny), zwłaszcza na obszarach gdzie występuje on rzadko. Ponadto, współczesne leśnictwo, znacznie w większym niż w przeszłości stopniu, prowadzi uprawę lasu zgodnie z typem siedliska czego efektem jest stopniowa przebudowa struktury gatunkowej drzewostanów i zwiększenie udziału gatunków liściastych.

B. Polakowski: Świat roślinny Warmii i Mazur. Olsztyn: Pojezierze, 1971. A. Boratyński, W. Bugała (red.): Biologia świerka pospolitego. Poznań: Wyd. Nauk. Bogucki, 1998. A.W. Sokołowski: Lasy północno-wschodniej Polski. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2006. W. Matuszkiewicz, P. Sikorski, W. Szwed, M. Wierzba: Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. Warszawa: PWN, 2012.